Ένα σπάνιο, γεμάτο δαίμονες, βιβλίο

Σκέφτομαι, τι είναι αυτό που κάνει αυτά τα λίγα, ξεχωριστά βιβλία, να μπαίνουν μέσα στο κεφάλι μας και να μας στοιχειώνουν. Νομίζω είναι η σπάνια συνάθροιση λογοτεχνικών αρετών και εκείνη η ακόμα πιο σπάνια ευφυής αναλαμπή που τα δένει όλα αρμονικά ώστε τελικά τίποτα να μην επισκιάζει το άλλο: η γραφή, ο τόνος, η θεματολογία, η εξαιρετική αφηγηματική ροή, η ανατρεπτική υπόθεση. Το The Book of Lies είναι ένα τέτοιο σπάνιο βιβλίο, από εκείνα που για χρόνια μπορεί ο αναγνώστης να αποζητάει και όταν πια πέσει πάνω του, ανθίζει η πλάση γύρω του: τα πάντα λειτουργούν αγγελικά πλασμένα, το βιβλίο διαβάζεται μονορούφι, σε γοητεύει την στιγμή της ανάγνωσης, ενώ στις στιγμές ανάπαυλας επεξεργάζεσαι τα απανωτά χτυπήματα της αφηγηματικής μαεστρίας της Αγκότα. Στο τέλος, εγώ τουλάχιστον δηλώνω σαγηνευμένος. Αυτή η κλισέ ατάκα «δεν θα το βγάλετε για καιρό από το μυαλό σας», που ακούγεται σαν τον κινηματογραφικό έρωτα που κανείς δεν μέλει να ζήσει; Ε, αυτό βιώνω τώρα.

Μα τι έχουμε εδώ: η ιστορία δύο δίδυμων αδερφών που χάνουν την οικογένειά τους κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, αναγκάζονται να επιβιώσουν και δέχονται τα αλλεπάλληλα πλήγματα των ιστορικών αναταραχών που κλειδώνουν την χώρα τους στο Ανατολικό μπλοκ. Το βιβλίο μιλάει για τη διάσπαση της οικογένειας, όπως πολλές την βίωσαν σε εκείνους τους καιρούς, την καταδίκη στην οποία υπέβαλλαν οι αντιξοότητες πλήθος ανθρώπων και για το πού φτάνει η ανθρώπινη προσαρμοστικότητα για να καλύψει την μεγαλύτερη πνευματική έλλειψη: την αγάπη. Πως ο ανθρώπινος ψυχισμός, ειδικά ευαίσθητων ιδιοσυγκρασιών βλάπτεται ανεπανόρθωτα από τη σκληρότητα που επιβάλλουν οι συνθήκες. Και πως η ευφυία και η φαντασία μπορεί να υποκαταστήσει μια ολόκληρη ζωή με μια άλλη εκδοχή της, με τίμημα τον εγκλωβισμό σε έναν δαίδαλο απόγνωσης.

Η ιστορία αποτελείται από τρία μέρη. Το πρώτο είναι το ημερολόγιο των δυο δίδυμων (The Notebook) που κρατάνε από όταν τα άφησε η μάνα τους στην γιαγιά τους, αφού η ζωή στην πρωτεύουσα (μάλλον η Βουδαπέστη) μαστιζόταν από την ανεργία και την λοιμό. Πουθενά δεν αναφέρονται τοπωνύμια, τα ονόματα αποσιωπώνται, αντικαθίστανται από τον τρόπο που τα παιδιά βλέπουν την πραγματικότητα (ο κληρικός, η υπηρέτρια, ο αστυνόμος) ή αναφέρονται σε σπάνιες περιπτώσεις. Στο ημερολόγιο η Αγκότα αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη στην καρδιά ενός ζοφερού παραμυθιού. Η αίσθηση του αλλόκοτου εντείνεται από τον πρώτο πληθυντικό στον οποίο γίνεται η αφήγηση: τα παιδιά μιλάνε, κινούνται, ζουν και δρουν σαν μια οντότητα και έτσι αντιμετωπίζονται από το περιβάλλον τους.

Αντιμέτωπα με μια γιαγιά άκαρδη όπως οι μέγαιρες των παραμυθιών και ένα σκληρό περιβάλλον όπου ο πόλεμος έχει ανατρέψει την λειτουργία του κοινωνικού ιστού, αναπτύσσουν δεξιότητες μέσα από ασκήσεις επιβολής του νου πάνω στο σώμα (ασκήσεις στην ακινησία, στην νηστεία, στην αναλγησία). Στην αρχή τα δυο παιδιά φαίνονται δαιμόνια, αδίστακτα μέσα από πράξεις μιας ανώτερη ευφυΐας. Ωστόσο, με τον καιρό χτίζεται ενός ιδιαίτερος κώδικας τιμής, βασισμένος στον ορθολογισμό. Δεν μπορούν να αγαπήσουν, ίσως γιατί την αγάπη στερήθηκαν από μικρά. Μα χωρίς υστεροβουλία και προκαταλήψεις, διαμορφώνουν τα ίδια άποψη και αναλαμβάνουν δράση, με μόνο γνώμονα την επιβίωσή τους.

Κι αυτό είναι μόνο το πρώτο από τα τρία μέρη, τα οποία λειτουργούν ως κομμάτια ενός παζλ. Η ιστορία εξελίσσεται στα δύο επόμενα μέρη, The Proof και The Third Lie, τα χρόνια περνούν και η αφηγηματική φωνή αλλάζει σε τριτοπρόσωπη και πάλι πρωτοπρόσωπη, με την αγωνία να κλιμακώνεται. Το κάθε μέρος δένει με τα υπόλοιπα αρμονικά – σπάνια ο αναγνώστης θα συναντήσει σε μυθιστόρημα που καταπιάνεται με τον ανθρώπινο πόνο, τέτοια επιδεξιότητα στις τεχνικές αφήγησης. Η συγγραφέας χτίζει ένα σκληρό δράμα και, ερήμην του αναγνώστη, την ανατροπή του. Πριν το διαβάσω, είχα δει σχόλια από αναγνώστες που το χαρακτήριζαν ανατριχιαστικό, έως και τρομαχτικό. Είναι; Ναι, είναι. Είναι γεμάτο από εκείνους τους δαίμονες που ο άνθρωπος κουβαλάει στα γονίδια του και καταλήγουν να στοιχειώνουν κάποιους ξεχωριστούς ανθρώπους. Το ψηφιδωτό της Αγκότα αποτελεί τελικά ένα θρίλερ.

Η Αγκότα γεννημένη στην Ουγγαρία το 1935, έζησε στην Ελβετία, γράφοντας στα Γαλλικά. Το πρώτο μέρος της τριλογίας, The Notebook, εκδόθηκε το 1986, με το δεύτερο και τρίτο να ακολουθούν μερικά χρόνια μετά. Στην Ελλάδα η τριλογία έχει εκδοθεί από τον Εξάντα (Το μεγάλο τετράδιο, Η Απόδειξη και Το Τριτο Ψέμμα). Δυστυχώς το πρώτο μέρος είναι εξαντλημένο. Όποιος, όμως, διαβάζει, έστω και περιστασιακά στα αγγλικά, μπορεί να προσπαθήσει την αγγλικές έκδοσεις (εγώ διάβασα την τρίτομη έκδοση από τις The Grove Press, που εύκολα την βρίσκει κανείς στα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία). Είναι βιβλίο με όραμα, ανατροπή, υφολογική πολυμορφία, που θα το κατέτασσα στα κλασικά μυθιστορήματα.