Από τη δόξα στις υπερβολές

Κάποτε ήταν η αφορµή για να… πάρουµε τους δρόµους, να κοιτάξουµε βιτρίνες, να αναζητήσουµε τις καλύτερες ευκαιρίες και κατόπιν να προχωρήσουµε στα ψώνια µας. Πλέον οι εκπτώσεις ξεσηκώνουν σαφώς λιγότερα κύµατα ενθουσιασµού σε καταναλωτές και εµπόρους, αφού λιγότεροι είναι και αυτοί που µπορούν να τις εκµεταλλευτούν. ∆εν παύουν όµως να βρίσκονται κάθε φορά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και να κινητοποιούν την αγορά. Έτσι κάνουν άλλωστε εδώ και εκατό σχεδόν χρόνια, από το 1914 δηλαδή που θεσµοθετήθηκαν για πρώτη φορά.

Σε µια κατά παράδοση εµπορική πόλη όπως η Πάτρα, οι εκπτώσεις κρύβουν πολλές ιστορίες που καθρεφτίζουν το χαρακτήρα της πόλης. Αν ρωτήσετε παλιούς εµπόρους της πόλης θα σας πουν πως σε παλιότερες δεκαετίες, η περίοδος των εκπτώσεων ήταν ένα καθαρό ψυχογράφηµα για τους καταναλωτές που έµπαιναν στα καταστήµατα.

Μπορούσαν να διακρίνουν τους έξυπνους καταναλωτές που θα αγόραζαν επιλεκτικά και µόνο όταν υπήρχε πραγµατική ευκαιρία, τους πελαγωµένους που χάνοντας ανάµεσα στις δεκάδες προκλήσεις (περίπου όπως χανόταν µέχρι πρότινος ο µέσος Έλληνας στους ατέλειωτους διαδρόµους των µεγάλων σουπερµάρκετ), τους δύσπιστους που θεωρούσαν ότι όλοι οι έµποροι τους κοροϊδεύουν και δεν κάνουν πραγµατικές εκπτώσεις, ακόµα και αυτούς που έβρισκαν τα ψώνια στις εκπτώσεις ως µέσο εκτόνωσης και ψυχολογικής ανάτασης.

Ρίχνοντας µια µατιά στις τοπικές εφηµερίδες της Πάτρας βρήκαµε αρκετές διαφηµίσεις (κυρίως από τη δεκαετία του 1970 και µετά) και µελαγχολήσαµε λίγο διαβάζοντας τις τιµές δίπλα σε κάποια προϊόντα. Ταυτόχρονα θυµηθήκαµε αρκετές χαρακτηριστικές επιχειρήσεις και πολυκαταστήµατα της Πάτρας που εδώ και χρόνια δεν υπάρχουν πια και µας µπήκαν… ιδέες για περισσότερα αφιερώµατα στο «Τέταρτο» βγαλµένα από την ιστορία της τοπικής αγοράς. Άλλωστε, είπαµε: Το εµπόριο βρισκόταν (µαζί βέβαια µε τη βιοµηχανία) για πολλά χρόνια στο «δελτίο ταυτότητας» της Πάτρας κι εκεί πρέπει να µείνει!

Κορίνθου και Γούναρη, όταν ακόμα υπήρχε η ειδική θέση για τον τροχονόμο

Ένας αιώνας εκπτώσεις
Εκατό χρόνια ζωής κοντεύει να συµπληρώσει ο θεσµός των εκπτώσεων, αφού εµφανίζεται στη ζωή µας το 1914. Με βάση το άρθρο 7 του Ν. 146/1914 ορίζεται ότι εκπτώσεις πραγµατοποιούνται µόνο µε απόφαση του υπουργού Αγορανοµίας και Εµπορίου. Η παραβίαση των διατάξεων των εκπτώσεων θεωρείτο αγορανοµική παράβαση, τιµωρούµενη σε βαθµό πληµµελήµατος.

Από το 1959 η περίοδος των εκπτώσεων αποφασίζονται µε Βασιλικό ∆ιάταγµα, κατόπιν πρότασης του Υπουργού Εµπορίου. Ο διαθέσιµος αριθµός των περιόδων εκπτώσεων δεν περιοριζόταν σε δύο (χειµώνα – καλοκαίρι) αλλά ήταν ελεύθερος, κατά την κρίση του Υπουργού. Το ίδιο ίσχυε επίσης για το χρόνο έναρξης και την διάρκεια των περιόδων εκπτώσεων, που ήταν συνήθως µηνιαίες.

Βέβαια όση ελευθερία είχε ο υπουργός να καθορίζει τις εκπτώσεις, άλλη τόση ελευθερία δεν είχαν οι έµποροι. Η τιµολόγηση ήταν αυστηρά ελεγχόµενη από το υπουργείο Εµπορίου και τα περιθώρια ελιγµών ήταν ελάχιστα.

Το 1978, ο θεσµός εκσυγχρονίζεται και δίνει πλέον ρόλο και στους κατά τόπους Νοµάρχες (που τότε διορίζονταν από την κυβέρνηση). Ο αριθµός των περιόδων συνέχισε να έγκειται στην κάθε φορά κρίση του Υπουργού, ενώ η διάρκεια των εκπτώσεων ήταν αλλού µηνιαία και αλλού 20ήµερη, ανάλογα µε την περιοχή.

Η ριζική αλλαγή ήρθε τη δεκαετία του 1990 όταν άλλαξε δραµατικά το τοπίο και ορίστηκαν ως υπεύθυνοι για τον καθορισµό των τακτικών εκπτώσεων οι Εµπορικοί Σύλλογοι, ενώ ταυτόχρονα περιορίστηκαν οι περίοδοι των τακτικών εκπτώσεων σε δύο: Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου (χειµερινές) και Ιουλίου – Αυγούστου (θερινές). Οι διάφορες παρερµηνείες (κυρίως λόγω της διαφορετικής φύσης των Εµπορικών Συλλόγων ανά περιοχή) οδήγησε στις αναγκαίες διορθωτικές κινήσεις οκτώ χρόνια αργότερα. Με το άρθρο 10 του Ν. 2741/1999 οι εκπτώσεις καθορίζονται µε απόφαση του Υφυπουργού Ανάπτυξης (Τοµέας Εµπορίου), ύστερα από πρόταση της Εθνικής Συνοµοσπονδίας Ελληνικού Εµπορίου και θεσµοθετείται για πρώτη φορά περίπου το σηµερινό σύστηµα ηµεροµηνιών έναρξης και λήξης και η 45νθήµερη διάρκειά τους.

Επιµέρους διορθώσεις έγιναν και τα επόµενα χρόνια. Το 2005 οι ηµεροµηνίες διεξαγωγής των εκπτώσεων γίνονται σταθερές. Με το νόμο του 2013 ορίζεται ότι οι εκπτώσεις διαρκούν από τη δεύτερη Δευτέρα του Ιανουαρίου έως 28 Φεβρουαρίου και από τη δεύτερη Δευτέρα του Ιουλίου έως 31 Αυγούστου.

Η οδός Καλαβρύτων (σήμερα: Γούναρη) στις αρχές του 20ού αώνα

Εκπτώσεις όλο το χρόνο;
Μπορεί ο νόµος να λέει ότι οι εκπτώσεις γίνονται δύο φορές το χρόνο από 45 ηµέρες, λέει όµως και κάτι άλλο: Ότι προβλέπονται δύο δεκαήμερα προσφορά πριν τις εκπτώσεις και άλλα δύο δεκαήμερα προσφορών στις ενδιάμεσες περιόδους (Μάιο & Νοέμβριο). Επιπλέον κάθε επιχείρηση έχει δικαίωµα να ανακοινώνει ανεξάρτητα και άλλα δεκαήµερα προσφορών για “επιλεγμένα” προϊόντα.

Υπολογίστε λοιπόν: 90 ηµέρες εκπτώσεις συν 40 ηµέρες προσφορές, συν μερικά ακόμα δεκαήμερα, σύνολο τουλάχιστον 130 ημέρες µε µειωµένες τιµές. Με απλά λόγια οι ηµέρες που τα προϊόντα στα καταστήµατα έχουν τις… κανονικές τους τιµές θα γίνουν σε λίγο η εξαίρεση.

Μπορεί κάτι τέτοιο να µοιάζει ωφέλιµο για τους καταναλωτές σε περιόδους κρίσης, όµως µόνο έτσι δεν είναι. Κι αυτό γιατί όταν οι εκπτώσεις γίνονται κανόνας, τότε ο καταναλωτής χάνει τελικά την εµπιστοσύνη του στις επιχειρήσεις, θεωρεί ότι κάτι δεν πάει καλά και έχει όλο το χρόνο το δικαίωµα να ζητά προσφορές (δηλ. µικρότερο κέρδος για τα καταστήµατα), με αποτέλεσμα ο θεσμός να ευτελίζεται.

Η οδός Γεωργίου Β’ (σήμερα: Αγίου Νικολάου) κοιτώντας προς τις σκάλες, λίγο πριν τα μέσα του 20ού αιώνα.

Ο λόγος στους καταναλωτές
Μιλώντας για καταναλωτές, για µας δηλαδή… Ό,τι και να λέει ο νόµος, υπάρχει και η δική µας ευθύνη. Που µας καλεί να είµαστε υπεύθυνοι στις επιλογές µας, να κάνουµε σοβαρή έρευνα προϊόντων και τιµών πριν προχωρήσουµε στις αγορές µας και να µην παρασυρόµαστε από διαφηµιστικά τρικ που µας κρύβουν την ουσία.

Υπάρχει όµως και κάτι άλλο, λίγο πιο επίκαιρο αυτή την περίοδο: Κάπου ανάµεσα στα κριτήρια µε τα οποία κάνουµε τα ψώνια µας, ας βάλουµε και µερικά που δεν αφορούν µόνο την τσέπη µας: Ας επιβραβεύσουµε µε τις επιλογές µας τα καταστήµατα και τους εµπόρους που µοιάζουν να είναι καλύτεροι επαγγελµατίες. Που επενδύουν όσο µπορούν στη δουλειά τους, που απασχολούν προσωπικό µε αξιοπρεπείς µισθούς, ασφάλιση και πλήρες ωράριο, που διατηρούν χαµηλό προφίλ, που έχουν αποδειχθεί συνεπείς στο πέρασµα του χρόνου και δεν αποτελούν πυροτεχνήµατα.

«Τους θέλουµε τους υπεύθυνους και τους ψαγµένους καταναλωτές. Μόνο έτσι θα προχωρήσει η αγορά και θα βγούµε από την κρίση ενωµένοι», µας έλεγαν παλιότερα από τον Εµπορικό Σύλλογο Πατρών στο πλαίσιο αντίστοιχου αφιερώματος. ∆ύσκολα θα διαφωνήσουµε…

Οι διαφηµίσεις αρχείου που δηµοσιεύονται είναι από φύλλα της εφηµερίδας «Ηµέρα» (Φεβρουάριος 1970 και Φεβρουάριος 1975) όπως ψηφιοποιήθηκαν από το Μουσείο Τύπου Πατρών (www.mouseiotipou.gr) και από το αρχείο του Οδυσσέα Ξεριζωτή.