Δύο διαφορετικές θεωρήσεις της ανθρώπινης υπόστασης

Ο Φρόυντ, αν και δεν απέκλεισε τη σχέση μεταξύ ψυχανάλυσης και νευροεπιστημών, θεωρούσε πρόωρο τον συγκερασμό των δύο πεδίων. Στις τελευταίες δεκαετίες του 20^ού αιώνα, όμως, και μετά την αποκρυπτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, έννοιες όπως συνείδηση και ασυνείδητο μπορούσαν πλέον να συζητηθούν τόσο σε ψυχαναλυτικό όσο και σε νευροβιολογικό επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο οι συνερευνητές François Ansermet (ψυχαναλυτής) και Pierre Magistretti (νευροεπιστήμονας) στο βιβλίο τους «Τα ίχνη της εμπειρίας» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) κάνουν πράξη τον διεπιστημονικό διάλογο και επιχειρούν να γεφυρώσουν δύο διαφορετικές θεωρήσεις της ανθρώπινης υπόστασης, όπως αυτές συχνά αποτυπώνονται στα δίπολα ψυχή-σώμα, νους-εγκέφαλος.

Η ανακάλυψη της νευρωνικής πλαστικότητας έρχεται να ανατρέψει την μέχρι πρότινος πεποίθηση για τη σταθερότητα του εγκεφάλου, εφόσον η διαδικασία της νευρογένεσης (η δημιουργία νευρικών κυττάρων) συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου, μεταβάλλοντας έτσι την οργάνωση του νευρωνικού δικτύου. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει δε ο επιμελητής της έκδοσης Ηλίας Κούβελας (νευροφυσιολόγος, ομ. Καθ. Παν/μίου Πατρών), πριν από μερικά χρόνια είχε υποστηρίξει το παράδοξο ότι μέσα από τη διαδικασία της εξέλιξης επελέγησαν γονίδια που επιτρέπουν στον άνθρωπο να απελευθερωθεί από αυτά, υπό την έννοια ότι δίνουν μεγάλες δυνατότητες πλαστικών αλλαγών της αρχιτεκτονικής του εγκεφάλου, και κατά συνέπεια και της συμπεριφοράς του.

Το εξωτερικό αλλά και το εσωτερικό περιβάλλον του οργανισμού παράγουν ερεθίσματα και συνιστούν εμπειρίες που επιδρούν στον εγκέφαλο. Ο τρόπος με τον οποίο μια εμπειρία εγγράφεται στο νευρωνικό δίκτυο αφήνοντας ένα ίχνος είναι πλέον κατανοητός, όπως και το πώς αυτό αλληλεπιδρά με άλλα ίχνη, δημιουργώντας νέα, που μπορεί να μην σχετίζονται άμεσα με την αρχική εμπειρία· απομακρύνονται δηλαδή από τη συνειδητή πραγματικότητα και πιστεύεται πως συμμετέχουν στη διαμόρφωση του ασυνείδητου (φαντασιώσεις), που με τη σειρά του λειτουργεί ως ερέθισμα για τη δημιουργία νέων ιχνών.

Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι και το γενετικό μας φορτίο μεταβάλλεται μέσω της επιγενετικής διεργασίας, συνθέτουν μια μάλλον απρόβλεπτη ταυτότητα του ατόμου και σίγουρα πέρα από κάθε ντετερμινιστικό μοντέλο. Είναι εκπληκτική δε και η διαπίστωση των συγγραφέων ότι «το άτομο φαίνεται να είναι γενετικά προκαθορισμένο να μην είναι γενετικά προκαθορισμένο, να είναι ελεύθερο», όπως επίσης ότι κάθε άτομο είναι κυριολεκτικά μοναδικό.

[Ο François Ansermet είναι ψυχαναλυτής, καθηγητής και επικεφαλής του τμήματος Ψυχιατρικής Παιδιού και Εφήβου στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Είναι μέλος του Παγκόσμιου Συνδέσμου Ψυχαναλυτών (WAP).

Ο Pierre Magistretti είναι καθηγητής νευροεπιστημών, συνδιευθυντής του Ινστιτούτου για τον Εγκέφαλο και τον Νου της École Polytechnique Fédérale της Λωζάνης (EPFL) και διευθυντής του Κέντρου Ψυχιατρικών Νευροεπιστημών στο Centre Hospitalier Universitaire Vaudois και στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης. Διατέλεσε καθηγητής στη Διεθνή Έδρα του Collège de France στο Παρίσι για το ακαδημαϊκό έτος 2007-2008. Υπήρξε πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Εταιρειών Νευροεπιστημών (FENS).

Μαζί, επίσης, έχουν εμπνευστεί και δημιουργήσει το Αgalma Foundation, ένα ίδρυμα με σκοπό την υποστήριξη της επιστημονικής έρευνας στην τομή νευροεπιστημών και ψυχανάλυσης, αλλά και την επανεξέταση των θεωριών του Φρόυντ για το ασυνείδητο σε επίπεδο φυσιολογίας, και συγκεκριμένα σε επίπεδο νευρωνικής πλαστικότητας.]

Το βιβλίο «Τα ίχνη της εμπειρίας» είναι η αφορμή για τη συζήτηση που διοργανώνουν οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης και το βιβλιοπωλείο «Το Δόντι» την Πέμπτη 26 Μαΐου 2016 στις 8.30 μ.μ. στο αίθριο του Μέγαρου Πραπόπουλου (Φιλοποίμενος 36 – 42, Πάτρα) με θέμα «Σχέσεις νευροβιολογίας και ψυχανάλυσης». Θα μιλήσουν οι:

– Κωνσταντίνος Ασημακόπουλος – αν. Καθηγητής Ψυχιατρικής Παν/μίου Πατρών, ψυχαναλυτής
– Ηλίας Κούβελας, ομ. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Πατρών
– Βασίλης Λαδάς, συγγραφέας