Ευεργέτες υπάρχουν ακόμα

Αναμενόμενη ήταν για όσους το έχουν επισκεφθεί ή γνωρίζουν τη λειτουργία του η διάκριση που γνώρισε το Μουσείο Τυπογραφίας στα Χανιά, με την υποψηφιότητά του για Ευρωπαϊκό Μουσείο της χρονιάς που ανακοινώθηκε πριν λίγες μέρες από το Φόρουμ των Ευρωπαϊκών Μουσείων (European Museum Forum) που τελεί υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το Μουσείο έχει τη δική του πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, που περνάει με ένα μαγικό τρόπο και από την Πάτρα.

Το Μουσείο Τυπογραφίας Γιάννη και Ελένης Γαρεδάκη είναι μια αμιγώς ιδιωτική προσπάθεια που οφείλεται στην τρέλα του δημοσιογράφου και εκδότη Γιάννη Γαρεδάκη. Δημοσιογράφος ο ίδιος από τη δεκαετία του 1960 στον ιστορικό «Παρατηρητή» των Χανίων και στο «Βήμα», βρίσκεται από τα τέλη της ίδιας δεκαετίας στο τιμόνι της εφημερίδας «Χανιώτικα Νέα», στην οποία συνεκδότης ήταν ο Νίκος Κακαουνάκης.

Τότε παράλληλα με τη δημοσιογραφική του πορεία γεννιέται και η ιδέα της ίδρυσης ενός φορέα που να τιμά την τέχνη του τυπογράφου. Η διήγηση είναι του ίδιου από την ιστοσελίδα του Μουσείου:

«Αυτά τα τυπογραφικά αντικείμενα, τα τυπογραφικά μηχανήματα, οι τυπογράφοι, οι χειριστές τους, δεν έπρεπε να ξεχαστούν. Να διατηρηθούν αντικείμενα και μηχανήματα, να τιμηθεί η μνήμη των τυπογράφων – χειριστών, ήταν μια πρώτη σκέψη. Η ιδέα της δημιουργίας ενός Μουσείου Τυπογραφίας άρχισε να στριφογυρίζει από τότε, πριν τρεις δεκαετίες, περίπου, στο μυαλό μου…».

Η ιδέα αυτή, την οποία μοιράστηκε με τη σύντροφό του Ελένη Γαρεδάκη εξελίχθηκε σε στόχο ζωής κι έτσι φτάσαμε το Μάιο του 2005 στα εγκαίνια του Μουσείου Τυπογραφίας της εφημερίδας «Χανιώτικα νέα» που στεγάζεται λίγο έξω από την πόλη, στο Βιοτεχνικό Πάρκο Σούδας. Απαραίτητη γι´ αυτό ήταν η στόηριξη μιας ομάδας ανθρώπων: ο Μιχάλης Γρηγοράκης (δημοσιογράφος), η Κουλα Καμπάνη (αρχιτέκτονας), η Ελένη Σταυρίδη (γραφίστρια), ο Κορνήλιος Σένκ (τυπογράφος από την Ολλανδία), η Μυρτώ Κοντομιτάκη (μουσειολόγος) και η Έλια Κουμή (υπεύθυνη λειτουργίας του μουσείου).

Η περιήγηση στην ιστορία της τυπογραφίας αρχίζει στην κυρίως αίθουσα του μουσείου, με τα δύο περίτεχνα, μαντεμένια πιεστήρια των αρχών του 19ου αιώνα, ενώ ένα πιστό αντίγραφο του πιεστηρίου του Γουτεμβέργιου δίνει το στίγμα εκείνης της εποχής.

Φωτογραφία: Αρχείο Μουσείου Τυπογραφίας

Πάγκοι στοιχειοθεσίας όπου ο στοιχειοθέτης γράμμα – γράμμα ετοίμαζε το κείμενο με τη χρήση ανάγλυφων τυπογραφικών στοιχείων από την εποχή του Γουτεμβέργιου τον 15ο αιώνα, μέχρι και ένα μεγάλο μέρος του 20ού, συνυπάρχουν με τα δύο μηχανήματα μηχανικής στοιχειοθεσίας που κυριάρχησαν στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα, τη λινοτυπία και τη μονοτυπία. Τεχνικές όπως η λιθογραφία, η offset λιθογραφία, η ξυλογραφία, η χαλκογραφία, η τσιγκογραφία και η μεταξοτυπία παρουσιάζονται αναλυτικά σε ειδικά διαμορφωμένες προθήκες, ενώ ξεχωρίζει και η παρουσίαση της μεθόδου γραφής Μπράιγ, μια δωρεά του Φάρου Τυφλών Ελλάδας.

Κάπως έτσι και με το Μουσείο να έχει μετά από έντεκα χρόνια απογειωθεί, ο Γαρεδάκης αναγνωρίζεται πια ως μια σύγχρονη μορφή ευεργέτη του τόπου του. Ο ίδιος πρωτοστάτησε στο μεταξύ και στην ίδρυση του Ινστιτούτου Επαρχιακού Τύπου, το οποίο λειτουργεί ως μη κερδοσκοπικός οργανισμός του Συνδέσμου Ημερησίων Περιφερειακών Εφημερίδων και επιτελεί ένα σπουδαίο εκπαιδευτικό έργο, με αρκετές διεθνείς συνεργασίας και πλούσια υποδομή.

Το 2012 το Μουσείο Τυπογραφίας αποκτά μια νέα πτέρυγα. Οι ρίζες της φτάνουν ως τη διοργάνωση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, το 2006 στην Πάτρα. Στα τέλη της χρονιάς στο χώρο της Αγγλικανικής Εκκλησίας ο πατρινός γραφίστας, τυπογράφος και συλλέκτης Αντώνης Παπαντωνόπουλος, παρουσιάζει την έκθεση «Πορεία γραφής και γραφικών τεχνών», όπου μέσα από 40 έργα αφηγείται την ιστορία της γραφής από τις βραχογραφίες των ανθρώπων των σπηλαίων ως τις σύγχρονες εξελίξεις στις γραφικές τέχνες, με έμφαση στη σύνδεση των γραφών με τον ελληνικό πολιτισμό και την ανάδειξη των ελληνικών επιδράσεων.

Με αφορμή αυτή την έκθεση οι περισσότεροι γνωρίζουν και μια άλλη διάσταση του έργου του Παπαντωνόπουλου, ενώ ταυτόχρονα μαθαίνουν και τη συλλογή του με αντικείμενα και έργα που συνθέτουν την πορεία της τυπογραφίας.

Η συγκεκριμένη έκθεση, όπως και ό,τι καλό παρήχθη στην Πάτρα κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας, δεν αξιοποιήθηκε από κανέναν φορέα στην πόλη, κι έτσι λίγα χρόνια μετά ο Παπαντωνόπουλος ταξιδεύει για τα Χανιά και προτείνει στον Ι. Γαρεδάκη να δωρήσει τη συλλογή του στο Μουσείο Τυπογραφίας.

Χάρη σε αυτή τη συλλογή και στην έκθεση που προαναφέραμε, το Μουσείο διπλασιάζεται και δημιουργεί μια νέα πτέρυγα, στήνοντας παράλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα που ήδη έχουν παρακολουθήσει εκατοντάδες παιδιά και επισκέπτες απ´ όλη την Ελλάδα.

Άλλωστε ένας από τους σημαντικότερους στόχους του Μουσείου είναι να το επισκέπτονται μαθητές, μελετητές, άνθρωποι κάθε ηλικίας, οι οποίοι, μέσα από επιδείξεις, εφαρμογές και ξεναγήσεις έχουν την ευκαιρία να αποκτήσουν ενδιαφέρον, γνώσεις και άποψη για την Τυπογραφία.

Φωτογραφία: Αρχείο Μουσείου Τυπογραφίας

Η τελετή απονομής των βραβείων του διαγωνισμού για το Ευρωπαϊκό Μουσείο της χρονιάς θα πραγματοποιηθεί τον Απρίλιο στην Tolosa και το San Sebastian της Ισπανίας, σε μία μεγάλη γιορτή όπου τα μουσεία θα έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν την υποψηφιότητά τους. Μαζί με το Μουσείο Τυπογραφίας υποψήφιο από ελληνικής πλευράς ήταν και το Αρχαιολογικό Μουσείο της Τεγέας.

Το βραβείο απονέμεται από το 1977 σε μουσεία που άνοιξαν πρόσφατα ή σε μουσεία με πρόσφατα ανακαινισμένες εκθέσεις. Η κριτική επιτροπή ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη φαντασία, την παρουσίαση, τον εξοπλισμό, τη χρηματοδότηση, την κοινωνική ευθύνη, το εκπαιδευτικό έργο, το μάρκετινγκ και τη διαχείριση. Το βραβευμένο μουσείο εκθέτει για ένα έτος το γλυπτό του Χένρυ Μουρ «Το αυγό».

Για το 2015 νικητής του βραβείου ήταν το Rijksmuseum (το Εθνικό Μουσείο της Ολλανδίας) στο Άμστερνταμ, ενώ η μοναδική φορά που η Ελλάδα κατόρθωσε να κερδίσει τον τίτλο του Ευρωπαϊκού Μουσείου της Χρονιάς ήταν το 1981 με το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα στο Ναύπλιο.

Φωτογραφία: Σπύρος Ζαχαράκης