Η άµυνα του Λούζιν

Όσοι έχουν την υποµονή, τη µεθοδικότητα και την ευφυία να διακρίνονται στο σκάκι ξέρουν από πρώτο χέρι ότι κάθε σκακιστικός ήρωας είναι µια πολύπλοκη προσωπικότητα που κινείται συχνά στην κόψη του ξυραφιού, κι έχει τη δική της ιδιαίτερη σχέση µε το χρόνο και την τήρηση της ισορροπίας.

Για εµάς τους υπόλοιπους υπάρχουν ευτυχώς τα βιβλία, όσα τουλάχιστον είναι γραµµένα από συγγραφείς που θέλουν να µας ξεναγήσουν στα µονοπάτια τους µέσα από ανθρώπους που κινούνται γύρω από µια παρτίδα σκάκι.

Ο Βλαντιµίρ Ναµπόκοφ έγραψε την «Άµυνα του Λόυζιν» το 1930 και σίγουρα δεν ήθελε να µας µιλήσει κατά βάση για το σκάκι. Για την επιβίωση ήθελε να συζητήσει για την τροµακτική ικανότητα του ανθρώπου να κινητοποιεί το µυαλό του ακόµα κι όταν αυτό βρίσκεται στα πιο σκοτεινά αδιέξοδα.

Αυτό που κάνει κι ο ήρωάς του ο Λούζιν, δηλαδή, ένα µελαγχολικό παιδί αριστοκρατικής οικογένειας της Αγίας Πετρούπολης που µυείται στο σκάκι µέσα από τη θεία – ερωµένη του αδιάφορου πατέρα του. Το χάρισµα στο παιχνίδι το οποίο αποκαλύπτεται ότι έχει, τον οδηγεί σταδιακά στην κορύφωση της διεθνούς φήµης κι από κει στην παρακµή, µέσα από δραµατικές ψυχολογικές µεταπτώσεις και καταστροφικές παρενέργειες που τον οδηγούν σε µια ταραγµένη προσωπική ζωή και αργότερα σε ένα θεραπευτήριο όπου όλοι όσοι κινούνται γύρω του έχουν τη ρητή εντολή να µη µιλήσουν ποτέ για σκάκι.

Ο Ναµπόκοφ αγαπούσε επίσης µε πάθος το σκάκι, είχε κι αυτός καταγωγή από την Αγία Πετρούπολη, αλλά όπως φάνηκε και στα επόµενα βιβλία του, το πανίσχυρο ταλέντο του στο σκηνοθετικό στήσιµο εικόνων και στα ψυχογραφήµατα των ηρώων του δεν είχε ανάγκη αυτές τις οµοιότητες µε τον Λούζιν για να δηµιουργήσει ένα τόσο ατµοσφαιρικό βιβλίο.

Την ατµόσφαιρα που δηµιουργεί το σκάκι και την ιδιαιτερότητα των παιχτών του την έχουµε συναντήσει σε αρκετούς µεγάλους της παγκόσµιας λογοτεχνίας. Αλλού άµεσα, όπως στη «Σκακιστική νουβέλα» του Τσβάιχ κι αλλού µε σαφώς υπαινικτικό τρόπο όπως στο «Σκάκι» του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Στην «Άµυνα του Λούζιν» όµως (επανεκδόθηκε πρόσφατα από το «Μεταίχµιο», φυσικά στη µετάφραση του Μπαµπασάκη ο οποίος µας σύστησε τα περισσότερα έργα του Ναµπόκοφ) η ατµόσφαιρα ξεπερνά κατά πολύ τους κανόνες του παιχνιδιού και µετατρέπεται σε ψυχολογικό θρίλερ, θέτοντας θέµατα για τα οποία έναν αιώνα µετά, ακόµα δεν έχουµε καταλήξει.