Να γιατί η λαϊκή τέχνη

Εν αρχή το σύνθημά μας είναι ένα: Η λαϊκή τέχνη είναι επανάσταση. Και είναι επανάσταση διότι είναι αρχέτυπο λειτουργίας μιας πολιτικά ευνομούμενης κοινωνίας. Η τέχνη αυτή προέρχεται από και απευθύνεται προς το λαϊκό άνθρωπο. Σ’ αυτό το εκμαγείο επιβάλλεται να πλάθεται η εξουσία σε μια πολιτεία. Όχι μόνο δηλαδή να πηγάζει από το λαϊκό άνθρωπο αλλά και να απευθύνεται σ’ αυτόν.

Ποιος να είναι όμως άραγε ο σημερινός λαϊκός άνθρωπος;

Ο άνθρωπος αυτός που έχει δύναμη αλλά δεν έχει δικαιώματα. Αυτός που συνθέτει την κοινωνία αλλά αυτή τον αποσυνθέτει ως οντότητα. Αυτός που γράφει την ιστορία αλλά του αφαιρούν το λόγο. Αυτός που θέλει να δημιουργήσει έναν άλλο κόσμο αλλά του δένουν τα χέρια. Αυτός που θέλει να ακούσει αλλά του σφυρίζουν μια φάλτσα μελωδία. Αυτός που θέλει να αντικρίσει το αύριο και τον τυφλώνουν. Είναι οι πολλοί που καταπιέζονται από τους λίγους.

Κι όμως αυτός ο άνθρωπος, αποκλεισμένος από την «τέχνη» τους, μπορεί να παράξει τη δική του τέχνη. Αυτή που θα αναβλύζει μέσα από τη λαϊκή του ψυχή, μέσα από τις αξίες και τα ιδανικά που σέρνουν μαζί εργάτες της ζωής και του κοινωνικού αγώνα.

Η λαϊκή τέχνη δεν περιορίζεται μόνο στο δημοτικό τραγούδι όπως θεωρούν ορισμένοι και μάλιστα σπεύδουν αυθαίρετα να το εντάξουν στα «μουσειακά παρελκόμενα». Η λαϊκή τέχνη δεν αδρανοποιείται, αλλά αναπτύσσεται και εξελίσσεται στο χρόνο μέσα στην υπάρχουσα κατάσταση και σε ρεαλιστικά – αντικειμενικά πλαίσια. «Ό,τι ήταν χθες λαϊκό, σήμερα δεν είναι πια, γιατί ο λαός δεν είναι σήμερα όπως ήταν χθες.»*

Σε όσους επιμένουν να την θεωρούν αναχρονιστική, παραθέτω ως μερικά παραδείγματα τους ρεμπέτες, το έργα λαϊκών ποιητών (όπως, Κώστα Βάρναλη, Φώτη Αγγουλέ κ.α.), τα μελοποιημένα χασάπικα του Γκάτσου, τα «ιερατικά ζεϊμπέκικα» του Μίκη και πολλά άλλα. Όλα με κοινή αφετηρία την αλήθεια της ζωής και το άχθος της πραγματικότητας. Αναφέρομαι σε γνήσιο λαϊκό καλλιτεχνικό πλούτο και όχι σε κάθε κίβδηλη υποκουλτούρα που προτάσσεται και υποτιμά την ανθρώπινη υπόσταση με λανθασμένα πρότυπα και αξίες. «Ο δικός μας ορισμός του λαϊκού αφορά τον αγωνιστή λαό, που όχι μόνο συμμετέχει πλήρως στην ανάπτυξη, αλλά στην ουσία τη σφετερίζεται, την εκβιάζει, την καθορίζει.»*

Ο πολιτισμός, που εμείς οι ίδιοι παράγουμε, ερμηνεύει αυτό που η ψυχή επιθυμεί να εκφράσει, καθρεφτίζει τις εμπειρίες και τα βιώματα κάθε λαϊκού ανθρώπου, τον αγώνα του κάθε επαναστάτη. Αποτελεί ένα είδος δημιουργίας που ακολουθεί τη σύγχρονη πραγματικότητα προσπαθώντας να προσεγγίσει τις αναζητήσεις και τα προβλήματα του λαού διαχρονικά. Φερ’ ειπείν, το τραγούδι «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» του Απόστολου Καλδάρα κρύβει μια μικρή ιστορία αναφορικά με τον τρόπο που βίωσε ο λαϊκός αυτός τραγουδιστής τον εμφύλιο πόλεμο, καθώς το εμπνεύστηκε με αφορμή τις σωρηδόν συλλήψεις αριστερών από εθνικόφρονες στο Γεντί-Κουλέ. Όπως επίσης και το λαϊκό άσμα «Της γερακίνας γιός» είναι αφιερωμένο στα ανυπότακτα θύματα των βασανιστηρίων στα μπουντρούμια του ΕΑΤ-ΕΣΑ επί χούντας. Η λαϊκή συνείδηση όσο είναι αφυπνισμένη πάντα θα δημιουργεί και θα αναπλάθεται. Μην αναρωτιέστε, λοιπόν, αν υπάρχει λαϊκή τέχνη σήμερα, θα μας το πούνε αύριο. Αναρωτηθείτε μονάχα αν είμαστε αφυπνισμένοι και πνευματικά απεξαρτημένοι.

«Λαϊκός σημαίνει: να γίνεσαι κατανοητός στις πλατιές μάζες παίρνοντας το δικό τους τρόπο έκφρασης και εμπλουτίζοντάς τον. Να αποδέχεσαι τη σκοπιά τους, να τη στερεώνεις και να τη διορθώνεις, Να εκπροσωπείς έτσι το πιο προοδευτικό κομμάτι του λαού, ώστε να βοηθιέται στην ανάληψη της ηγεσίας με την κατανόηση και από τα άλλα κομμάτια του λαού. Να αποκαθιστάς τη σύνδεση με τις παραδόσεις, προωθώντας τις παραπέρα.»

Να, λοιπόν, γιατί η λαϊκή τέχνη…

Υ.Γ. Περισσότερη σημασία δεν έχουν οι απαντήσεις στα «γιατί», αλλά τα ίδια τα «γιατί», καθώς σε κάποιους που δηλώνουν ότι υπηρετούν την λαϊκή παράδοση δεν έχουν γεννηθεί ποτέ…

*Brecht Bertolt. 1974. Για το Ρεαλισμό και το Αστυνομικό Μυθιστόρημα. Αθήνα: 70-Πλανήτης