Χρόνος: Ένας γνωστός – άγνωστος

Ακόμα κι αυτοί που δηλώνουν ρεαλιστές, προσγειωμένοι και τεχνοκράτες, ακόμα κι όσοι κάνουν τα πάντα για να αποφύγουν σχέδια, όνειρα ή απολογισμούς, τον σκέφτονται το χρόνο τέτοιες μέρες.

Το καλωσόρισμα της νέας χρονιάς κι ο αποχαιρετισμός μιας άλλης, συνοδεύεται πάντα από σκέψεις και συζητήσεις για την έννοια του χρόνου, που άλλοτε κρατούν λίγο κι άλλοτε μας σημαδεύουν και καθορίζουν τις κινήσεις και τις αποφάσεις μας. Όταν μάλιστα η αλλαγή του χρόνου μοιάζει συμβολικά να συνοδεύει και το πέρασμα σε μια νέα άγνωστη εποχή, τότε οι σκέψεις μας γίνονται περισσότερο σύνθετες και η φαινομενικά απλή ευχή για «καλή χρονιά» αποκτά βαθύτερο νόημα.

Μαζί με τη δική μας ευχή για «καλή χρονιά», αναζητάμε σήμερα τις δικές μας αφορμές για αυτό τον γνωστό και τόσο άγνωστό μας χρόνο.

Τα εύκαμπτα ρολόγια του Νταλί στην «Εμμονή της μνήμης»

Θα το βρείτε ως «Εμμονή της μνήμης», αλλά και ως «Επιμονή της μνήμης». Θα συναντήστε άπειρες θεωρίες για εξηγήσεις για το ρόλο που έχουν αυτά τα τέσσερα γιγάντια εύκαμπτα ρολόγια μέσα σ’ ένα ερημικό παραθαλάσσιο τοπίο (μάλλον της Καταλονίας). Θα διαβάσετε για ένα έργο – «σημαία» του σουρεαλισμού, για μια σπουδή πάνω στη χαμένη σεξουαλικότητα ή για μια άλλη ματιά στη θεωρία της σχετικότητας.

Όπως και να ‘χει, ο διάσημος πίνακας του Σαλβατόρ Νταλί (1904 – 1989), ελαιογραφία σε καμβά του 1931, που βρίσκεται (αφού πέρασε αρκετές περιπέτειες) στη συλλογή του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης είναι ίσως η κορυφαία στιγμή της απεικόνισης του χρόνου σε ένα έργο τέχνης του 20ού αιώνα, ικανό να δημιουργήσει στον κάθε θεατή διαφορετικές ερμηνείες και αναγνώσεις. Ο ίδιος ο Νταλί άλλωστε, για τον οποίο ο πίνακας ήταν λένε η απεικόνιση του ονείρου που είδε το προηγούμενο βράδυ, επανήλθε συχνά σε αυτόν, με νέες ζωγραφιές, σχέδια και σκίτσα.

Τα όνειρα του Αϊνστάιν
«Δέκα λεπτά μετά τις έξι, σύμφωνα με το αθέατο ρολόι του τοίχου. Λεπτό με λεπτό, καινούργιες φιγούρες διαγράφονται. Στο ισχνό φως του δωματίου, ο νεαρός υπάλληλος του γραφείου ευρεσιτεχνιών είναι ακόμη σωριασμένος στην καρέκλα του, με το κεφάλι ακουμπισμένο στα χέρια του. Τους τελευταίους μήνες, από τα μέσα του Απριλίου και μετά, είδε πολλά όνειρα για το χρόνο. Τα όνειρα κατακυρίευσαν την έρευνά του· τον εξάντλησαν τόσο ώστε κάποιες στιγμές δεν ήξερε αν ήταν ξύπνιος ή αν κοιμόταν.

Αλλά τώρα πια τα όνειρα τελείωσαν. Η φύση του χρόνου θα μπορούσε να πάρει πολλές μορφές, εκείνες που ονειρεύτηκε σε ισάριθμες νύχτες· μονάχα μία όμως φαντάζει επιτακτική. Όχι ότι οι άλλες είναι αδύνατες. Θα μπορούσαν να υπάρξουν, σε άλλους κόσμους όμως.»

Ο υπάλληλος του γραφείου ευρεσιτεχνιών είναι ο Άλμπερτ Αϊνστάιν. Στα όνειρά του φαντάζεται νέους κόσμους, όπου ο χρόνος μπορεί να είναι κυκλικός, να κυλάει με αντίθετη κατεύθυνση, να επιβραδύνεται ανάλογα με το ύψος ή να παίρνει τη μορφή αηδονιού.

«Ουδείς λογοτέχνης, φυσικός ή φιλόσοφος μας έχει προσφέρει ποτέ μια τόσο υπέροχη εικόνα για το τι είναι ή τι θα μπορούσε να είναι ο χρόνος…» – είχε πει ο James Gleick για την νουβέλα του Άλαν Λάιτμαν.

Μια πόλη σε τέσσερα ρολόγια
Είναι κι αυτός ένας άλλος τρόπος να μιλήσεις για την Πάτρα. Γιατί αν η πόλη έχει κάποια ιδιαίτερη σχέση με το χρόνο, αυτή σίγουρα αποδεικνύεται από τα διαφορετικά μεταξύ τους ρολόγια που βρίσκονται διασκορπισμένα σε τέσσερις από τις πιο χαρακτηριστικές γωνιές της. Εξηγούμαστε:

Στο πιο νέο δημόσιο κτήριο της πόλης, στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στην οδική είσοδό της από Αθήνα, ο επισκέπτης της αίθουσας του ιδιωτικού βίου θα προσέξει σίγουρα το πέτρινο ηλιακό ρολόι που βρέθηκε εντοιχισμένο σε ρωμαϊκή οικία.

Σε μια άλλη νοητή είσοδο της Πάτρας για όσους έρχονται σε αυτή με ΚΤΕΛ ή τρένο, το άνθινο ρολόι στην πλατεία Τριών Συμμάχων, ακόμα κι αν άλλαξε θέση μετά την ανάπλαση της πλατείας, παραμένει χαρακτηριστικό.

Μεταφερόμαστε στην άνω πόλη. Δεν υπάρχει κάτοικος, φοιτητής ή διερχόμενος από την Πάτρα, που να μην έχει δώσει ραντεβού στο ηλιακό ρολόι της πλατείας Υψηλών Αλωνίων, προσφορά του Κέντρου Εκπαιδεύσεως Τεχνικού Σώματος, που τοποθετήθηκε στην πλατεία το 1953.

Λίγο πιο ψηλά, στην καρδιά της παλιάς Πάτρας, στην εκκλησία του Παντοκράτορα, ο χτύπος του ρολογιού της είναι ο πιο χαρακτηριστικός ήχος της περιοχής, αναγνωρίσιμος πιο εύκολα τους
θερινούς μήνες: Έχετε σίγουρα βρεθεί καλοκαίρι στο Ρωμαϊκό Ωδείο παρακολουθώντας παράσταση ή συναυλία κι έχετε συντονίσει τα ρολόγια σας (έχετε ενοχληθεί ή έχετε γελάσει ανάλογα με το τάιμινγκ της βραδιάς) με το ρολόι του Παντοκράτορα.

Διάσημα βιβλία για το χρόνο που κυκλοφορούν στα ελληνικά
• Paul Davies, «Χρονομηχανές», Εκδόσεις Τραυλός, 2004
Άραγε τι θα συνέβαινε αν ήταν εφικτή η κατασκευή μια μηχανής που θα μπορούσε να μεταφέρει έναν επιβάτη στο χρόνο;

• Jim Al-Khalili, «Σκουληκότρυπες, Μαύρες Τρύπες και Χρονομηχανές», Εκδόσεις Τραυλός, 2001
Εισαγωγή στην σχετικότητα, την κοσμολογία και την βαρύτητα.

• Stephen Hawking, «Το χρονικό του Χρόνου», Εκδόσεις Κάτοπτρο, 1997
Ίσως το πιο διάσημο βιβλίο για το χρόνο με τη θεωρία του διάσημου επιστήμονα για τη γοητευτική φύση του Σύμπαντος.

• Gregory Bendford, «Απόδραση από το χρόνο», Eκδόσεις Πόλις, 2004
H Γη στο χείλος της καταστροφής. Επιστήμονες προσπαθούν να αλλάξουν το παρόν επηρεάζοντας το παρελθόν στέλνοντας σωματίδια με μηνύματα πίσω στο χρόνο.

• G. H. Wells, «Η μηχανή του χρόνου», Εκδόσεις Σαββάλα, 2012
Ένα κλασικό βιβλίο για τα ταξίδια στο χρόνο που έχει γυριστεί και ταινία.