10 πολιτικά τραγούδια που ξεχνάμε να θυμόμαστε

Εδώ και πολύ καιρό, πριν ακόμη από το 2009, όταν κατά τους ειδικούς, μπήκαμε στα βαθιά της κρίσης, συζητιέται στα πηγαδάκια αν υπάρχουν άνθρωποι της τέχνης, του πολιτισμού, που θα μπορούσαν να πουν στον κόσμο κάτι διαφορετικό, κάτι που θα τον τραβούσε από τη δύσκολη καθημερινότητά του. Η τέχνη μπορεί να είναι πολιτική και να ασκεί πολιτική κι αυτό είναι κάτι που λείπει όλο και πιο έντονα.

Ένας από τους αμεσότερους τρόπους να αγγίξει κάποιος τον κόσμο, να τον ενημερώσει και να τον εμψυχώσει, να αφυπνίσει συνειδήσεις είναι η μουσική και το τραγούδι. Πόσα και πόσα τραγούδια γράφτηκαν με συναίσθημα, με πάθος και πολιτική άποψη. Σε αυτά καταφεύγουν ακόμη και σήμερα πολλοί μη βρίσκοντας κάτι νέο και επίκαιρο ν’ ακούσουν. Κι αυτή ακριβώς την περίοδο που η ανάγκη μεγαλώνει, μοιάζει οι δημιουργοί και οι μουσικές τους να έχουν σιγάσει παντελώς. Μήπως όμως χάνονται στη μάζα της υπερπληροφόρησης και στα συρτάρια της μουσικής βιομηχανίας, που προτιμά τη στείρα διασκέδαση απ’ την ψυχαγωγία και που έχει πάντα γνώμονά της το κέρδος;

Υπάρχει και η άποψη πως δεν χρειάζεται σήμερα ένα τραγούδι ή μια μουσική για να λειτουργήσει ως πολιτική πράξη, μιας και ο κόσμος –και κυριότερα οι νέοι– έχουν βρει τρόπους έκφρασης μέσω άλλων μορφών τέχνης.

Διαφωνώ με την άποψη αυτή, γιατί πιστεύω ότι το πολιτικό τραγούδι έπεται των εξελίξεων και δεν είναι αυτό που «τραβάει από τα μαλλιά» για να προκαλέσει δράση. Ακόμη κι έτσι όμως δύσκολα ακούγεται κάτι και δεν είναι πως στερούμαστε προκλήσεων κι εξελίξεων.

Παλιότερα τραγούδια κοινωνικής, πολιτικής ή άλλης διαμαρτυρίας παίζουν συχνά στ’ αυτιά μου και συχνά ανατρέχω σ’ αυτά και στις ιστορίες που τα δημιούργησαν. Δεν έχω ιδιαίτερες γνώσεις μουσικής ούτε και ποίησης, εξ άλλου δεν χρειάζονται, μιας και τα τραγούδια αυτά δημιουργήθηκαν για όλους. Τουλάχιστον έτσι τα αντιλαμβάνομαι. (η σειρά είναι τυχαία)

——————————————————————————————————————-

Επιτάφιος
του Γιάννη Ρίτσου
Μελοποίηση: Μίκης Θεοδωράκης

Στις 9 Μαΐου 1936 και με αφορμή την απεργία του καπνεργοστασίου «Κομέρσιας» κηρύσσεται γενική καπνεργατική απεργία και γίνονται διάσπαρτες συγκεντρώσεις σε διάφορα σημεία της Θεσσαλονίκης^[1]. Σε μια από αυτές κι εντελώς ξαφνικά άρχισαν να πυροβολούν οι χωροφύλακες τους εργάτες.
Ο Γιάννης Ρίτσος βλέπει στον Ριζοσπάστη της επόμενης μέρας την εικόνα μιας μάνας που θρηνεί πάνω απ’ το νεκρό γιο της^[2] και εμπνέεται και γράφει τον Επιτάφιο.
Το 1961 κυκλοφορεί για πρώτη φορά σε δίσκο LP^[3] σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, ερμηνεία του Γρηγόρη Μπιθικώτση και με το μπουζούκι του Μανώλη Χιώτη.

Εδώ το Α’ μέρος.

——————————————————————————————————————-

Τα λόγια και τα χρόνια τα χαμένα…
του Μάνου Ελευθερίου
Μελοποίηση: Γιάννης Μαρκόπουλος

Το τραγούδι αυτό το έχω αγαπήσει από τον προσωπικό μου αγαπημένο, το Νίκο Ξυλούρη. Κυκλοφόρησε το 1974 στο δίσκο «Θητεία» και σε εκτέλεση Χαράλαμπου Γαργανουράκη αλλά ήδη τραγουδιόταν από την περίοδο της δικτατορίας με τον Ξυλούρη^[4]. Ένα από τα εμβληματικότερα τραγούδια του πολυτεχνείου.

——————————————————————————————————————-

Καταρρέω
του Νικόλα Άσιμου

Ο Άσιμος ήταν η γνωστή αντισυμβατική φιγούρα που κυκλοφορούσε στα Εξάρχεια, ένας από τους μεγαλύτερους στιχουργούς και συνθέτες του ελληνικού ροκ, που αγαπούσε να μισεί η εξουσία και η αστυνομία.
Το τραγούδι αυτό –καθώς και άλλα τραγούδια του– έγινε ευρέως γνωστό και μεγάλη επιτυχία, όταν το τραγούδησε ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου (με αρκετούς από τους αρχικούς στίχους διαφοροποιημένους). Όπως υποστηρίζει ένας ειδικευόμενος ψυχίατρος στο Δαφνί, την εποχή που νοσηλευόταν ο Άσιμος, «ο Νικόλας δεν άντεξε αυτή την επιτυχία, την δημοτικότητα που του έδωσαν τα τραγούδια του από τον Βασίλη».[5]

——————————————————————————————————————-

Αχ Ελλάδα σ’ αγαπώ
του Μανώλη Ρασούλη
Μουσική: Βάσω Αλαγιάννη

Ένα από τα πιο παρεξηγημένα τραγούδια. Κι αυτό γιατί οι περισσότεροι δεν δίνουν σημασία στο στίχο αλλά παρασύρονται από τον παραδοσιακό ρυθμό του και τον τίτλο του. Το τραγούδι είναι ιδιαιτέρως ειρωνικό κι έχει καταγγελτικό χαρακτήρα.
Παρουσιάστηκε για πρώτη φορά από τον Ρασούλη, την Αλαγιάννη και τον Γιώργο Γαβαλά, στους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού του 1981 που διοργανώθηκαν από τον Μάνο Χατζηδάκι στην Κέρκυρα.[6]

——————————————————————————————————————-

Μάνα μου Ελλάς
του Νίκου Γκάτσου
Μελοποίηση: Σταύρος Ξαρχάκος

Οι δυο δημιουργοί συνεργάστηκαν, για να «ντύσουν» μουσικά την ομώνυμη ταινία του Κώστα Φέρρη, το 1983.[7] «Στην πρόβα, ξεκινάει την εισαγωγή με το σαντούρι του ο τεράστιος Αριστείδης Μόσχος και ακολουθεί με το βιολί του ο υπέροχος Στάθης Κουκουλάρης, ο οποίος ήταν τυφλός. Ακούγοντας εγώ τον ήχο του βιολιού προσπάθησα μετά, στην εγγραφή, με τη φωνή μου να αποδώσω τον καημό και τον θρήνο που έβγαζε το βραχνό αυτό παίξιμο της χορδής του» είχε πει σε μια συνέντευξή του ο Νίκος Δημητράτος[8]. Η απίστευτη ερμηνεία του υποβάλλει στον ακροατή πλήθος συναισθημάτων για την προσφυγιά, τις προσδοκίες ενός λαού και την απογοήτευσή του από τη ίδια του τη χώρα.

——————————————————————————————————————-

Η Δημοσθένους λέξις
του Διονύση Σαββόπουλου

Κυκλοφόρησε το 1972 στο δίσκο «Βρώμικο ψωμί». Ο δημιουργός κάνει αναφορά σε μια διαμάχη ολιγαρχικών και δημοκρατικών στην αρχαία Αθήνα, η οποία έληξε με ήττα των δημοκρατικών. Τότε ο Δημοσθένης φάνταζε τελείως μόνος να αντιστέκεται υπερασπιζόμενος τις ιδέες του και τη δημοκρατία των Αθηνών.
Το τραγούδι το δημιούργησε ο Σαββόπουλος, όταν ήταν κρατούμενος επί χούντας, «με το μυαλό, μουρμουρίζοντας»[9] αφού δεν υπήρχε χαρτί ούτε μολύβι.

——————————————————————————————————————-

Ο δρόμος
της Κωστούλας Μητροπούλου
Μελοποίηση: Μάνος Λοΐζος
Πρώτη εκτέλεση: Σούλα Μπιρμπίλη (1964)

Αφήγηση της στιχουργού: « Εκείνο το διήγημα, πως το λες; Ναι, αυτό, με την απομυθοποίηση ηρώων και συμβόλων, μ’ άρεσε πολύ, το κάνουμε τραγούδι. Το άλλο βράδυ, σ’ ένα στέκι που μαζεύονταν καλλιτέχνες στο Κολωνάκι, ο Μάνος δοκίμαζε την απομυθοποίηση μιας ολόκληρης εποχής στην κιθάρα του. Το τραγούδι γράφτηκε εκείνο το ίδιο βράδυ και ήταν “Ο Δρόμος”. Σίγουρα ξέραμε και δεν ξέραμε τι ακριβώς είχαμε φτιάξει. Μπορεί και να πιστεύαμε πως ήταν ένα τραγούδι δικό μας μόνο, ένα τραγούδι για την αδικημένη, σαστισμένη γενιά μας, που δεν ήξερε τι ήταν ο πόλεμος και που την περίμενε στο δρόμο μια δικτατορία».[10]

——————————————————————————————————————-

Ηλεκτρικός Θησέας
του Δημήτρη Βάρου
Μελοποίηση: Γιάννης Μαρκόπουλος

Ο Παύλος Σιδηρόπουλος και η Μαρία Φωτίου τραγουδούν για το σύγχρονο Θησέα, που πρέπει να παλέψει ενάντια στα δεινά και την καταπίεση και σ’ ένα σάπιο πολιτικό σύστημα περιμένοντας άδικα μια βοήθεια –την Αριάδνη– που έχει μουγκαθεί.
Αν στη θέση του Θησέα μέσα στο πηγάδι, βάλουμε τον κόσμο, το «λαό» που «αγαπούν» οι πολιτικοί μας, βλέπουμε ξανά το σύγχρονο Έλληνα που αδυνατεί ή δεν θέλει να αναλάβει δράση.
Το τραγούδι περιλαμβάνεται στο δίσκο «Τολμηρή επικοινωνία»,  που κυκλοφόρησε το 1987.

——————————————————————————————————————-

Ο Μάρκος πρωθυπουργός ή Οι πρωθυπουργοί
του Μάρκου Βαμβακάρη

Σε αυτό το ρεμπέτικο τραγούδι του 1936, ο Βαμβακάρης γράφει ένα απ’ τα σατιρικότερα τραγούδια του. Θεωρώ σημαντικό να αναφερθεί πως στην αρχή του τραγουδιού υπήρχε κι ένα τετράστιχο που δεν ηχογράφησε ο συνθέτης, για να αποφύγει τη λογοκρισία και ό,τι αυτή συνεπαγόταν:
    Επέθανε ο Κονδύλης μας
    πάει και ο Βενιζέλος
    την πούλεψε κι ο Δεμερτζής
    που θα ‘φερνε ένα τέλος[11]
Ο Βαμβακάρης δήλωνε τυχερός που πρόλαβε και κυκλοφόρησε το κομμάτι πριν τη δικτατορία του Μεταξά. Επίσης αναρωτιόταν πως πέθαναν 4-5 πρωθυπουργοί μέσα στην ίδια χρονιά (1936) με σημαντικότερο τον Ελευθέριο Βενιζέλο.[12]

——————————————————————————————————————-

Σιγά μην κλάψω
του Γιάννη Αγγελάκα

Είναι το πιο πρόσφατο από τα γνωστά πολιτικά τραγούδια (2005) και από τις εξαιρέσεις στη σύγχρονη μουσική ξηρασία του είδους. Δυστυχώς, αυτό το τραγούδι, που διασκεύασε ο δολοφονημένος απ’ τη Χρυσή Αυγή Παύλος Φύσσας (Killah P), έγινε σύνθημα και σε χείλη όπως του Αλέξη Τσίπρα ή του πρώην υπουργού Γιάννη Πανούση, δηλαδή ανθρώπων του συστήματος στους οποίους αντιτίθεται το τραγούδι. Σημεία των καιρών…

——————————————————————————————————————-

Εννοείται ότι δεν σνομπάρω τόσα και τόσα τραγούδια, όπως τα Κλέφτικα, τα Αντάρτικα, το Άξιον Εστί κι άλλα κι άλλα. Τα παραπάνω ήταν τα πρώτα που μου ήρθαν στο μυαλό κι έτσι αυθόρμητα έγραψα γι’ αυτά. Επιφυλάσσομαι και για άλλα.

Παρομοίως δεν παραβλέπω σύγχρονα μουσικά σχήματα που επιμένουν και δημιουργούν τραγούδια με πολιτικό στίχο. Όμως ο λόγος που τέτοια μουσική δεν φτάνει στα αυτιά αυτού που ονομάζουμε «ευρύ κοινό», είναι μια άλλη κουβέντα…

——————————————————————————————————————-
[1] vrahokipos.net | 9 Μάη 1936, Θεσσαλονίκη
[2] Digital Library | Ριζοσπάστης, 10 Μαΐου 1936
[3] Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ του Γιάννη Ρίτσου (1936), ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ του Μίκη Θεοδωράκη (1961) και εμείς (2000)
[4] TVXS | Μάνος Ελευθερίου: Με βόμβες πέφτουν οι κυβερνήσεις…
[5] Intellectum | #040 Ένας «άσιμος» φίλος μου
[6] enet.gr | Ο Μανώλης Ρασούλης με αξιοπρέπεια και ελευθερία
[7] retrodb.gr | Ρεμπέτικο (1983)
[8] theovaf.blogspot.gr | Νίκος Δημητράτος: Ένας σπουδαίος τραγουδιστής και ηθοποιός
[9] rocking.gr | Συνέντευξη Διονύση Σαββόπουλου
[10] Φούιτ.gr | Τραγούδια του Πολυτεχνείου: Γράφτηκαν πράγματι όλα γι΄ αυτό; – Η ιστορία τους
[11] miaistoriakienatragoudi-hef.blogspot.gr | Ο Μάρκος υπουργός ή Οι πρωθυπουργοί
[12] jumpingfish.gr | Η ιστορία ενός τραγουδιού: «Ο Μάρκος πρωθυπουργός» του Μάρκου Βαμβακάρη