Ας μιλήσουμε για το gentrification, με αφορμή τη πυρκαγιά στο Grenfell Tower…

By Dirk Ingo Franke – Own work, CC BY 3.0, Link

«Η αξία των χτιρίων που είναι χτισμένα τα οικόπεδα αντί να ανεβαίνει, αντίθετα πέφτει προς τα κάτω, και αυτό γιατί τα κτίρια δεν ανταποκρίνονται στις αλλαγμένες συνθήκες. Αυτό γίνεται προπάντων με τις εργατικές κατοικίες που βρίσκονται στο κέντρο, που τα νοίκια τους ακόμη και με το μεγαλύτερο συνωστισμό νοικιαστών δεν μπορούν να ξεπεράσουν ένα ορισμένο ανώτερο όριο. Τα γκρεμίζουν και στη θέση τους χτίζουν μαγαζιά, αποθήκες εμπορευμάτων και δημόσια καταστήματα».

Φ. Ένγκελς

[wc_divider style=”dotted” line=”single” margin_top=”” margin_bottom=””]

Στις 14 Ιούνη ξέσπασε πυρκαγιά στο Grenfell Tower, σε μια πλούσια γειτονιά της Μεγάλης Βρετανίας. Η έκρηξη αερίου, το χαλασμένο ψυγείο ενός ενοίκου, η κακή καλωδίωση του κτηρίου είναι κάποιες από τις θεωρίες για την αιτία της τραγωδίας. Ο συναγερμός για τη φωτιά δεν χτύπησε, καθώς το κτίριο ήταν από καιρό παραμελημένο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι «κολλάει» σε ένα σχέδιο εκκαθάρισης κάθε κατάλοιπου μιας προηγούμενης κατάστασης της περιοχής και τη διατήρηση της νέας πλούσιας και καθαρής εικόνας της.

Το Grenfell Tower αποτελεί ένα απομεινάρι οικιστικών σχεδίων φτηνής στέγασης μιας προηγούμενης πολεοδομικής φάσης της περιοχής, το οποίο είχε καταλήξει να φιλοξενεί φτωχούς ανθρώπους στην πλουσιότερη και ακριβότερη περιοχή στη Μεγάλη Βρετανία. Με το πέρασμα του χρόνου, οι κάτοικοι που ζούσαν στοιβαγμένοι ανέφεραν πως κάθε προσπάθεια που έκαναν να λύσουν τα προβλήματα του κτηρίου μαζί με τη διοίκηση έπεφτε στο κενό. Ποτέ δεν υπήρχαν οι πόροι ή ο χρόνος για να αντιμετωπιστούν οι βλάβες στα ασανσέρ, τους καυστήρες ή τα φώτα έκτακτης ανάγκης. Η διοίκηση τους έδειχνε ξεκάθαρα πως έπρεπε να αισθάνονται τυχεροί και μόνο που έχουν σπίτι, πόσο μάλλον που αυτό βρίσκεται σε μια προνομιούχα περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, υπήρχε η γενικευμένη αίσθηση πως οι άθλιες συνθήκες θα δώσουν στο διαχειριστή τη δυνατότητα να κατεδαφίσει το Grenfell. Ο διαγωνισμός για την ανακαίνιση του κτηρίου ήταν μία ακόμη ένδειξη.

Οι σύγχρονες μητροπόλεις είναι προϊόντα του τρόπου λειτουργίας και κίνησης του παγκόσμιου κεφαλαίου και των συνθηκών που αυτό διαμορφώνει σε μια κοινωνία. Το παγκόσμιο κεφάλαιο εξελίσσεται, όπως και η διαχείριση των κοινωνιών στο εσωτερικό των πόλεων. Έτσι και οι πόλεις επανασχεδιάζονται ως καθαρότεροι, εδαφικά προσδιορισμένοι, οικονομικοί παράγοντες της αγοράς, παρά ως εξωτερικά συμπληρώματά της. Η νεοφιλελεύθερη πολεοδομία, η νέα πολεοδομία, είναι συστατικό κομμάτι αυτού του ευρύτερου επαναπροσδιορισμού της κλίμακας των λειτουργιών, των δραστηριοτήτων και των κοινωνικών σχέσεων.

Η βασικότερη «στρατηγική των πόλεων» που έχει αναδειχθεί τις τελευταίες δεκαετίες ως έκφραση της νεοφιλελεύθερης πολεοδομίας αποτελεί το φαινόμενο του gentrification. Η διαδικασία του gentrification είναι μια διαδικασία παραγωγής κοινωνικών και χωρικών συνθηκών και προσδίδει στο χώρο μια αναδιαρθρωμένη ταυτότητα και νέα χαρακτηριστικά προς όφελος του κτηματομεσιτικού και κατασκευαστικού κεφαλαίου, καθώς και των ανώτερων κοινωνικών τάξεων. Το φαινόμενο φαίνεται να βασίζεται στη ροή επένδυσης και αποεπένδυσης στον αστικό χώρο αλλά και στις νέες κτηματομεσιτικές στρατηγικές για την αποκόμιση κέρδους από εκεί, οι οποίες προετοιμάζουν τον δρόμο για επεμβάσεις κεντρικότερες και ευρύτερες.

By Francisco Peláez – Own work, CC BY-SA 3.0, Link

Βασικό χαρακτηριστικό της διαδικασίας αποτελεί ο εκτοπισμός πληθυσμών. Η Μεγάλη Βρετανία, άλλωστε, έχει αποτελέσει ιστορικό παράδειγμα στην ιστορία του gentrification, με την καθοριστική συμβολή της Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία και προετοίμασε πολιτικά το έδαφος με έναν άνευ προηγουμένου κατακερματισμό της δημόσιας κατοικίας και των υπηρεσιών. Σε διάφορες περιοχές του Λονδίνου, όπως στο Γουέστμίνστερ, το gentrification έγινε επίσημη κρατική πολιτική με απώτερο σκοπό την εκδίωξη κατοίκων προσκείμενων στο εργατικό συνδικάτο και την εισροή νεοσυντηριτικών γιάπηδων. Στο Στάμφορτντ Χίλ, τον Μάρτιο του 1988, εκδιώχθηκαν εκατοντάδες καταληψίες με πρόσχημα την ανάπτυξη της περιοχής.

By Phil Whitehouse from London, United Kingdom – Grafitti, CC BY 2.0, Link

Σε όλες τις περιπτώσεις, πριν από την εξόντωση και τον εκτοπισμό προηγείται μια περίοδος πλήρους κρατικής παραμέλησης και στοχοποίησής τους. Κάτι που φάνηκε να έγινε, ξεκάθαρα, και στην περίπτωση των κατοίκων του Grenfell Tower. Υποβαθμισμένες περιοχές, που έχουν επέλθει σε αυτήν την κατάσταση από κρατική, λοιπόν, παραμέληση μπαίνουν σε διαδικασίες gentrification, κατά τις οποίες τεράστιος αριθμός ανθρώπων, προηγούμενων κατοίκων των περιοχών αυτών, εκτοπίζονται άμεσα ή έμμεσα, περισσότερο ή λιγότερο βίαια. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα αστυνομικών επιχειρήσεων εναντίον αστέγων, τοξικοεξαρτημένων, μεταναστών σε τέτοιες περιοχές και μαζικών εξώσεων σε χρόνιους κατοίκους που δεν μπορούν, πλέον, να πληρώσουν το ενοίκιό τους. Οι αναίτιες πυρκαγιές είναι και αυτές ένα μέσο που έχουμε ξανασυναντήσει σε τέτοιες διαδικασίες. Αυτό, βέβαια, είναι αναμενόμενο εφόσον στον παγκόσμιο ανταγωνισμό για την ανάδειξη παγκόσμιων οικονομικών και πολιτικών κέντρων πρέπει η «εικόνα» της πόλης να είναι «καθαρή» και απαλλαγμένη από οτιδήποτε την υποβαθμίζει και δεν διευκολύνει τη ροή του κεφαλαίου. Οι «παραβατικοί» πληθυσμοί εξαφανίζονται. Εκτοπίζονται, άμεσα ή έμμεσα, και μεταφέρονται σε άλλες γειτονιές, σε άλλα γκέτο που αύριο μπορεί και πάλι να περισσεύουν ανάλογα με τα σχέδια του παγκόσμιου κεφαλαίου…

Είναι ένας ακόμη ταξικός φραγμός, που αυτή τη φορά αφορά την πρόσβαση στην ίδια την πόλη, την πρόσβαση στην κατοικία, την ίδια την επιβίωση των πληβείων, των εργατών, των μεταναστών, των μειονοτήτων και των αποκλεισμένων. Το gentrification δεν είναι κάτι ξένο ή κάτι που δε βλέπουμε και στην ελλαδική περίπτωση με άλλους τρόπους, απλά η ένταση του φαινομένου αλλάζει σε σχέση με τους παγκόσμιους οικονομικούς συσχετισμούς. Οι επιχειρήσεις σκούπα κατά μεταναστών και τοξικοεξαρτημένων το 2012 στην περιοχή του κέντρου της Αθήνας και άλλων πόλεων, η μετάλλαξη της περιοχής του Γκαζιού, η σταδιακή αλλαγή του Μεταξουργείου που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια είναι κάποια στίγματα μιας στρατηγικής διάθεσης πλήρους εξόντωσης όποιου περισσεύει. Η πρόταση για δημιουργία γραμμή μετρό στην περιοχή των Εξαρχείων, σε συνδυασμό με την ένταση της δράσης των ναρκομαφιών εκεί και την ραγδαία αύξηση της βιομηχανίας τη διασκέδασης έχουν ως πρόσχημα την ανάπτυξη και εκκαθάριση της περιοχής, αλλά σαν πραγματικό στόχο έχουν την καθυπόταξη όποιου αντιστέκεται σε μια περιοχή ιστορικά συνδεδεμένη με τους κοινωνικούς, ταξικούς και πολιτικούς αγώνες.

Εν κατακλείδι, οι κρατικές πολιτικές καθυπόταξης και άντλησης κέρδους πέφτουν σε τοίχο συναντώντας τις κοινωνικές αντιστάσεις που ορθώνονται εναντίον τους. Τα κινήματα των κατοίκων τέτοιων γειτονιών έχουν αντισταθεί μαζικά και δυναμικά στις όποιες προσπάθειες επιβολής του κεφαλαίου στους χώρους τους και στις γειτονιές τους. Απέναντι στην αποστείρωση αντέτειναν την αλληλεγγύη και την αλληλοβοήθεια. Απέναντι στην εκδούλευση τη συλλογική δράση και τη συλλογική ζωή. Απέναντι στον έλεγχο και την καταστολή την αντίσταση και τον αγώνα.

By jarito – originally posted to Flickr as Delano United, CC BY 2.0, Link