Οι Εσκιμώοι χρησιμοποιούν 49 λέξεις για να περιγράψουν το χιόνι

Ένα από τα πρώτα μαθήματα στη γλωσσολογία είναι να ξεσκεπάσουμε τους μύθους που έχουν παγιωθεί σχετικά με την γλώσσα. Ένας από αυτούς τους μύθους έχει να κάνει με την «ταξική» διάκριση τους σε πλούσιες και φτωχές. Σαφώς, σε αυτόν τον μύθο η ελληνική κατατάσσεται στις πολύ πλούσιες γλώσσες. Μια παραδοχή που αποτελεί ταυτόχρονα για κάποιους και αίτιο και αποτέλεσμα της εθνικής υπερηφάνειας.

Θα ήταν εξαρχής λάθος να απαντήσουμε σε οποιονδήποτε τέτοιο ισχυρισμό λέγοντας ότι δεν είναι φτωχή μία άλλη γλώσσα αλλά πλούσια. Διότι με αυτόν τον τρόπο αποδεχόμαστε ενδόμυχα την ίδια τη διάκριση και, κατά συνέπεια, τον μύθο που μας την επιβάλλει. Αντίθετα, οφείλουμε να δείξουμε -και πολύ πριν δείξουμε να δούμε- ότι τα επιχειρήματα που νομιμοποιούν τον μύθο είναι εφαρμόσιμα για τις περισσότερες γλώσσες του κόσμου, αν όχι για όλες. Και κάτι ακόμα. Τα κριτήρια με τα οποία κάποιος αποδίδει τον χαρακτηρισμό πλούσια ή φτωχή είναι υποκειμενικά και αλλάζουν σχεδόν σε κάθε ισχυρισμό.

Τα επιχειρήματα συνήθως έχουν να κάνουν με ποιοτικά χαρακτηριστικά της γλώσσας. Άλλος αναφέρει τη μακρά ιστορία της γλώσσας (του), άλλος την συνθετότητα της σύνταξής της, άλλος το πλήθος των λέξεων της. Αρχικά, ποτέ δεν είναι ίδια και αντικειμενικά τα κριτήρια -άλλωστε τι είναι αντικειμενικό στις επιστήμες του ανθρώπου;-, έτσι ώστε να μπορούμε να μιλήσουμε για μία επιστημονική διάκριση των γλωσσών. Επιπλέον, κάθε ένα από αυτά τα επιχειρήματα μπορεί να καταρριφθεί πολύ εύκολα. Ένα απλό παράδειγμα: στην ελληνική γλώσσα πολλές φορές χρησιμοποιούμε περισσότερες από μία λέξη για να περιγράψουμε ίδια ή παρόμοια πράγματα. Για παράδειγμα οι λέξεις θλίψη, λύπη, στεναχώρια, καημός σημαίνουν -σχεδόν- το ίδιο πράγμα. Για να μην προσθέσω και τη λέξη ντέρτι που, παρόλο που έχει ρίζα τούρκικη, έχει πέρα για πέρα ελληνοποιηθεί.

Αυτό όμως δεν συμβαίνει μόνο στην ελληνική γλώσσα. Κάθε γλώσσα έχει έννοιες οι οποίες περιγράφονται με πολλές λέξεις. Κι αν ο ισχυρισμός για τις 49 λέξεις των Εσκιμώων για το χιόνι δεν είναι ακριβής, καθώς δεν υπάρχει μία γλώσσα των Εσκιμώων, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα των Σκοτσέζων, οι οποίοι έχουν 421! Αυτό συμβαίνει επειδή οι γλώσσες επηρεάζονται από το περιβάλλον, είτε το κοινωνικό είτε το φυσικό. Και σίγουρα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για πλούσιο ή φτωχό περιβάλλον.

Στην ελληνική γλώσσα υπήρχε προφανώς η ανάγκη και η συχνότητα έκφρασης συναισθημάτων, περισσότερο από την ανάγκη να περιγράψουμε αυτές τις λευκές νιφάδες νερού που πέφτουν από τον ουρανό και κάνει κρύο. Οι συνάνθρωποί μας όμως στη Σκωτία βλέπανε το χιόνι πολύ συχνότερα απ’ ό,τι εμείς εδώ.

Οι γλώσσες εξυπηρετούν μία βασική ανάγκη του ανθρώπου, την επικοινωνία. Η επικοινωνία απαιτεί δύο πολύ βασικά πράγματα. Πρώτον, να μπορείς να αντιληφθείς έναν άπειρο αριθμό νοημάτων και δεύτερον να μπορείς να εκφράσεις έναν άπειρο αριθμό νοημάτων. Αυτό μοιάζει με αυτό που οι γλωσσολόγοι περιγράφουν ως «παραγωγικότητα» της γλώσσας. Δηλαδή, τη δυνατότητα παραγωγής ενός άπειρου αριθμού προτάσεων και τη δυνατότητα κατανόησης ενός άπειρου αριθμού προτάσεων. Η παραγωγικότητα είναι ένα πολύ βασικό χαρακτηριστικό που πρέπει να έχει ένα σύστημα επικοινωνίας, ώστε να μπορεί να θεωρηθεί γλώσσα. Η γλώσσα του σώματος δεν μπορεί να θεωρηθεί γλώσσα επειδή δεν μπορεί να περιγράψει τα πάντα (λόγου χάρη μυρωδιές ή χρώματα).

Η γλώσσα μπορεί να προδώσει πάρα πολλά πράγματα σχετικά με το περιβάλλον μας, τις καιρικές συνθήκες, τους κοινωνικούς θεσμούς, την ηλικία μας και τον χαρακτήρα μας. Εξυπηρετεί την ανθρώπινη επικοινωνία και είναι ένα από τα βασικά υλικά που συνθέτουν την καθημερινή σκέψη και πράξη. Δεν είναι όπλο ανταγωνισμού και αντιπάθειας. Είναι ένα εργαλείο που φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, αρκεί να το χρησιμοποιούν χωρίς να το ποτίζουν με ιστορίες, δοξολογίες και εθνικές υπερηφάνειες. Μονάχα ελεύθερα και αυτόνομα.