Η Ηλέκτρα διελύθη εις τα εξ ων συνετέθη

Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή, επέχει εξέχουσα θέση στην αρχαία δραματουργία. Παρουσιάζει ιδέες ανώτερες και βάζει σε δίλημμα τους θεατές για το αίσθημα δικαίου. Η Ηλέκτρα έχει δίκιο να θέλει να σκοτώσει την Κλυταιμνήστρα επειδή σκότωσε τον πατέρα της και η Κλυταιμνήστρα έχει δίκιο που σκότωσε τον Αγαμέμνωνα γιατί θυσίασε το παιδί τους, την Ιφιγένεια, για να διεξαχθεί ο πόλεμος. Από την άλλη, το αίσθημα δικαίου ενάγεται σε ιδέα για το δίκαιο θεών και ανθρώπων καθώς ο Αγαμέμνων υπάκουε σε χρησμό της θεάς Άρτεμις. Για άλλη μια φορά ο Σοφοκλής σε έργο του πραγματεύεται τη δικαιοσύνη των θεών και τον ενεργό ρόλο τους στις ανθρώπινες πράξεις. Τελικά αν οι θεοί προστάζουν τον άνθρωπο να «πράξει» τι ευθύνη έχει ο ίδιος για τις πράξεις του;

Στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή που παρακολουθήσαμε στην πρεμιέρα του «37ου φεστιβάλ Πάτρας, θεσμός αρχαίου δράματος» σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου είδαμε μία Ηλέκτρα διαφορετική, σε λευκό φόντο με μαύρες κηλίδες από λάσπη. Είδαμε μια Ηλέκτρα γεμάτη από λάσπη να δηλώνει την κατάσταση της ψυχής της. Από την άλλη είδαμε έναν Ορέστη να τον σέρνουν τυφλό, άβουλο, παραδομένο στην επιθυμία του χρησμού του θεού με το εξαιρετικό τέχνασμα να βάφει τα χέρια του με αίμα, που όμως επί σκηνής, στην προσπάθεια να αποδείξει την ταυτότητά του, βούτηξε και αυτός τα χέρια του στην λάσπη και έτσι το νόημα δεν αποδόθηκε όπως έπρεπε κατά την διάρκεια του φόνου.

Ο σκηνοθέτης, χωρίς επιτυχία θέλησε να παρουσιάσει τον λερωμένο κόσμο της ψυχής της Ηλέκτρας ξεφεύγοντας από το κείμενο, χάνοντας όμως έτσι τη συνοχή του έργου. Η σκηνοθετική «αυθαιρεσία» του κηλιδωμένου κόσμου δεν απέδωσε το Σοφόκλειο δράμα και χάθηκε ο «Σοφόκλειος διασκελισμός» (η γρήγορη εναλλαγή στίχων και η επιμονή στην απόδοση του νοήματος). Η μουσική δεν απέδωσε την απαραίτητη πλαισίωση του έργου, παρόλο που ακολουθούσε πιστά τις στιγμές της σκηνής, ενώ δεν υφίσταται καν έννοια Μπρεχτικής αποστασιοποίησης με την ομοιόμορφη παρουσία των μουσικών στη σκηνή.

Ο Πυλάδης εμφανίστηκε στη σκηνή με ράσα ιερέα χωρίς κάποιο εμφανή λόγο. Ο χορός φορούσε ολόλευκα φορέματα που έμοιαζαν με νοσοκόμες προηγούμενου αιώνα και καλόγριες χριστιανικών μοναστηριών, ενώ κατά στιγμές είχαν τα χέρια τους όπως κάποιοι άγιοι σε εικονίσματα άνευ λόγου μιας και οποιαδήποτε χριστιανική προέκταση των παραπάνω δεν έχει νόημα καθώς η ενοχή και η τιμωρία στον χριστιανισμό προέρχεται από τον ίδιο τον άνθρωπο και όχι από τον θεό. Ένας χορός αδιάφορος, που αντί να είναι στο πλευρό της Ηλέκτρας, όπως στο αρχαίο κείμενο, είχε περισσότερο ρόλο διεκπαιρεωτικό στην εξέλιξη της πλοκής, ενώ μετά την μετατροπή των μελών του σε Ερινύες (πασαλειμμένες από την ίδια λάσπη) δεν εμφανίστηκε πουθενά η προέκταση των Χοηφόρων που θα ακολουθήσει. Οι κινήσεις του χορού ήταν ομοιόμορφες, συντονισμένες αλλά άχρωμες χωρίς να υπάρχει αλλαγή τόνου στην εμμελή απαγγελία.

Η Αλεξία Καλτσίκη, σαν Ηλέκτρα, έβγαλε ιδιαίτερη ένταση αλλά είχε κάποια φωνητικά σκαμπανεβάσματα σαν βγαλμένα από ελληνικό σήριαλ δεκαετίας ’90 εν είδει σαπουνόπερας. Τα ίδια σκαμπανεβάσματα είχε και η Μαρία Ναυπλιώτου που στον ρόλο της Κλυταιμνήστρας δεν έδειξε κάτι ιδιαίτερο. Ο Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, σαν Ορέστης, δεν έβγαλε επ΄ ουδενί τον Ορέστη του Σοφοκλή που γνώριζε συνειδητοποιημένα από την αρχή την πράξη του και ο χαρακτήρας δεν έβγαζε τον υπερβολικό στόμφο που οφείλει να βγάζει ο ήρωας των τραγωδιών. Ο Νίκος Χατζόπουλος στον ρόλο του παιδαγωγού αν και επιτέλεσε την λειτουργικότητα του ρόλου του, απείχε παρασάγγας από την αυστηρότητα που επιβάλλόταν ενώ η Ελένη Μολέσκη σαν Χρυσόθεμις, στάθηκε αξιοπρεπώς, με καθαρή κίνηση όπως αρμόζει σε έναν τέτοιο ρόλο. Τέλος ο Χρήστος Λούλης σαν Αίγισθος, έμοιαζε περισσότερο με καρικατούρα από κόμικ φαντασίας παρά με ρόλο αρχαίου δράματος.

Η παράσταση της Ηλέκτρας του Θάνου Παπακωνσταντίνου από το εθνικό θέατρο, βγάζει μια γενναία προσπάθεια από τον σκηνοθέτη που όμως δεν απέδωσε τους καρπούς που ο ίδιος θα περίμενε, απόμακρη από κείμενο και δυσλειτουργική στις καινοτομίες της.

Συντελεστές

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Σκηνικά-Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Πρωτότυπη μουσική: Δημήτρης Σκύλλας
Χορογραφία/σχεδιασμός κίνησης: Χαρά Κότσαλη
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνοθέτη Α’: Μάριος Παναγιώτου
Βοηθός σκηνοθέτη Β΄: Βασίλης Βηλαράς
Βοηθός σκηνογράφου/ενδυματολόγου: Κωνσταντίνα Παπακωνσταντίνου

Διανομή:
Παιδαγωγός: Νίκος Χατζόπουλος
Ορέστης: Αλέξανδρος Μαυρόπουλος
Πυλάδης: Μάριος Παναγιώτου
Ηλέκτρα: Αλεξία Καλτσίκη
Χρυσόθεμις: Ελένη Μολέσκη
Κλυταιμνήστρα: Μαρία Ναυπλιώτου
Αίγισθος: Χρήστος Λούλης

Χορός:
Ασημίνα Αναστασοπούλου, Σοφία Αντωνίου, Ιωάννα Δεμερτζίδου, Νάντια Κατσούρα, Ελένη Κουτσιούμπα, Κλεοπάτρα Μάρκου, Μαρία Μηνά, Ιωάννα Μιχαλά, Τζωρτζίνα Παλαιοθόδωρου, Νάνσυ Σιδέρη, Καλλιόπη Σίμου, Δανάη Τίκου.

Mουσικοί επί σκηνής: Θοθωρής Βαζάκας, Χρήστος Γιάκας, Μαρία Δελή, Αλέξανδρος Ιωάννου, Γιάννης Κρητικός.

Οι φωτογραφίες της παράστασης είναι από την Επίδαυρο αφού το Εθνικό Θέατρο δεν επιτρέπει την φωτογράφηση κατά την διάρκεια των παραστάσεων του.