Οι «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη από τα Λήναια στο σήμερα

Ο αγώνας ξεκίνησε, Αισχύλος εναντίον Ευριπίδη. Κριτής είναι ο Διόνυσος, και ο νικητής θα ανέβει στον πάνω κόσμο. Το διακύβευμα όμως είναι βαθύτερο. Θα επικρατήσει ο Αισχύλος, ο οποίος γράφει μεν επικά αλλά εμπνέει τους θεατές σε κοινό αγώνα, για το καλό της πόλης και το καλό του διπλανού τους; Ή Θα επικρατήσει ο Ευριπίδης, που γράφει σε καθημερινή γλώσσα και μεταβιβάζει από το επικό στο λυρικό και από το δημόσιο στο ατομικό, στο να κοιτάει δηλαδή κανείς τα του οίκου του και μόνο, χωρίς να τον ενδιαφέρει ο διπλανός του;

Οι «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη διδάχθηκαν στα Λήναια το 405 π.Χ., όπου κέρδισαν το πρώτο βραβείο, και ξεχωρίζουν μαζί με τις «Νεφέλες» του Αριστοφάνη γιατί είναι τα μόνα έργα του, που η πλοκή τους δεν διαδραματίζεται στην Αθήνα αλλά σε ένα φανταστικό κόσμο -οι «Βάτραχοι» συγκεκριμένα, διαδραματίζονται στον κάτω κόσμο. Το έργο γράφτηκε λίγο μετά την ναυμαχία στις Αργινούσες, ένα σύμπλεγμα νησιών απέναντι από την Λέσβο. Οι Αθηναίοι είχαν νικήσει και προς στιγμήν είχαν αναθαρρήσει ότι μπορεί να κερδίσουν τον πόλεμο. Ένα χρόνο αργότερα όμως από τους «Βατράχους», το 404 π.Χ., συντελέστηκε η καταστροφή τους. Μέσα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο ο Αριστοφάνης βρήκε την ευκαιρία να διακωμωδήσει τον Διόνυσο και να δημιουργήσει αγώνα που στο τέλος κερδίζει ο Αισχύλος, ο οποίος αντιπροσωπεύει το παλιό κλέος των Αθηνών και τα παλιά ιδανικά της ομοψυχίας της πόλης.

Στην παράσταση «Βάτραχοι» που παρακολουθήσαμε φέτος στο πλαίσιο του διεθνούς φεστιβάλ Πάτρας, ο σκηνοθέτης Κώστας Φιλίππογλου επέλεξε να μας δώσει μια αρκετά καλή διασκευή του πρωτότυπου κειμένου, στο οποίο δεν έλειψαν οι αναφορές στο σήμερα με τις ιδιαίτερες αποχρώσεις των πρωταγωνιστών, και ιδιαίτερα του Λάκη Λαζόπουλου και του Αντώνη Καφετζόπουλου. Είδαμε μια εξαιρετικά ευρηματική χρήση της σκηνής του Ρωμαϊκού Ωδείου, με τα σκηνικά αντικείμενα να βρίσκονται όλα στη σκηνή και να πραγματοποιούνται αρκετές εναλλαγές τόπου και χρόνου. Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό να καλύψει την αλλαγή των μελών του χορού και τις κινήσεις τους μπροστά στα μάτια των θεατών, με αποτέλεσμα να υπάρχουν στιγμές που η προσοχή τους είναι δεν ήταν στραμμένη αμιγώς στη ροή του έργου.

Αρκετά καλή στον χορό ήταν η χρήση μακιγιάζ καθώς και η παντομιμική δραματοποίηση καθ΄ όλη την διάρκεια του έργου. Ο ρυθμός ήταν γρήγορος αρχικά και αργός στη συνέχεια και η χρήση του πεζού λόγου ήταν καθαρή. Οι χειρονομίες ήταν λεπτομερείς ενώ στον ρόλο του Διόνυσου η Σοφία Φιλιππίδου μας εξέπληξε ευχάριστα. Ο Δημήτρης Πιατάς προκαλούσε το γέλιο με την ιδιαιτερότητά της χροιάς της φωνής του ενώ ο Λάκης Λαζόπουλος έδωσε στο έργο τη συνεχή κωμική νότα του που όλοι γνωρίζουμε και από την τηλεόραση. Τέλος ο Αντώνης Καφετζόπουλος στο ρόλο του Αισχύλου προσπάθησε να αποδώσει το κύρος του ρόλου, χωρίς όμως την προσδοκώμενη ένταση.

Ένα σημαντικό λάθος, που καλό είναι να αποσαφηνιστεί, έγινε στην αρχή της παράστασης όταν ένα μέρος του χορού, αναφερόμενο στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής, είπε λανθασμένα πως τα Λήναια πραγματοποιούνταν βράδυ. Τα Λήναια σαν γιορτή, μπορεί να ήταν νυχτερινή, αλλά οι «Βάτραχοι» όπως και τα υπόλοιπα έργα, διδάσκονταν την ημέρα.

Ακόμα πιο σημαντικό όμως είναι σε τέτοιες παραστάσεις, όπως οι «Βάτραχοι» να βλέπουμε κατά πόσο συμβαδίζει το σημερινό με το αρχικό κείμενο αλλά και το πόσο σημαντικό είναι αυτό.

Για παράδειγμα η μουσική κινούνταν σε μοντέρνες αποχρώσεις από γνωστές σειρές και ταινίες της εποχής μας (game of thrones, κορίτσια στον ήλιο) και δεν απέδιδε τον διονυσιακό δακτυλικό εξάμετρο του αρχαίου κειμένου. Επίσης στην παράβαση των βατράχων, στον αγώνα του Διόνυσου με τους βατράχους, ο Διόνυσος κερδίζει διότι σαν θεός της ετερότητας μεταμορφώνει τη φωνή του σαν βάτραχο, δείχνοντας έτσι πως για να κερδίσεις κάποιον πρέπει να τον γνωρίσεις από μέσα να γίνεις σαν και αυτόν, κάτι που δεν είδαμε στην παράσταση.

Τέλος στον επιρρηματικό αγώνα, στο αρχικό κείμενο, υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός γιατί τα κείμενα του Αισχύλου είχαν δοκιμαστεί στον χρόνο και είχαν αντέξει σε σχέση με τον σύγχρονό του Ευριπίδη, που οι Αθηναίοι τον είχαν κάπως σαν λαϊκιστή στην εποχή του. Με αυτόν τον τρόπο, ο αγώνας ανάμεσα σε αυτούς τους δυο ποιητές, είχε σοβαρό  χαρακτήρα γιατί ο ένας αντιπροσώπευε το παλιό και ο άλλος το νέο. Στο αρχικό κείμενο στον αγώνα ανάμεσα στους δυο ποιητές επενέβαινε ο Διόνυσος με αστεία (βλέπουμε κωμωδία μην το ξεχνάμε) για να ελαφρύνει την κατάσταση και να μην πάρει σοβαρή χροιά η εχθρότητα των δυο ποιητών. Στο έργο του Κώστα Φιλίππογλου τα αστεία λέγονται -σε αντίθεση με το αρχαίο κείμενο- από τους Λαζόπουλο (Ευριπίδη) και Καφετζόπουλο (Αισχύλο) με τις όποιες ιδιαιτερότητες του καθενός στην απόδοση του χαρακτήρα, με αποτέλεσμα η Σοφία Φιλιππίδου (Διόνυσος) να μην έχει τον ξεχωριστό ρόλο που είχε ο Διόνυσος στο αρχαίο θέατρο.

Οι «Βάτραχοι» του Αριστοφάνη που είδαμε στο Ρωμαϊκό Ωδείο της Πάτρας, ήταν ένα συμπίλημα χορού και γνωστών ηθοποιών που «πάτησαν» πάνω στο έργο του Αριστοφάνη. Ήταν σίγουρα μια διασκεδαστική παράσταση, αλλά τα μηνύματα του έργου που διδάχθηκε 2500 σχεδόν χρόνια πριν, μάλλον δεν ήταν αρκετά «δυνατά» ώστε να αποτυπωθούν στους θεατές και τελικά αυτό που τους έμεινε ήταν μια ευχάριστη βραδιά.

Ταυτότητα Παράστασης

Οι «Βάτραχοι» ανεβαίνουν από το ΔΗΠΕΘΕ του Βόλου, σε σκηνοθεσία Κώστα Φιλίππογλου και μετάφραση Γιώργου Μπλάνα. Εμφανίζονται οι ηθοποιοί Λάκης Λαζόπουλος, Σοφία Φιλιππίδου, Δημήτρης Πιατάς και  Αντώνης Καφετζόπουλος.

Μαζί τους η Άννα Καλαϊτζίδου, ο Γιάννης Στεφόπουλος, ο Γιώργος Συμεωνίδης, η Εριφύλη Στεφανίδου, ο Τάσος Δημητρόπουλος, ο Γιάννης Γιαννούλης, η Ειρήνη Μπούνταλη, ο Φοίβος Συμεωνίδης, ο Χρήστος Κοντογεώργης, ο Αλέξανδρος Χρυσανθόπουλος.

Μουσικοί – perfomers: Σταμάτης Πασόπουλος, Βασίλης Παναγιωτόπουλος, Christoph Blum. Στο χορό συμμετέχει όλος ο θίασος.

Βοηθός σκηνοθέτης Γιώτα Σερεμέτη. Σκηνικά – κοστούμια Τέλης Καρανάνος, Αλεξάνδρα Σιάφκου. Βοηθοί σκηνογράφων Δώρα Τουρβά και Άννα Μαρία Αθανασίου, κίνηση Σοφία Πάσχου. Μουσική Νίκος Γαλενιανός. Σχεδιασμός φωτισμών Νίκος Βλασόπουλος. Βοηθός σκηνοθέτη Σίλια Κόη. Φωτογραφίες: Πάνος Γιαννακόπουλος

Στην Πάτρα παρουσιάστηκαν την Τρίτη 10 και την Τετάρτη 11 Ιουλίου 2018 στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ. Πληροφορίες για τις επόμενες παραστάσεις της περιοδείας τους μπορείτε να βρείτε στο viva.gr και στο doepap.gr