Ιστορία δι’ αλληλογραφίας

Η ιστορία γράφεται κάθε μέρα. Στις ζωές των γύρω μας και στις ζωές τις δικές μας, τις απλές, τις μονότονες. Σε ζωές συναρπαστικές, φτωχές και πλούσιες, επαναστατικές και συντηρητικές. Και ιστορία δεν είναι μονάχα αυτό που θα πουν κάποιοι εκλεκτοί πως είναι ιστορία, δεν είναι μοναχά ο πόλεμος και η ειρήνη, οι ανακαλύψεις και οι καταστροφές. Δεν είναι η πένα του ιστορικού που φτιάχνει την ιστορία, είναι τα δικά μας αποτυπώματα. Αποτυπώματα που καθημερινά μένουν κρυφά, γιατί κανείς δεν ενδιαφέρεται, γιατί κανείς δεν ακούει, ή ακόμα χειρότερα, γιατί κανείς δεν μιλάει. Και αργότερα, χρόνια μετά και δεκαετίες, θα έχει περάσει μια ολόκληρη εποχή δίχως κανείς να ξέρει κάτι παραπάνω από τις στεγνές αναφορές των βιβλίων που επιλεκτικά καταγράφουν την ιστορία τόσων και τόσων ανθρώπων.

Μαθημένοι να διαβάζουμε Ιστορία από βιβλία που χαρακτηρίζονται ως ιστορικά, προσπερνάμε τόσες και τόσες άλλες μορφές ιστορίας που μας χαρίζουν πλουσιοπάροχα σημαντικές πληροφορίες. Μια άκρως ενδιαφέρουσα και αναμφισβήτητη ιστορική πηγή είναι οι επιστολές. Επιστολές γράφονται από την αρχαιότητα, με αναφορές αυτών από την Ιλιάδα ακόμα, τα Βυζαντινά χρόνια, την αρχαία Ινδία και Αίγυπτο, και από τότε χρησίμευαν ήδη στους ιστορικούς ως αξιόπιστες πηγές καταγραφής της ιστορίας. Ερωτικές επιστολές, φιλολογικές, γράμματα από το μέτωπο, από την φυλακή, από την ασφάλεια ή και όχι ενός σπιτιού. Καταγραφές, όχι πάντα σκόπιμα, μιας πραγματικότητας δίχως λογοκρισία και κατεύθυνση, και ιστορίες που διαφορετικά ίσως να μην έφταναν ποτέ στα αυτιά των επόμενων γενεών. Εξαιρετικά παραδείγματα επιστολών που έγραψαν ιστορία αποτελούν επιστολές σημαντικών μορφών όπως ο Ναπολέων Βοναπάρτης, ο Μότζαρτ και η Τζέιν Όστιν, οι οποίες έγιναν βιβλία.

Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί και το «Αναμνήσεις δι’ αλληλογραφίας» της Emma Reyes που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ίκαρος. Η Emma Reyes, Κολομβιανή ζωγράφος γεννημένη το 1919 μεγάλωσε κάτω από εξαιρετικά σκληρές συνθήκες, τις οποίες περιγράφει μέσα από 23 επιστολές προς τον φίλο της και ιστορικό German Arciniegas. Οι επιστολές, σταλμένος μεταξύ 1969 και 1997 έμειναν στο σκοτάδι πολλά χρόνια, έως ότου η οικογένεια Arciniegas και το Ίδρυμα Arte Vivo Otero Herrera αποφάσισαν να τις εκδώσουν δημιουργώντας αυτό το υπέροχο βιβλίο. Και μαζί με το βιβλίο, δημιούργησαν και μια σημαντική ιστορική πηγή. Η ιστορία της Emma διαδραματίζεται την εποχή του 30, με φτώχεια, αμάθεια και προκαταλήψεις, και η καλλιτέχνης περιγράφει τα παιδικά της χρόνια τα οποία πέρασε κυρίως σε ένα αυταρχικό μοναστήρι. Οι μαρτυρίες της Reyes είναι συγκλονιστικές αποδείξεις μιας θρησκευτικής ζωής βουτηγμένης στο φόβο, και μια απόδειξη της σκληρής, ρατσιστικής και προκατειλημμένης Κολομβιανής κοινωνίας που «άνθιζε» στις πλάτες αθώων παιδιών.

Χαρακτηριστικά στην 17η επιστολή αναφέρει: «Εκείνη την ημέρα συνειδητοποίησα απόλυτα πως στο μοναστήρι, όπως το κατάλαβα αργότερα και στον κόσμο, οι άνθρωποι χωρίζονται σε κοινωνικές τάξεις και πως την εξουσία μπορούσαν να την έχουν μονάχα οι προνομιούχες τάξεις».

Παρά τις δυσκολίες και την ιδιαίτερα κακή μεταχείριση, ο λόγος της Reyes είναι απλός, αναφορικός, χωρίς να κρύβει μίσος ή πικρία για τους ανθρώπους που δεν την αγάπησαν, και μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές που το καλύτερό της όπλο είναι το χιούμορ.

Το βιβλίο «Αναμνήσεις δι’ αλληλογραφίας» είναι ένα ανάγνωσμα που αφήνει τα ιστορικά του αποτυπώματα πεντακάθαρα, κρατώντας τον αναγνώστη με το παιδικό χέρι της Emma Reyes, και οδηγώντας τον σε μια εποχή σκοτεινή και μακρινή που αγνοούμε. Και σαν παιδί, απλά και γλυκόπικρα μας μιλάει για την ιστορία της, και σαν παιδί, αθώα και εύστοχα μας μαθαίνει ιστορία.

«Αναμνήσεις δι’ αλληλογραφίας»
Emma Reyes
Μετάφραση: Μαρία Παλαιολόγου
Εκδόσεις ΙΚΑΡΟΣ, 2017