Μια εκκολαπτόμενη καταστροφή, με υπουργική σφραγίδα και υπογραφή: ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα #skouries

Φωτό: Μ. Παναγία, 8-10-2000

Από το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων.

Σοβαρούς κινδύνους που εκθέτουν την περιοχή αλλά και ανθρώπινες ζωές σε κίνδυνο καταγγέλλει αναλυτικά το Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, εξαιτίας των συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή, που την καθιστά ευάλωτη σε μια τεράστιας κλίμακας περιβαλλοντικής καταστροφής.

Αναλυτικά όσα επισημαίνονται:

Όλοι όσοι παρακολούθησαν τη Συνεδρίαση της Βουλής στις 20 Μαρτίου για το κοινωνικό μέρισμα, θα παρατήρησαν ότι το μεγαλύτερο μέρος των συζητήσεων αφιερώθηκε σε ένα άλλο θέμα: στην τραγωδία της Ν. Περάμου και Μάνδρας στη Δ. Αττική. Και όλοι γίναμε μάρτυρες της κατόπιν εορτής «υπεύθυνης» αντιμετώπισης του ζητήματος από τους εκ των υστέρων προφήτες πολιτικούς μας. Συγκεκριμένα, όλοι τους επεσήμαναν ότι:

– Παρόμοια φαινόμενα, από ακραία και έκτακτα μέχρι σήμερα, στα επόμενα χρόνια θα είναι πλέον συνήθη, δεδομένης της επελαύνουσας κλιματικής αλλαγής.
– Το μπάζωμα των ρεμάτων σε συνδυασμό με την αποψίλωση εκτάσεων στις λεκάνες απορροής τους αποτελούν τον καταλυτικό παράγοντα όλων των ανάλογων με το πρόσφατο στη Δ. Αττική πλημμυρικών φαινομένων.
– Υπήρξε εγκληματική, όπως εκ του αποτελέσματος αποδείχθηκε, παράβλεψη των επιστημονικών προειδοποιήσεων που είχαν υπάρξει για την επαπειλούμενη συγκεκριμένη καταστροφή στη συγκεκριμένη περιοχή.
– Υπήρξε πλήρης αγνόηση από τους αρμόδιους θεσμούς και υπηρεσίες της Αρχής της Πρόληψης.

Στη δυτική Αττική καταγράφηκαν 80 mm βροχής μέσα σε 3 ώρες. Αλλά καταστροφές παρόμοιες ή και μεγαλύτερες από την πρόσφατη δεν περιορίζονται μόνο στη Δ. Αττική:

– Στη Σαμοθράκη, στις 25 Σεπτεμβρίου 2017, το ύψος της βροχόπτωσης ήταν 274 mm σε 3 ώρες.
– Στη Σύμη, στις 15 Νοεμβρίου 2017, το ύψος της βροχόπτωσης ήταν 230 mm σε 3 ώρες.

Και για να έρθουμε και στη Χαλκιδική:

– Στις 7 Οκτωβρίου 2000, ο βροχομετρικός σταθμός της Αρναίας έδειξε 230 mm στο 24ωρο, ενώ στη Μεγάλη Παναγιά που υπέστη τεράστιες καταστροφές το συνολικό ύψος βροχής εκτιμήθηκε στα 400-410 mm, με πιθανό μέγιστο τα 118 mm σε μία μόνο ώρα (Θ. Παυλίδης 2000).
– Στο Στρατώνι στις 10 Φεβρουαρίου 2010, το ύψος της βροχόπτωσης ήταν 70 mm σε μία ώρα και 163 mm σε 24 ώρες (Χ. Αναγνωστόπουλος, Μ. Γεωργιάδης, Σ. Μπαντής, 2010).

Πρόσφατα ο Γ.Γ. Πολιτικής προστασίας κ. Ε. Λέκκας δήλωσε ότι έχουν επισημανθεί 300 θέσεις με τους αυτούς όπως στη Μάνδρα ή και μεγαλύτερους δυνητικούς κινδύνους πλημμυρικών καταστροφών. Θεωρούμε βέβαιο ότι ο κ. Λέκκας δεν έχει υπόψη του και δεν έχει συμπεριλάβει στις 300 αυτές θέσεις τον Χώρο Απόθεσης Επικίνδυνων Αποβλήτων (ΧΥΤΕΑ) «Κοκκινόλακκας» της Ελληνικός Χρυσός/Eldorado Gold στην Β.Α. Χαλκιδική. Και προφανώς δεν τον είχαν ούτε τον έχουν υπόψη τους και οι βουλευτές και πολιτικοί αρχηγοί, ούτε οι δημοσιογράφοι και τα κανάλια που κρούουν τις καμπάνες του συναγερμού για την αποτροπή στο μέλλον παρόμοιων φαινομένων λόγω της μακάριας αβελτηρίας και σε κάποιες περιπτώσεις της εγκληματικής εξυπηρέτησης άνομων συμφερόντων από μέρους των υπευθύνων φορέων και θεσμών.

Τι είναι όμως ο ΧΥΤΕΑ «Κοκκινόλακκας»; Και γιατί αποτελεί μια εν δυνάμει βόμβα ασύλληπτου καταστροφικού μεγέθους; Με τελείως απλά λόγια είναι το μπάζωμα του μεγάλου ρέματος συνεχούς ροής (ποτάμι) της Β.Α. Χαλκιδικής «Κοκκινόλακκας» σε ολόκληρη τη μέση κοίτη του σε μήκος περίπου 1000 m και επιφάνεια 505 στρεμ. με -και εδώ είναι η ιδιαιτερότητα- 20.000.000 τόννους Επικινδύνων (τοξικών) Αποβλήτων. Το ρέμα Κοκκινόλακκας, η έκταση της λεκάνης απορροής του οποίου είναι 7.700.000 τμ., ξεκινάει 500 m πιο ψηλά από τον ΧΥΤΕΑ και μετά από μία διαδρομή κοίτης μήκους 3.800 m και μέσης κλίσης 13% συναντά ένα λιθόρριπτο φράγμα (ανάντι φράγμα) ύψους 20 m που αποτελεί το άνω όριο του ΧΥΤΕΑ. Στο χαμηλότερο τμήμα του ΧΥΤΕΑ, τα τοξικά απόβλητα στον Κοκκινόλακκα συγκρατούνται από ένα χωμάτινο-λιθόρριπτο φράγμα (κατάντι φράγμα) ύψους 100 m το οποίο «ακουμπάει» και στηρίζεται στο επικινδύνως ετοιμόρροπο ανάχωμα «Καρακόλι», κατασκευασμένο από τοξικά απόβλητα, που συγκρατεί άλλους 1.000.000 τόννους τοξικής λάσπης. Και τα δύο βρίσκονται 150 m πάνω από την κωμόπολη του Στρατωνίου και σε απόσταση 650 m από αυτήν, σε επαφή με την Εθνική οδό Θεσσαλονίκης – Ιερισσού και τον κλάδο Εγνατίας οδού – Ουρανούπολης (Αγίου Όρους). Χαμηλότερα από τον ΧΥΤΕΑ κατά 250 m και σε απόσταση 1500 m από αυτόν, απλώνεται ο κόλπος της Ιερισσού μέχρι το Άγιο Όρος, ο Στρυμωνικός κόλπος και το Β. Αιγαίο. Το φράγμα «θεμελιώνεται» (για την ακρίβεια απλά επικάθεται) ιππαστί στο μεγάλο ενεργό ρήγμα Ιερισσού-Στρατωνίου που δίνει σεισμούς μέχρι 7.3 R. Ο σεισμός «της Ιερισσού» του 1932 γκρέμισε ολοσχερώς την Ιερισσό με θύματα 160 νεκρούς (βλ. σχετική παρουσίαση του καθηγητή σεισμολογίας κ. Κ. Παπαζάχου εδώ και εδώ).

Κατά τους σχεδιασμούς- και πλέον τα έργα- της Ελληνικός Χρυσός, η ροή του ρέματος «ανακόπτεται» από δύο επάλληλα τοιχία οπλισμένου σκυροδέματος ύψους περίπου 4 m και παροχετεύεται σε σήραγγα εκτροπής κάθετα προς την κοίτη και σε απόσταση 50 m από το ανάντι φράγμα.

Την Κυριακή 8 Οκτωβρίου 2000 η Μ. Παναγία, σε απόσταση 12 km από τον Κοκκινόλακκα, πνίγηκε από μία αστραπιαία πλημμύρα όπου καταγράφηκε ύψος βροχόπτωσης 118 mm σε διάστημα μίας ώρας (Θ. Παυλίδης καθ. ΑΠΘ, Οκτ. 2000). Με επανάληψη του ίδιου φαινομένου στη λεκάνη του ανάντι φράγματος θα πέσουν 910.000 κ.μ. νερού τα οποία αδυνατεί να παροχετεύσει η σήραγγα εκτροπής. Το Στρατώνι στις 10 Φεβρουαρίου 2010 θάφτηκε κάτω από πέτρες και βράχια που κατέβασε το μικρό ρέμα της Αργυρώς που μετατράπηκε σε χείμαρρο. Παραθέτουμε σχηματική απεικόνιση όσων προαναφέραμε και εικόνες της καταστροφής από τη «Διερεύνηση των αιτίων του πλημμυρικού επεισοδίου της 10.02.2010 στο Στρατώνι» από την ομάδα εργασίας των καθηγητών ΑΠΘ Χ. Αναγνωστόπουλου, Μ. Γεωργιάδη και Σ. Μπαντή.

Η μέση κλίση της ανάντι κοίτης του μορφής φαραγγιού ρέματος του Κοκκινόλακκα είναι 13% και η ταχύτητα του όγκου του νερού διπλασιάζεται λόγω των φερτών υλικών που συμπαρασύρει (βράχια, πέτρες, χώματα, κορμοί, ρίζες, κλαδιά δέντρων). Με επανάληψη ενός τέτοιου φαινομένου στην περιοχή, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα τα φερτά υλικά θα έχουν υπερκαλύψει τα έργα ανακοπής και το μέτωπο αυτό θα χτυπήσει την εξωτερική παρειά του ανάντι φράγματος του οποίου κατά την ΜΠΕ (σελ. 5.5-60) «η ζώνη προστασίας είναι λιθορριπή με μέγεθος κόκκου από 10 έως 30 cm». Το ανάντι φράγμα θα παρασυρθεί σαν άθυρμα και το ασυγκράτητο πλέον ποτάμι νερού, φερτών και υλικών του γκρεμισμένου ανάντι φράγματος θα επιπέσει ασυγκράτητο στο σύμπλεγμα κατάντι φράγμα-Καρακόλι και θα το διαλύσει. Σε ελάχιστα λεπτά το Στρατώνι και οι κάτοικοι του θα θαφτούν κάτω από ένα ανυπολόγιστο όγκο τοξικών αποβλήτων και φερτών υλικών. Ένα μεγάλο μέρος των νερών, των τοξικών αποβλήτων και των φερτών θα καταλήξει στον κόλπο Ιερισσού ακολουθώντας την διαδρομή της κατάντι κοίτης του ρέματος μήκους 8.000 m. Η επέκταση της διασποράς των 20.000.000 τόνων των Επικινδύνων Αποβλήτων του ΧΥΤΕΑ και των 10.000.000 τόνων του σώματος των δύο φραγμάτων μαζί με το Καρακόλι, θα επεκταθεί προοδευτικά στον κόλπο της Ιερισσού, τον Στρυμωνικό κόλπο και θα επεκταθεί στον κόλπο της Καβάλας και το Β. Αιγαίο.

Και ασφαλώς πρέπει να έχουμε υπόψη μας και την άλλη περίπτωση: τη βέβαιη καταστροφή που θα επακολουθήσει την αστοχία του κατάντι φράγματος λόγω ενός (πιθανότατου) ισχυρού σεισμικού γεγονότος στο ρήγμα Ιερισσού.

Όλα τα προηγούμενα συνθέτουν το εξαιρετικά πιθανό σενάριο μιας σε τεράστια κλίμακα περιβαλλοντικής καταστροφής. Ο ΧΥΤΕΑ δεν έχει λάβει άδεια λειτουργίας γιατί εδώ και ένα χρόνο η Επιστημονική Επιτροπή Ελέγχου (του όρου δ.1.39) έχει ενημερώσει το ΥΠΕΝ ότι η Ελληνικός Χρυσός παραβιάζει σοβαρές κατασκευαστικές υποχρεώσεις της ως προς το έργο αυτό. Η Επιτροπή εισηγήθηκε στον υπουργό Σταθάκη ότι για την αξιολόγηση της επίδρασης των παραβάσεων αυτών στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και την ασφάλεια του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα θα πρέπει να γνωμοδοτήσουν ακαδημαϊκοί εγνωσμένου κύρους, ενώ εκτιμήθηκε ότι για την έκδοση του τελικού πορίσματος θα απαιτηθεί χρόνος περίπου οκτώ μηνών. Η εισήγηση έγινε δεκτή και υπεγράφη σχετική απόφαση που αναρτήθηκε και στη ΔΙΑΥΓΕΙΑ. Ο κ. Σταθάκης όμως, για να εξυπηρετήσει την επείγουσα ανάγκη της Ελληνικός Χρυσός να έχει πρόσφορο κάποιο χώρο απόθεσης των αποβλήτων του εργοστασίου της Ολυμπιάδας που ο ίδιος είχε τότε αδειοδοτήσει, έσπευσε στις 13-9-2017 να δώσει άδεια στην εταιρεία για την απόθεση αποβλήτων εμπλουτισμού εντός του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα που δεν διαθέτει άδεια λειτουργίας, για τους σοβαρούς λόγους που προαναφέρθηκαν. Κατά την εσπευσμένη έκδοση αυτής της άδειας αγνόησε παντελώς την εισήγηση της Επιτροπής ελέγχου και τη διαδικασία που είχε ξεκινήσει για την επιλογή των ακαδημαϊκών εμπειρογνωμόνων και επικαλέστηκε απλώς το δελτίο ημερήσιου ελέγχου ενός «πιστοποιημένου» υπεργολάβου της Ελληνικός Χρυσός. Η σπουδή και η συγκεκριμένη μεθόδευση, με παράκαμψη της Επιτροπής ελέγχου από μέρους του αρμόδιου Υπουργού προς εξυπηρέτηση μιας εταιρείας, είναι νομίζουμε ολοφάνερη, σαφέστατα αντιδεοντολογική και δυνητικά καταστροφική για το περιβάλλον. Μάλιστα, είναι τέτοια που καθόλου δεν προφυλάσσει, αντίθετα εκθέτει ανθρώπινες ζωές σε κίνδυνο.

Από μέρους μας, ως Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων, έχουμε καταθέσει από το Μάρτιο 2017 στο ΥΠΕΝ καταγγελία σχετική με το ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα (εδώ) όπου τεκμηριώνονται η παραποίηση στοιχείων και η παραβίαση εγκρίσεων και ισχύουσας νομοθεσίας από την Ελληνικός Χρυσός, οι επικίνδυνες τεχνικές επιλογές της και ο κίνδυνος πρόκλησης σημαντικού βιομηχανικού ατυχήματος. Στην καταγγελία μας αυτή δεν υπήρξε καμία απάντηση. Μια δεύτερη επικαιροποιημένη – και επίκαιρη λόγω της καταστροφής στη δυτική Αττική – καταγγελία θα κατατεθεί στις αμέσως προσεχείς μέρες και θα μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να διαπιστώσει το μέγεθος της επικρεμάμενης απειλής που ο κ. Σταθάκης, παρότι γνώστης της κατάστασης, επιτρέπει να εξελιχθεί με το να παρέχει και ανανεώνει άδειες «προσωρινής» λειτουργίας του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα.

Υπουργός και υπηρεσίες του ΥΠΕΝ επιχειρούν να αποποιηθούν των ευθυνών τους τονίζοντας σε όλες τις αδειοδοτήσεις ότι «την ευθύνη για την ακρίβεια των στοιχείων έχουν οι μηχανικοί που υπογράφουν τις μελέτες». Ο «έλεγχος» από πλευράς των υπηρεσιών είναι τόσο «ενδελεχής» που δεν εντόπισε ούτε το ολοφάνερο ψεύδος ότι ο ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα δεν απέχει από το Στρατώνι 3.500 μέτρα όπως αναφέρει η ΜΠΕ αλλά μόλις 650 μέτρα!

Ο κ. Σταθάκης απαντά σε όλα αυτά με το «αφοπλιστικό» και γεμάτο μυστήριο (ή αμηχανία;) χαμόγελό του. Που βέβαια κάθε άλλο παρά απάντηση είναι. Κάποιος πρέπει να του υπενθυμίσει ότι στην περίπτωση του ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα -όπως και σε αρκετές ακόμα που σχετίζονται με τα σχεδιαζόμενα από την Ελληνικός Χρυσός στην ανατολική Χαλκιδική – το πρώτιστο δικό του καθήκον είναι ο απόλυτος σεβασμός και η τήρηση της Αρχής της Πρόληψης. Γιατί εκεί έχουμε θέματα που αφορούν την σε εκτεταμένη κλίμακα διακινδύνευση ανθρώπινων ζωών, όχι απλά την υλοποίηση ή μη μιας επένδυσης, όπως ας πούμε του Ελληνικού, με την οποία πολλοί αρέσκονται εντελώς άστοχα να την παραλληλίζουν.