Όταν οι «Nεφέλες» θολώνουν το τοπίο

Όταν ο Αριστοφάνης έγραψε τις Νεφέλες, ουσιαστικά δοκίμαζε το Αθηναϊκό κοινό, εκθέτοντας τις συνέπειες που είχε η σοφιστική κίνηση σε ιδιωτικό επίπεδο. Το έκανε παρουσιαζοντας την υπονόμευση των ηθών και των πατροπαράδοτων αξιών στην εκπαίδευση. Όταν ο Δημήτρης Καραντζάς επιχειρεί να ανεβάσει τις νεφέλες η σκηνή γεμίζει με κωμικές φιγούρες που θυμίζουν ελληνικά πρωινάδικα και το κράμα που βγαίνει μεταξύ αρχαίας και νέας κωμωδίας, μαρτυρά το πόσο έχει διαστρεβλωθεί το είδος στην προσπάθεια να δημιουργηθεί άλλη μια εμπορική, καλοκαιρινή επιτυχία.

Οι Νεφέλες που γράφτηκαν το 427 π.Χ. έχουν σαν κωμικό θέμα την εκπαίδευση (όπως και στο πρωτόλειο έργο του Αριστοφάνη «Δαιταλείς» που σώζονται αποσπάσματα) δεν κέρδισαν το πρώτο βραβείο, που πήρε ο ποιητής Κρατίνος και με τον οποίο ο Αριστοφάνης ήρθε σε αντιπαράθεση αργότερα.

Το έργο μάς μιλάει για τον Στρεψιάδη (διαστρεβλωτής) έναν αγρότη, τον οποίο ο γιος του τον χρέωσε εξαιτίας των παθών του για πολυδάπανες δραστηριότητες (ιππασία). Ο Στρεψιάδης, ψάχνοντας τρόπο να ξεχρεωθεί πάει στον Σωκράτη -που στο έργο παρουσιάζεται σαν σοφιστής- βοηθούμενος από τις Νεφέλες και προσπαθεί να μάθει τη ρητορική τέχνη ώστε να σωθεί στο δικαστήριο από τα χρέη του. Όταν δεν τα καταφέρνει, γιατί είναι λίγο βραδύνους, προσπαθεί να πείσει τον γιο του να πάει. Ο γιος του, αφού πείθεται να πάει στη σχολή του Σωκράτη, βγαίνει έτοιμος ρήτορας και καταφέρνει να ξεχρεώσει τον πατέρα του· χρησιμοποιώντας στρεβλά τη ρητορική. Όμως, έχει γίνει ο ίδιος, ένας άδικος άνθρωπος και πείθει τον πατέρα του πως π.χ. «είναι σωστό είναι να βαράμε τους γέρους», και άλλα άδικα πράγματα. Ο Στρεψιάδης αντιλαμβανόμενος τη μετάλλαξη αυτή του γιου του, πάει στο σπίτι του Σωκράτη και βάζει φωτιά. Σημαντικό στοιχείο είναι πως όπως παρουσιάστηκε ο Σωκράτης στο έργο, σαν αιθεροβάμων σοφιστής που διαστρεβλώνει τους νέους, έτσι στη δίκη του, τον έκρινε και το αθηναϊκό κοινό (Απολογία Πλάτωνος).

Η παράσταση «Νεφέλες» που παρουσιάστηκε στο Ρωμαϊκό Ωδείο της Πάτρας στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας 2019 απείχε παρασάγγας από το πνεύμα του Αριστοφάνη. Η προσπάθεια μέσω φαλλικών συμβόλων και γυμνών οπισθίων στη σκηνή (από τους ηθοποιούς) προσπαθεί να προσιδιάσει σε αρχαία αριστοφανική κωμωδία αλλά το αρχικό έργο είναι πολυδιάστατο, κάτι που στη σύγχρονη οπτική που παρακολουθήσαμε δεν φάνηκε. Η παράσταση έδωσε περισσότερο ένα συνονθύλευμα διάφορων νεοελληνικών όψεων, με μια στρεβλή «αρχαία» προσπάθεια διακωμώδησης των ηθών. Έτσι βλέπουμε τον Σωκράτη σαν γκέι καρικατούρα με ένα κουκλάκι γάτας στην αγκαλιά να βρίζει και να στέκεται στην ταράτσα του σπιτιού του προσπαθώντας να φανεί πως περπατάει στον αέρα (στο πρωτότυπο ήταν πάνω σε μηχάνημα) ενώ ο Στρεψιάδης είχε σημερινά χαρακτηριστικά επαρχιώτη, διακωμωδώντας την ελληνική σύγχρονη επαρχία. Το θέαμα του χορού με σουρεάλ στοιχεία στη σκευή (μακριά τρίγωνα καπέλα, με στολή από το handmaid’s tale) και με κινήσεις που δεν θύμιζαν σε τίποτα αρχαίο χορό προκαλούσε ένα αρνητικό ψυχολογικό σαμποτάζ, δείχνοντας την ανεπιτυχή προσπάθεια του σκηνοθέτη να μεταφέρει με «καινούργια ματιά» την Αριστοφανική κωμωδία (ακολουθώντας τη «μόδα των σκηνοθετών» όταν καταπιάνονται με κάτι αρχαίο).

Στους ηθοποιούς, ο Γιώργος Γάλλος (Στρεψιάδης) πιστός σε αρχαία παράσταση με διαρκή κίνηση, ξεχώρισε στο βασικό ρόλο υποχρεωμένος όμως στις ταγές του σκηνοθέτη στη γενικότερη οπτική του ρόλου του. Ο Νίκος Καραθάνος «ζορίστηκε» αρκετές στιγμές να αποδώσει μια καρικατούρα του Σωκράτη. Η Καριοφυλλιά Καραμπέτη στο τέταρτο που έπαιξε δεν φάνηκε σαν κάτι ιδιαίτερο στο ρόλο, παρά μόνο έβγαλε το κύρος της παίζοντας τον ρόλο του δίκαιου λόγου ενώ η Θεοδώρα Τζήμου (άδικος λόγος) στάθηκε αρκετά καλά στο έργο με δυνατή καθαρή φωνή.

Ο χορός στο αρχαίο κείμενο είχε τη λειτουργία να διατηρεί την εικόνα της αιώρησης, αντικατόπτριζε τα γνωρίσματα που απέδιδε κανείς στους διανοούμενους (φιλόσοφοι αέρινοι τύποι που δεν πατούν στη γη, ενσαρκώνουν δηλαδή την ανάερη υπόσταση των θεωριών) αντί αυτού είδαμε έναν σύγχρονο χορό να προσπαθεί να κινηθεί σε σουρεάλ – μοντέρνο (και μεταμοντέρνο ίσως) κλίμα που δεν θυμίζε σε τίποτα αρχαίο χορό. Ειδικά η στιγμή που παρωδούσαν τον εαυτό τους, με παιδιάστικο τρόπο στην παράβαση, θύμισαν κάτι από επιθεώρηση, ενώ στον αγών λογο η κορυφαία του χορού έδωσε διάσταση συντονίστριας σε πρωινάδικο.

Η μετάφραση δεν κινήθηκε σε αρκετά καλά επίπεδα, όπου δεν υπήρχαν νεοελληνικές τομές (βρισιές σε σύγχρονη ελληνική αργκό). Ενώ το σκηνικό ήταν αρκετά λειτουργικό με έναν κύβο στη μέση της σκηνής και παράθυρα που ανοιγοκλείνουν, και τον κύβο (σπίτι του Σωκράτη) να είναι ολότελα ανοικτός μετά από κάποιο σημείο, συνδέοντας του ηθοποιούς με τον χώρο.

Η παράσταση «Νεφέλες» σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καραντζά, είναι μια παράσταση που ξεφεύγει από τα όρια της Αριστοφανικής κωμωδίας, έρχεται στο σήμερα και παρουσιάζει ένα κακέκτυπο σάτιρας. Κάτι μεταξύ εμπορικής επιτυχίας και «φτηνών» αστείων, με στόχο να κριθεί επιτυχημένο. Όλα αυτά, σε ένα κοινό εξοικειωμένο πλέον με την Αριστοφανική καλοκαιρινή κωμωδία στο σήμερα, μοιάζουν σαν να βλέπει πρωινάδικο.

Συντελεστές

Μετάφραση: Γιάννης Αστερής
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Συνεργάτης στη δραματουργία: Θεοδώρα Καπράλου
Σκηνικά: Κλειώ Μπομπότη
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Κίνηση: Τάσος Καραχάλιος
Μουσική: Ανρί Κεργκομάρ
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Βοηθός σκηνοθέτη: Γκέλυ Καλαμπάκα
Παραγωγή: Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη

Διανομή:
Στρεψιαδης Γιώργος Γάλλος
Σωκρατης Νίκος Καραθάνος
Ποιητής Χρήστος Λούλης
Δικαίος Λόγος Καρυοφυλλιά Καραμπέτη
Άδικος Λόγος Θεοδώρα Τζήμου
Φειδιππίδης Αινείας Τσαμάτης
Μαθητές Παναγιώτης Εξαρχέας, Πάνος Παπαδόπουλος
Δανειστής Γιάννης Κλίνης
Κορυφαίες
Αλεξάνδρα Αϊδίνη
Ευδοξία Ανδρουλιδάκη
Έμιλυ Κολιανδρή
Ελίνα Ρίζου

Χορός (με αλφαβητική σειρά): Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Ευδοξια Ανδρουλιδάκη, Παναγιώτης Εξαρχέας,Νίκος Καραθάνος, Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, Γιάννης Κλίνης, Εμιλυ Κολιανδρή, Χρήστος Λούλης, Πάνος Παπαδόπουλος, Θεοδώρα Τζήμου

Πληροφορίες για τις επόμενες παραστάσεις της περιοδείας μπορείτε να βρείτε εδώ.