Περί τέχνης και κριτικής

Συχνά-πυκνά, βλέπουμε και διαβάζουμε στα ΜΜΕ για αμφιλεγόμενες ταινίες, προκλητικές εκθέσεις και θεατρικές παραστάσεις. Αυτό που ακολουθεί, είναι μια μαζική ανάλυση και υστερία από καλλιτέχνες και κριτικούς βάζοντας (ή μη) όρια και ταμπέλες, αναλύοντας τις σκέψεις πίσω από τις εικόνες και τους ήχους.

«Η ομορφιά είναι σημαντική στη ζωή, όχι στη τέχνη» (Arthur Danto)

Υπάρχει ένα κατεστημένο κριτικών και καλλιτεχνών οι οποίοι αγνοούν ότι η κριτική και η εφήμερη αποδοχή δεν επηρεάζουν τη δύναμη του έργου, το οποίο σε αρκετές περιπτώσεις πρέπει να θεωρείται αυτόνομο. Οι δημιουργοί φθείρονται, ξεπέφτουν και ξεχνάνε, ενώ το έργο παραμένει. Κάποιες φορές, ο μόνος πραγματικός υγιής κριτής είναι ο χρόνος.

Η τέχνη είναι ψυχική και πνευματική ανάγκη, είτε αφορά τη δημιουργία ενός έργου, είτε την ενασχόληση με αυτό. Ενεργοποιεί τις αισθήσεις, δεν βρίσκεται σε κατεστημένα και δεν μπαίνει σε καλούπια. Οι λαϊκές τέχνες του ευρύ κοινού (μουσική, κινηματογράφος) είναι ευκολότερο να δεχτούν περισσότερα πυρά αφού είναι μαζικές τόσο σε επίπεδο δημιουργών (π.χ. όποιος πιάνει ένα μουσικό όργανο μπορεί να θεωρηθεί «μουσικός») όσο και σε επίπεδο κριτικών (όποιος κάθεται πίσω από ένα πληκτρολόγιο μπορεί να θεωρηθεί «κριτικός»). Την εποχή του «τσάμπα», του «ελεύθερου» καλλιτέχνη, του «αυτοσχέδιου» κριτικού και της εξυπνάδας, αφού δεν χρειάζεται να πληρώσει κάποιος για κάτι, μπορεί ότι γράφουμε εδώ να μην έχει ιδιαίτερη σημασία. Σε αυτές τις εποχές όμως, η κριτική φαντάζει απόλυτα απαραίτητη.

Ο δημιουργός δεν θα παραδεχτεί ότι έπλασε κάτι «κακό» την εποχή της δημιουργίας και από την άλλη πλευρά, ο αξιόπιστος κριτικός δεν θα σου παρουσιάσει κάτι «κακό» ως «καλό» επειδή έτσι πρέπει. Και αν οι περιπτώσεις κριτικών που τους ξεμπρόστιασε ο χρόνος είναι αρκετές, άλλες τόσες είναι και οι περιπτώσεις δημιουργών που αμφισβήτησαν ή αποκήρυξαν κάποια παλιότερα έργα τους. Ο κριτικός λόγος ως η απέναντι πλευρά της καλλιτεχνικής δημιουργίας πρέπει να παραμένει ελεύθερος. Κριτική δεν είναι πάντα το συμπέρασμα του αν είναι «καλό» ή «κακό» κάποιο έργο και αυτό μπορεί να μην έχει καν σημασία σε κάποιες περιπτώσεις. Η κριτική βοηθάει στο να «δεις» το έργο καλύτερα, πιο ολοκληρωμένα και να σου αφυπνίσει παραμέτρους που μπορεί να σου είχαν διαφύγει. Έπειτα, εσύ θα αποφασίσεις αν το έργο είναι καλό ή κακό, με βάση τα προσωπικά σου γούστα, πέρα από την αντικειμενική του αξία. Γι’ αυτό και η σοβαρή κριτική έχει ουσία κυρίως αφού βιώσεις τη δημιουργία. Από την άλλη, κριτικός μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε τη στιγμή που αφουγκράζεται ένα έργο τέχνης. Γιατί πολύ απλά, όσο βασική ανάγκη είναι η τέχνη για τον άνθρωπο, τόσο βασική είναι και η κριτική σκέψη του ανθρώπινου νου.

Η τέχνη γίνεται καλύτερη όταν υπάρχει η κριτική θεώρηση και υπάρχουν απόψεις για όλα τα «είναι», «πως» και «γιατί». Άλλωστε, η σοβαρή κριτική μπορεί να είναι πιο δύσκολη από κάποιες καλλιτεχνικές δημιουργίες που βασίζονται στην έμπνευση της στιγμής. Στην επαγγελματική κριτική δεν πρέπει να υπάρχει αυτό αφού χρειάζεται πλήρης ανάλυση, ολοκληρωτική σκέψη και επεξεργασία του έργου παρουσιάζοντας επιπλέον στοιχεία και εναλλακτικές εικόνες. Η τέχνη μετουσιώνει σε εικόνες, νότες, κείμενα αυτό που έχει στο μυαλό του ο δημιουργός. Ο κριτικός πρέπει να βρει το νόημα σε αυτό και να το αναλύσει στο κοινό. Δεν είναι τυχαίο ότι σημαντικές δημιουργίες της τέχνης, μέχρι να τα επιβεβαιώσει ο χρόνος και να τα «αντιληφθεί» το ευρύ κοινό, βρήκαν ανταπόκριση μονάχα από μέρος της κριτικής.

Ο κριτικός και ο φιλότεχνος πρέπει να έχουν παιδεία και αυτό δεν έχει να κάνει με πανεπιστημιακές γνώσεις, αλλά με μελέτη της τέχνης που τον ενδιαφέρει. Δημιουργίες και κείμενα πλάθουν «κουλτούρα», καθοδηγούν κάποιες εξελίξεις και τάσεις. Οι κριτικοί κινηματογράφου και οι θεωρητικοί της 7ης τέχνης έκαναν σημαντικούς κάποιους σκηνοθέτες και ταινίες την εποχή που οι προτιμήσεις του ευρύ κοινού έδειχναν το αντίθετο, και εδώ μπαίνουμε στα όρια του αντικειμενικού και του υποκειμενικού. Όσο και αν θέλει ο εκάστοτε κριτικός να «εκπαιδεύσει» το κοινό ή να το «προστατέψει» από ένα «κακό» έργο, η προσωπική αντίληψη της κάθε ξεχωριστής οντότητας του κοινού έχει τη δική της απόλυτα σεβαστή και μοναδική άποψη, αφού το συναίσθημα που δημιουργείται στον αποδέκτη είναι μοναδικό για τον καθένα.

Δες. Άκουσε. Διάβασε. Σκέψου