Ένα θέατρο, χίλια σκηνικά, χίλια κοστούμια

Μπορεί η αφορμή να ήταν οι νέες παραγωγές ραδιοφωνικού θεάτρου που μάθαμε πως ετοιμάζει το τρίτο πρόγραμμα της ΕΡΤ, αλλά η αιτία είναι η αγάπη για ένα διαφορετικό θέατρο. Ένα θέατρο που δεν χρειάζεται συγκεκριμένη σκηνή ή κοστούμια. Τη μέρα, τη νύχτα, τη δεκαετία του ’60 ή την αρχή της μεταπολίτευσης, μπορείς να τη δεις όπως την έχεις στο μυαλό σου.  Μπορείς, ακούγοντας τη φωνή του Αλέκου Αλεξανδράκη στο «έγκλημα και τιμωρία», να αποφασίσεις εσύ αν θα είναι καλοντυμένος ή όχι και όταν η Έφη Ροδίτη λέει «Ναι! Στη Μόσχα, όσο πιο γρήγορα στη Μόσχα!»  στις «Τρεις αδελφές»  αν η έκφραση στο πρόσωπό της είναι νοσταλγική, προσμονής ή ενθουσιασμού.

«Το καλό στο ραδιοφωνικό θέατρο είναι πως αυτός που το ακούει είναι ο ίδιος σκηνοθέτης» είχε πει ο Ορέστης Ζωγράφος, συνεργάτης του Μάνου Χατζηδάκι. Σκηνοθέτης βέβαια υπάρχει και η δουλειά του πολλές φορές ίσως να είναι δυσκολότερη από τη σκηνοθεσία μιας κανονικής θεατρικής παράστασης. Σκεφτείτε πως η απόδοση του κειμένου πρέπει να γίνει μόνο με ήχο. Όλα όσα αποδίδονται σε μια παράσταση με σκηνικά, κοστούμια, εκφράσεις και κινήσεις, εδώ πρέπει να γίνουν μόνο με τις φωνές των ηθοποιών και τους ήχους που δημιουργεί η φαντασία των τεχνικών και των ηχοληπτών. Φανταστείτε πριν τους έτοιμους ψηφιοποιημένους ήχους, το τρίψιμο ενός αλουμινόχαρτου γινόταν χειροκρότημα και τα χαλίκια στο πάτωμα του studio βροχή.

Η ιστορία του Ραδιοφωνικού θεάτρου στην Ελλάδα βρίσκεται στην αρχή του ραδιοφώνου και τοποθετείται στο 1938. Στα επόμενα χρόνια το ραδιοφωνικό κοινό άρχισε να έρχεται σε επαφή με μεγάλους θεατρικούς συγγραφείς. Και ενώ οι μεγάλοι ποιητές έμπαιναν σιγά-σιγά στα πιο φτωχά λαϊκά σπίτια μέσω της μουσικής του Θεοδωράκη και του Χατζηδάκι, ο Ιονέσκο, ο Μπρέχτ, ο Λόρκα, ο Καμπανέλης κ.ά. έκαναν με την σειρά τους την είσοδό τους μέσω του Ραδιοφωνικού θεάτρου.

Πολλά είναι τα θεατρικά που έχουν την δική τους ξεχωριστή θέση στην ιστορία του Ραδιοφωνικού θεάτρου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το έργο «Δυνατοί άνεμοι» του Φάνη Καμπάνη σε σκηνοθεσία Φοίβου Ταξιάρχη, στο οποίο παίζουν πρώην εξόριστοι στην Μακρόνησο. Το έργο προλογίζει ο συνεξόριστος του συγγραφέα, Γιάννης Ρίτσος.

Η παραγωγή νέων θεατρικών σταμάτησε το 1994 αλλά οι ακροατές συνεχίζουν να ακούν εκπομπές αρχείου από τις συχνότητες της ΕΡΤ ως και σήμερα. Παράλληλα τα τελευταία χρόνια, αρκετοί λάτρεις του ραδιοφωνικού θεάτρου έχουν δημιουργήσει στο διαδίκτυο σελίδες και ομάδες που ανταλλάσσουν πληροφορίες, μαθαίνουν την ιστορία και προσπαθούν να συγκεντρώσουν όσα στοιχεία και ηχογραφημένα αρχεία μπορούν. Ένα από αυτά, το radio-theatre.blogspot.gr, έχει ένα πολύ καλό αρχείο με πληροφορίες για πολλά έργα ενώ δείχνοντας την αγάπη τους για το ραδιοφωνικό θέατρο, οι υπεύθυνοι του 5ου γυμνασίου Ηρακλείου Κρήτης έχουν αφιερώσει χώρο στην σελίδα τους.

Όλα αυτά την ώρα που η ΕΡΤ συνεχίζει την ψηφιοποίηση των καταγραφών που έχουν διασωθεί και στο Τρίτο Πρόγραμμα ακούγονται  παλαιότερα  έργα καθημερινά εκτός Σαββάτου και Κυριακής στις 11 το βράδυ.

Αυτά αφορούν το παρελθόν και το παρόν του ραδιοφωνικού θεάτρου. Τι γίνεται όμως με το μέλλον; Όπως ακούσαμε στην εκπομπή «ON ΕΡΤ» από τη Λήδα Δημητρίου, συνεργάτιδα του τρίτου προγράμματος, έχουν ήδη γίνει δύο νέες παραγωγές. Οι «Λιπεσάνορες» του Δημήτρη Βαρβαρήγου και «Ο προτελευταίος των Μόνκιν» του Πάρη Τακόπουλου, ελπίζουμε να κρατήσουν ανοιχτό το δρόμο για καινούργιες ηχογραφήσεις, νέα έργα και πολλά ακόμη χρόνια ραδιοφωνικού θεάτρου. Γιατί, όσο και αν η εικόνα έχει κατακλείσει τα πάντα γύρω μας, ο ήχος μόνος του είναι αυτός που μπορεί να δημιουργήσει μια μοναδική θέαση στον καθένα ανάλογα με την ευαισθησία, τις εμπειρίες και τη διάθεσή του, φτιάχνοντας τις προσωπικές του εικόνες και αναμνήσεις.