Η πηγή της ζωής, η βιο-εξουσία και το τέλος του καπιταλισμού

Μία ενδιαφέρουσα φιγούρα του ρωμαϊκού δικαίου είναι αυτή του «ιερού ανθρώπου» (homo sacer). Η «ιερότητα» αυτή, έχοντας διττή σημασία και αποτελώντας ταυτόχρονα και ευχή και κατάρα, προέρχεται από μία ιδιάζουσα πειθαρχική εξουσία. Ο ιερός άνθρωπος, αν και καταλογιζόταν ένοχος για κάποιο έγκλημα, δεν καταδικάζονταν σε θάνατο από το δικαιϊκό σύστημα αλλά επιτρέπονταν σε οποιοδήποτε άλλο μέλος της κοινωνίας να του αφαιρέσει την ζωή χωρίς τον κίνδυνο να τιμωρηθεί. Πρόκειται για την άσκηση μιας βιοεξουσίας, μιας κυριαρχίας σε μία ζωή απογυμνωμένη από οποιαδήποτε αξία, η εξουσία σε μια ζωή στο απλούστερο βιολογικό της επίπεδο.

Η εποχή αυτή του ιερού ανθρώπου και της γυμνής ζωής χρονολογικά μοιάζει μακρινή. Ωστόσο, παρατηρώντας τις σχέσεις εξουσίας που ενυπάρχουν σε άλλου τύπου κοινωνικές σχέσεις πέραν των νομικών-πειθαρχικών, θα συμπεράνει εύκολα κανείς ότι η βιοεξουσία αποτελεί έναν αρκετά μοντέρνο τύπο κυριαρχίας. Ένα τέτοιο επίπεδο είναι το επίπεδο της οικονομίας. Στην σημερινή μετακαπιταλιστική οικονομία, την οικονομία του άκρατου νεοφιλελευθερισμού και των συνεχών ιδιωτικοποιήσεων, μπορούν να εντοπιστούν σε μεγάλο βαθμό στοιχεία της.

Το, εδώ και δεκαετίες, επιβαλλόμενο αγοραίο αξιακό σύστημα εδραίωσε, τοποθετώντας σε κάθε αξία μία φαντασιακή ή πεπερασμένη τιμή, την εμπορευματοποίηση των πάντων. Κατά την προσγείωση στην ελληνική πραγματικότητα τα παραπάνω είναι εμφανή σε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής. Τομείς όπως η υγεία, ο ηλεκτρισμός, η παιδεία, η τέχνη, ο αθλητισμός, η τηλεόραση έχουν καταστεί από καιρό εμπορεύματα και αφήνονται, είτε σε μεγάλο βαθμό ή ολοκληρωτικά, στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Αγαθά όπως η υγειονομική περίθαλψη, το φως, η εκπαίδευση και η ενημέρωση πωλούνται πλέον σε τιμή υψηλή. Η υψηλή αυτή τιμή τα καθιστά δυσπρόσιτα (και πολλές φορές απρόσιτα) σε όσους δεν έχουν να διαθέσουν το απαραίτητο χρηματικό ποσό.

Ο συγκερασμός του αγοραίου αξιακού συστήματος με την νεοφιλελεύθερη τάση για πλήρη ιδιωτικοποίηση αποτελούν την σύγχρονη, οικονομική μορφή ιερότητας που μας επιβάλλεται. Η επικαιρότητα αναδεικνύει αυτήν την απογύμνωση της ζωής ακόμη πιο έντονα. Οι συζητήσεις για ιδιωτικοποίηση του νερού αποτελούν ακράδαντα τεκμήρια ότι ακόμη και το πιο αναγκαίο και πολύτιμο υλικό αγαθό δεν μπορεί να διαφύγει της νέο-φιλελεύθερης τελείωσης του· να ιδιωτικοποιηθεί. Είναι εύκολα προβλέψιμη η συνέχεια ύστερα από την εξέλιξη αυτή. Η αύξηση της τιμής παροχής του νερού, η δυσκολία πρόσβασης και η περαιτέρω οικονομική δυσχέρεια των χαμηλών εισοδημάτων αποτελούν μία απλοϊκή περιγραφή αλλά και βέβαιη εικόνα του πιθανού μέλλοντος.

Η βιοεξουσία, συστατικό στοιχείο του οικονομικών σχέσεων του νεοφιλελευθερισμού, ασκείται από την οικονομική ελίτ στα χαμηλά εργατικά στρώματα εμπορευματοποιώντας και ιδιωτικοποιώντας το πιο αναγκαίο και πολύτιμο υλικό αγαθό, το νερό. Κατά συνέπεια, το καθιστά λιγότερο ή καθόλου προσιτό. Η γυμνή ζωή των στρωμάτων αυτών συνίσταται σε μία μελλοντική αδυναμία να έχουν πρόσβαση σε νερό ίδιας ποσότητας ή ποιότητας με αυτό που απολαμβάνουν οι οικονομικά ισχυροί.

Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί δεν υπάρχει μία γενικευμένη αντίδραση και αντίσταση στην βιοεξουσία αυτή. Η απάντηση βρίσκεται στην φύση της εξουσίας και την δυνατότητα της να μεταμφιέζεται και να αποκρύπτει τον εαυτό της. Οι μηχανισμοί της που τίθενται σε λειτουργία στις οικονομικές σχέσεις, αλλά και σε κάθε είδους σχέση, είναι εξαιρετικά σύνθετοι και πολύπλοκοι. Η ιδιωτικοποίηση της ΕΥΑΘ λ.χ. δεν θα παρουσιαστεί ποτέ ως άσκηση εξουσίας από την αστική τάξη στα χαμηλά στρώματα. Αντιθέτως, θα μεταμφιεστεί ως η μοναδική και αναγκαία λύση στην κατεύθυνση της οικονομικής βιωσιμότητας και ανάπτυξης. Με τον τρόπο αυτό κατασκευάζεται η συνείδηση ότι η ιδιωτικοποίηση είναι κάτι ωφέλιμο, συνεπώς, και επιθυμητό.

Το ερώτημα που οφείλει να τεθεί είναι αν η οικονομική αυτή βιοεξουσία αποτελεί τελείωση του ίδιου του καπιταλισμού. Η επιβολή μιας γυμνής ζωής των αδυνάμων από τους ισχυρούς θα αναδεικνύεται σε κάθε μορφή του; Στην περίπτωση αυτή, οποιαδήποτε συζήτηση εξυγίανσης και θεραπείας οφείλει να πάψει και να δώσει την θέση της σε έναν σχεδιασμό μιας ολικής ανατροπής. Για να συμβεί όμως αυτό, είναι απαραίτητη η συνειδητοποίηση αυτής της επιβολής. Κάτι που σήμερα μοιάζει εξαιρετικά δύσκολο.