Η πτώση των μεγαλοαστών μέσα από μια σκωπτική σάτιρα

Το Scoop (1938) είναι μια κωμωδία του Ίβλιν Βω (Evelyn Waugh), που σατιρίζει τον κόσμο της δημοσιογραφίας και το ξέφρενο κυνήγι για εκείνη τη μεγάλη είδηση, το λαβράκι, στο οποίο επιδίδονται εδώ οι χαρακτήρες, έρμαια για την πρωτιά της πρωτοσέλιδης είδησης.

Το μικρό αυτό μυθιστόρημα φέρει όλα τα στοιχεία της καλής λογοτεχνίας: αριστοτεχνικά σκιαγραφημένους χαρακτήρες, περιπέτεια και ένα ιστορικό υπόβαθρο που αναμειγμένο με τις επινοήσεις του Βω, θα ταξιδέψει τον αναγνώστη. Κι όλο αυτό ενισχυμένο με το βρετανικό σαρκασμό του φλεγματικού χιούμορ. Στη φάρσα του Βω, o πρωταγωνιστής μέσα από μια μνημειώδη γκάφα συνωνυμίας προσλαμβάνεται ως πολεμικός ανταποκριτής στον εμφύλιο της επινοημένης Ισμαηλίας. Η πρόσληψη του ανίδεου από δημοσιογραφία γραφιά και ο τρόπος που συντάσσονται οι αμφιλεγόμενης πιστότητας ειδήσεις, φέρνει στο νου τον τραγελαφικό κατασκοπικό βίο του πωλητή ηλεκτρικών ειδών στο «Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα», του Γκράχαμ Γκριν (εκδ. Πόλις, 2013). Μόνο που εδώ η χάλκευση γεγονότων είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της δημιουργίας ειδήσεων: ένα συγκεχυμένο τηλεγράφημα, ταξιδεύει στη σύνταξη και μεταμορφώνεται σε μακροσκελή είδηση – βόμβα. Οι συγκυρίες κι οι γκάφες δημιουργούν ειδήσεις τις οποίες ακολουθούν αγεληδόν οι δημοσιογράφοι και τις κουκουλώνουν όλοι μαζί, σε ένδειξη συναδελφικής δεοντολογίας όταν κινδυνεύουν να αποδειχθούν κούφιες. Και σε αυτό το ζωηρό ρυθμό κινείται η εξέλιξη της ιστορίας.

Η ραχοκοκαλιά του βιβλίου είναι το ύφος του Βω που δημιουργεί μια διασκεδαστική πολυφωνία. Επιδεικνύοντας έναν απόλυτο έλεγχο στα συγγραφικά του εργαλεία, παρασύρει τον αναγνώστη εκεί που θέλει. Ωστόσο, το άκρως σκωπτικό ύφος του αντιμετωπίζεται ως ρατσισμός από κάποιους αναγνώστες. Βάζει τους Δυτικούς χαρακτήρες να μιλούν με μειωτικά σχόλια για τους ντόπιους της Αφρικανικής εκείνης χώρας. Αλλού διακωμωδούνται με οξύ τόνο χαμερπείς συνήθειες των μαύρων. Θα καταλάβει, όμως, γρήγορα ο αναγνώστης πως αυτό δεν είναι παρά ένα σκηνοθετικό τέχνασμα. Γιατί, στο ίδιο προκλητικό ύφος, ένας αδέξιος, καινούριος δημοσιογράφος χαρακτηρίζεται ως καθυστερημένος μεταξύ δύο συντακτών, και κατόπιν απολύεται για μια γκάφα του. Ενώ την ίδια στιγμή, οι φτασμένοι του συναφιού έχουν υποπέσει σε κραυγαλέες γκάφες. Αλλού ένας συντάκτης, ταξιδεύοντας με τρένο στη βρετανική ύπαιθρο, δεινοπαθεί περιστοιχισμένος από μια ξένη φυλή: τον κόσμο της χαμηλής, επαρχιακής τάξης της Αγγλίας – ένας εξαιρετικός παραλληλισμός με τον Δυτικό που βρίσκεται σε ένα εξωτικό, πρωτόγονο για εκείνον, περιβάλλον. Και τελικά, το βιβλίο για αυτό μιλάει: την πτώση της μεγαλοαστικής τάξης. Και διακωμωδεί τους λογής μηχανισμούς που δημιουργούν και συντηρούν συστήματα και αξίες. Με έναν καυστικό, πνευματώδη λόγο που πυροδοτεί αντιδράσεις στον αναγνώστη, δημιουργώντας έξοχες αντιθέσεις.

Το βιβλίο αποτελεί ένα έξοχο δείγμα ατόφιας λογοτεχνικής γραφής. Θα προτρέψω τον αναγνώστη να διαβάσει την αυθεντική, αγγλική έκδοση, για να απολαύσει την εξαιρετική αλλά απαιτητική γλώσσα του Βω. Αλλιώς υπάρχει η μετάφραση από τις εκδόσεις Ερμείας (με τίτλο «Λαβράκι»).

Υ.Γ. Όπως τα τραγελαφικά οράματα του Γκριν στην Κούβα προφήτευαν τις εξελίξεις που ήρθαν λίγο μετά σε εκείνο το μέρος, έτσι και ο Βω μιλάει για μια ακροδεξιά Αφρικανική παράταξη με λάβαρο μια παραλλαγμένη σβάστικα. Εξωφρενικό; Αν τα δικά μας χαΐρια φαντάζουν μακριά από μια τέτοια πρόβλεψη, θα παραπέμψω όποιον ρουθουνίζει απαξιωτικά, να ψάξει στο ίντερνετ την αναγέννηση του ναζισμού στην Ινδονησία.