24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – “Άουφ βίντερζεν, Φινλανδία”: Γυναίκες που έφυγαν με τον εχθρό και το κόστος της ελευθερίας τους

“Άουφ βίντερζεν, Φινλανδία” (Auf wiedersehen Finnland: Αντίο σας Φινλανδία)
Σκηνοθεσία: Βίρπι Σουούταρι
Ντοκυμανταίρ Φινλανδικής παραγωγής 2010

(24ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης- Τμήμα: αφιέρωμα στην Βίρπι Σουούταρι).

Η Φινλανδία και η Γερμανία ήταν συμμαχικές δυνάμεις ενάντια στην Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ) από το 1941 έως 1944. Τον Σεπτέμβρη του 1944, μετά από συνεχείς ήττες των ναζί από την ΕΣΣΔ, η Φινλανδία υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με την ΕΣΣΔ και ξέσπασε πόλεμος ανάμεσα στους πρώην πλέον συμμάχους. Εκατοντάδες Φινλανδές γυναίκες έφυγαν μαζί με τα Γερμανικά στρατεύματα που επέστρεψαν στην χώρα τους.

Τρεις γυναίκες μας αφηγούνται το προσωπικό τους δράμα: η πρώτη εγκατέλειψε την Φινλανδία ακολουθώντας τον Γερμανό υπαξιωματικό που ήταν ερωτευμένοι, εξηγώντας μας ότι ο λόγος που αρχικά ένιωσε έλξη, ήταν γιατί το ενδιαφέρον του της προσέφερε αυτοπεποίθηση καθώς όλοι εξεθείαζαν πάντα την ομορφιά τής αδελφής της. Η δεύτερη γυναίκα έφυγε γιατί ήθελε να απομακρυνθεί από την τυραννική μητέρα της. Και η τρίτη, γιατί ήθελε να “το σκάσει από τους Ρώσους” καθώς φοβόταν την προσάρτηση της Λαπωνίας στη Σοβιετική Ένωση, όπως διαδιδόταν μετά την αποχώρηση των Γερμανών (το ιστορικό υπόβαθρο του φόβου της αναφέρεται, προφανώς, στη στρατιωτική σύγκρουση ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και τη Φινλανδία, γνωστή ως “Σοβιετοφινλανδικός πόλεμος του 1939” ή “Χειμερινός Πόλεμος”, όταν τον Νοέμβριο του 1939, η ΕΣΣΔ εισέβαλε σε φινλανδικό έδαφος. Αυτή η σύγκρουση ερχόταν σε συνέχεια μιας μακρόχρονης έντασης ανάμεσα στα δύο κράτη και τελείωσε τον Μάρτιο του 1940, με υπογραφή συνθήκης ειρήνης. Η Φινλανδία απώλεσε το 11% των εδαφών της και το 30% των γεωοικονομικών πηγών της ωστόσο κατάφερε να διατηρήσει την ανεξαρτησία της ενώ η ΕΣΣΔ είχε βαριές απώλειες στα πεδία της μάχης και τραυματισμένη τη διεθνή της φήμη).

Τρεις γυναίκες που για πρώτη φορά αποκαλύπτουν τα ονόματα και τα πρόσωπά τους, μιλώντας δημόσια για την απόφασή τους να ζήσουν ελεύθερα τη ζωή τους, που σήμαινε να ακολουθήσουν τους μέχρι πρότινος συμμάχους της πατρίδας τους στη Γερμανία. Δεν επρόκειτο για μια ιδεολογικής φύσης επιλογή, κι όμως, σε κείνους τους ταραγμένους καιρούς, αυτή η απόφασή τους ερμηνεύθηκε ως εθνική προδοσία από τους συμπατριώτες τους, θεωρώντας ότι είχαν επιλέξει το εχθρικό πλέον στρατόπεδο- αυτό που λίγο καιρό πριν ήταν επισήμως φιλικό: η επιλεκτική αμνησία συνεπάγεται την ηθικολογία καθώς η νέα πολιτική του κράτους θεωρήθηκε ότι θα έπρεπε να ορίζει και την προσωπική ζωή των πολιτών όσον αφορά τις σχέσεις τους με τους Γερμανούς.

Οι γυναίκες της ταινίας χαρακτηρίζονταν ως “πόρνες” από τούς συμπατριώτες τους οι οποίοι στηλίτευαν το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής τους παρά το ότι δεν είχε επίπτωση στις δικές τους ζωές (στη μνήμη μας έρχεται η ερωτική σχέση ανάμεσα σε μια νεαρή Γαλλίδα κι έναν Γερμανό στρατιώτη την εποχή της Γερμανικής κατοχής, που τόλμησε να απεικονίσει το 1959 η  θρυλική ταινία “Χιροσίμα αγάπη μου”, με τον σπαραγμό της για τον θάνατό του και την ταπείνωση που υπέστη από τους συμπατριώτες της μετά την απελευθέρωση).

Τα κριτήρια της απόφασής τους να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, εντοπίζονταν στο φόβο και την παρόρμησή τους ν’ αντιδράσουν στο γνώριμο περιβάλλον μέσα στο οποίο είχαν διαμορφωθεί- και βρήκαν την ευκαιρία να διαφύγουν απ’ αυτό ζώντας σε μια ξένη χώρα (μέσα από την επιλογή των τριών συγκεκριμένων γυναικών, πιστεύουμε ότι η σκηνοθέτιδα θίγει επιπλέον την απαίτηση της Φινλανδικής κοινωνίας να προσαρμόζονταν οι πολίτες της σε συγκεκριμένα κοινωνικά πρότυπα). Όλες φαντάζονταν ότι οι συνθήκες στη Γερμανία θα ήταν καλύτερες (στην ταινία ακούγεται ότι πολλές γυναίκες έφυγαν με σκοπό να διασκεδάσουν στη Γερμανία) κι εξεπλάγησαν όταν είδαν κατάματα τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου, τα βομβαρδισμένα κτίρια, τα μοναχικά παιδιά να περιφέρονται στους δρόμους, τα συσσίτια (η αφήγησή τους γίνεται με voice over σε πλάνα αρχειακού υλικού). Εκεί βίωσαν την εχθρική αντιμετώπιση των Γερμανίδων, εκεί, όμως, έμαθαν για το δράμα των Εβραίων, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τους μαζικούς θανάτους. Επιστρέφοντας στη Φινλανδία, περνώντας πρώτα από ανακρίσεις σε στρατόπεδο καραντίνας, δεν ανήκαν πια πουθενά. Βλέπουμε στο σήμερα, αυτές τις μοναχικές γηρασμένες γυναίκες να θυμούνται και τα ίχνη του πόνου να είναι ανεξίτηλα στο βλέμμα τους. Μία απ’ αυτές, δεν αποκάλυψε ποτέ στον γιο της ότι ο πατέρας του ήταν ένας Γερμανός στρατιώτης, εγκαταλείποντάς τον σε συγγενείς της εξαιτίας της ντροπής που την βασάνιζε- κι εκείνος έχει την πρώτη επαφή μαζί του όταν, 75 χρονών πια, επισκέπτεται τον τάφο του στη Γερμανία, ξένος κι ανεπιθύμητος εκεί από τη Γερμανίδα ετεροθαλή αδελφή του.

Στο “Άουφ βίντερζεν, Φινλανδία” μαθαίνουμε μια άγνωστη πτυχή της Φινλανδικής ιστορίας που, ταυτόχρονα, είναι άλλη μια εκδοχή της ανθρώπινης ιστορίας των διαχωρισμών, των αποκλεισμών και του πόνου όσων τολμούν να διαφοροποιούνται από τα κοινωνικά πρότυπα συμπεριφοράς. Εσωτερικεύουμε τις αξίες της κοινωνίας όπου έχουμε μεγαλώσει, η σκέψη μας αναπαράγει αυτήν τη διαμόρφωση και κρίνουμε αυστηρά από μια ψευδαισθητική θέση ηθικής ανωτερότητας ώστε να επιβεβαιώνουμε την ορθότητα της καθημερινής μας υποταγής, έχοντας χάσει πια τη φυσική μας ευαισθησία μπροστά στο δράμα του άλλου. Η αφήγηση του δράματος καθεμιάς απ’ αυτές τις τρεις γυναίκες μας αγγίζει, θέτοντάς μας ορισμένα διαχρονικά, κρίσιμα ερωτήματα.

Το ντοκιμαντέρ “Άουφ βίντερζεν, Φινλανδία” το είδαμε στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης- Τμήμα: αφιέρωμα στην Βίρπι Σουούταρι. Πληροφορίες για το ντοκιμαντέρ και το πρόγραμμα προβολών του μπορείτε να βρείτε εδώ.