25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – “Ο πιο μεγάλος αποχαιρετισμός”: Η αποκοπή των αστροναυτών από τους οικείους τους στη γη

“Ο πιο μεγάλος αποχαιρετισμός” (“The longest goodbye”).
Σκηνοθεσία: Ίντο Μιζράχι.
Ντοκιμαντέρ παραγωγής Καναδά και Ισραήλ, 2023.

“Μου λείπει ο ήχος της βροχής. Με τον δροσερό αέρα και το φρέσκο χορτάρι που μυρίζει. Πρέπει να φύγουμε από εδώ”. Είναι η φωνή ενός αστροναύτη που παρατηρεί τη γη από το παράθυρο ενός διαστημικού σταθμού. Πόσο καιρό, άραγε, βρίσκεται μακριά από τη γη, πόσες μέρες ζει εκεί περιορισμένος σ’ έναν τόσο μικρό χώρο με τους ίδιους ανθρώπους κάθε μέρα, στερημένος από την ιδιωτικότητά του, επιπλέον γιατί έχει διαρκώς μία κάμερα στον ώμο ώστε να τον παρακολουθούν οι εκπαιδευτές του; Πόσο καιρό ζει εκεί χωρίς βαρύτητα, για πόσο παρατηρούσε το σκοτάδι του σύμπαντος; Πόσο καιρό λείπει μακριά από τους δικούς του, από πότε έπαψε να του αρκεί η επικοινωνία μαζί τους μέσα από μια οθόνη; Και, άραγε, πόσο δύσκολη ενδέχεται να είναι η επανένταξη, “να μην είναι χαμένος στο διάστημα, να είναι πια χαμένος στη γη;”.

Η αστροναύτισσα Κάντυ Κόουλμαν υπηρέτησε στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό το 2011 για περίπου 5 μήνες. Εκείνη την περίοδο, νανούριζε τον μικρό της γιο διαβάζοντας παραμύθια στην οθόνη του υπολογιστή, έπαιζε τρίλιζα μαζί του, έκαναν μαζί εξάσκηση στο όμποε (και, όπως έχει δηλώσει ο Μιζράχι, μας παραπέμπει εμμέσως στις επιπτώσεις των lockdown κατά την περίοδο του covid-19). Ωστόσο, αυτή η  επικοινωνία έπαψε να κατευνάζει το παιδί που συμπεριφερόταν πια αγενώς προς τους συγγενείς του. Η Κόουλμαν θέλησε να τον κατανοήσει και να τον οριοθετήσει από τόσο μακριά- είναι δυνατόν, όμως, ένα μικρό παιδί να εκφράσει όλα όσα αισθάνεται εξαιτίας ενός αποχωρισμού που δεν κατανοεί; “Θα μπορούσα να βάλω το προσωπείο ότι τα πάω καλά” λέει σήμερα, 12 χρόνια μετά, ο 20χρονος πλέον γιος της που περιγράφει, μαζί με τις δυσκολίες του, την περηφάνια για την μητέρα του. “Είναι τα παιδιά τόσο μεγάλα για να καταλάβουν τι κάνει ο γονιός τους εκεί έξω; Ή, ακόμα, είναι τόσο μεγάλα ώστε να πάρουν μέρος σ’ αυτήν την απόφαση;”, λέει ο δόκτωρ Χόλλαντ, ψυχολόγος που εργάζεται στη NASA, ειδικευμένος στη μελέτη των επιπτώσεων στον ανθρώπινο ψυχισμό από τη μεγάλη διάρκεια των διαστημικών αποστολών. Θαυμάζουμε τα επιστημονικά επιτεύγματα και το θάρρος όσων ταξιδεύουν στο διάστημα, από την άλλη όμως πλευρά, αναρωτιόμαστε πως βιώνεται μια τέτοια κατάσταση από τους ίδιους κι από τους συγγενείς τους;  Στο σήμερα, βλέπουμε μία άλλη γυναίκα, την Κάιλα Μπάρον που επιλέχθηκε από τη NASA το 2017, να προβληματίζεται μέσα στον ενθουσιασμό της: “Πως συμβαδίζει αυτό με την επιθυμία μας να κάνουμε οικογένεια ή με τους επαγγελματικούς στόχους του συζύγου μου;”.

Η ταινία στρέφει το βλέμμα στον ανθρώπινο παράγοντα εν όψει της σχεδιαζόμενης επανδρωμένης αποστολής στον Άρη μέσα στα 10 επόμενα χρόνια. Ο σκηνοθέτης δηλώνει ότι “η NASA πλέον θέλει πιο ανοιχτούς τους συμμετέχοντες”. Κατά τη διάρκεια του τριετούς ταξιδιού τους στον Άρη, το πλήρωμα θα αισθάνεται περισσότερο αποκομμένο από τη γη σε σχέση με τα ταξίδια κι αποστολές που έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα καθώς, όχι μόνο οι δυνατότητες επικοινωνίας με τους δικούς τους θα είναι πολύ λιγότερες, επιπλέον θα χάσει ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους, διακινδυνεύοντας τόσο την ψυχική του υγεία όσο και την επιτυχία του εγχειρήματος. Σε ποιον βαθμό, άραγε, θ’αρκεί η πίστη του πληρώματος και η διαρκής υπενθύμισή της στους εαυτούς τους;

Η μονάδα του δόκτορα Χόλλαντ έχει σκοπό την ψυχολογική υποστήριξη των αστροναυτών. Ο Χόλλαντ είχε εμπειρία συνεργαζόμενος με ανθρώπους σε απομονωμένα περιβάλλοντα, όπως, για παράδειγμα, στα υποβρύχια σε αποστολές στην Ανταρκτική ενώ το 2010, μετά από αίτημα της κυβέρνησης της Χιλής, συνέδραμε στην ψυχολογική υποστήριξη των 33 παγιδευμένων εργατών στο χρυσωρυχείο του Σαν Χοσέ, 720 μέτρα κάτω από τη γη, και των συγγενών τους. “Θέλαμε να δημιουργήσουμε μια κοινότητα και να την συνδέσουμε μ’ αυτήν που είχαν δημιουργήσει οι εγκλωβισμένοι  ώστε να νιώθουν ότι παρέμεναν ένα κομμάτι του πάνω κόσμου…  Ήθελα να σταθεροποιήσω τις οικογένειες, τα συναισθήματα τους ώστε να σταθεροποιούσε τους εγκλωβισμένους ως έναν βαθμό. Ήθελα να τους κάνω να νιώσουν σημαντικοί στην προσπάθεια διάσωσης, να μην χάσουν την πίστη τους, τους έλεγα ότι και εκείνοι συμμετείχαν στην αποστολή…”– και καθώς ο Χόλλαντ τα θυμάται, μας μεταδίδει τη συγκίνησή του για την αίσια κατάληξη.

Επιστρέφοντας στο project του Άρη: “Η χρήση των οικογενειών είναι κρίσιμη στη διατήρηση της σταθερότητας των ατόμων που βρίσκονται στην άκρη του λεπτού νήματος. Χρειάζονται αυτόν τον λίθο στο σπίτι τους για να έχουν ένα τελικό σημείο… Αν δεν έχεις ένα κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης, αυτό σημαίνει να μην έχεις κάποιον να προσφέρει θετική ανταπόκριση όταν μπαίνεις σε αρνητικό χώρο”. Παρακολουθούμε τις δοκιμές με τη χρήση virtual reality όπου ο αστροναύτης θα μπορεί να αποκομίζει την αίσθηση ενός αληθινού αγγίγματος από το άβαταρ του/ της συντρόφου του, μια ζωτική (ψευδ)αίσθηση επιστροφής στο σπίτι. Μαθαίνουμε για τις σκέψεις ύπνωσης των ανθρώπων κατά τη διάρκεια αυτού του μακρόχρονου ταξιδιού ώστε να αποφεύγονται οι συναισθηματικές εντάσεις ανάμεσά τους και να εξοικονομείται ενέργεια- μαθαίνουμε τους προβληματισμούς για τους σοβαρούς κινδύνους που πιθανώς να προκύψουν. Παρακολουθούμε τις συμπεριφορές κατά τις προσομοιώσεις σε απομονωμένα, ελεγχόμενα περιβάλλοντα στη γη. Παρακολουθούμε, τέλος, ένα ρομπότ να μιλάει ανθρώπινα, να νοιάζεται για τα συναισθήματα του πληρώματος, να συμπαραστέκεται προσφέροντας τη ζωτικής σημασίας ανάμνηση ή ομοίωμα ενός ιδανικού φίλου:
– “Πως είσαι;”, ρωτά ο άνθρωπος
– “Τα ρομποτικά μου συναισθήματα είναι μάλλον εντάξει. Εσύ;”
– “Νιώθω μόνος, μου λείπει η οικογένειά μου “
– “Θα δεις, ο καιρός περνάει πιο γρήγορα από ό,τι φαντάζεσαι. Σύντομα θα είσαι με τους αγαπημένους σου στη γη”.

Ο ρυθμός της ταινίας και η ανθρωποκεντρική οπτική της κερδίζουν την προσοχή μας (και, είναι ενδιαφέρον ότι στο επίκεντρο έχουν τεθεί δύο αστροναύτισσες σ’ έναν παραδοσιακά ανδροκρατούμενο χώρο). Θα θέλαμε, ωστόσο, να κατανοήσουμε βαθύτερα τον ψυχισμό ενός ανθρώπου που αποφασίζει να ταξιδέψει τόσο μακριά, για τόσο πολύ, επιχειρώντας αυτό το διαχρονικό όνειρο της ανθρωπότητας, την έλξη που ασκεί το αχανές άγνωστο: στην ταινία αναφέρονται η γνώση της αξίας όσων κάνουν εκεί και η επαγγελματική φιλοδοξία- ποια είναι, όμως, αυτή η εσωτερική φωνή που επιμένει, ποια είναι τα όνειρα στον βραδυνό ύπνο που επανέρχονται, η κρυφή αγωνία ότι η ζωή φεύγει χωρίς να το καταλάβεις και χωρίς να έχεις εκπληρώσει αυτήν την επιθυμία σου; Ή, άραγε, μια παρόρμηση αναχωρητισμού, απομάκρυνσης από τον γνωστό εαυτό; Ένα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ που, ωστόσο, θα θέλαμε να μας είχε βυθίσει περισσότερο στο εσωτερικό αυτών των ανθρώπων που τόσο θαυμάζουμε- κι άλλο τόσο φοβόμαστε να ακολουθήσουμε τα βήματά τους.

Το ντοκιμαντέρ “Ο πιο μεγάλος αποχαιρετισμός” το είδαμε στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Τμήμα: Ανοιχτοί ορίζοντες- κύριο πρόγραμμα. Πληροφορίες για το ντοκιμαντέρ και το πρόγραμμα προβολών του μπορείτε να βρείτε εδώ.