«Ανθρωπόκαινος» – Αφιέρωμα από το 22ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Γιατί ένα αφιέρωμα στην Ανθρωπόκαινο (όταν δεν ξέρουμε καν τι σημαίνει η λέξη); Πώς η ανθρώπινη παρουσία στη Γη ανατρέπει τις ισορροπίες και θέτει σε κίνδυνο το μέλλον του πλανήτη μας; Το 22ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (5/3 – 15/3/2020) εξερευνά ένα ζήτημα με γεωλογικές, περιβαλλοντολογικές, κοινωνικές, φιλοσοφικές, πολιτικές και πολιτισμικές προεκτάσεις, μέσα από ένα πρωτότυπο και τολμηρό αφιέρωμα στην Ανθρωπόκαινο Εποχή.

Το 2000 ο νομπελίστας φυσικός Πολ Κρούτζεν εισήγαγε τον όρο για να περιγράψει την γεωλογική εποχή, στην οποία έχουμε εισέλθει και η οποία διαδέχεται την Ολόκαινο Εποχή. Τη στιγμή που γεννήθηκε η λέξη Ανθρωπόκαινος, ξεκίνησε και η συζήτηση για το τι σημαίνει, αν ισχύει και τι θα αφήσει ως αποτύπωμα στον πλανήτη μας σε 2000 χρόνια.

Σήμερα, όμως, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την κλιματική αλλαγή, την εξαφάνιση ειδών από τον πλανήτη με ταχύτατους ρυθμούς, την οικολογική καταστροφή, τις συνέπειες των πυρηνικών δοκιμών, την υπερβολική χρήση πλαστικού και την ανεξέλεγκτη κατανάλωση κρέατος. Ο άνθρωπος έχει δημιουργήσει μια νέα, εφιαλτική πραγματικότητα που απειλεί την ύπαρξη της ίδιας της ζωής στη Γη.

Όλα αυτά αφήνουν τα ίχνη τους στον πολιτισμό, την τέχνη και το σινεμά, όχι μόνο επειδή καταγράφουν την επεμβατική συμπεριφορά του ανθρώπου στη φύση, αλλά και επειδή αλλάζουν τον τρόπο σκέψης, έκφρασης και δημιουργίας.

Αυτό ακριβώς διερευνούν και τα ντοκιμαντέρ του αφιερώματος. Ανάμεσά τους και η συγκινητική ταινία έναρξης του 22ου ΦΝΘ, My Octopus Teacher των Φιλίπα Έρλιχ και Τζέιμς Ριντ που πραγματοποιεί παγκόσμια πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη.

Το Φεστιβάλ παρουσιάζει, επίσης, μια δίγλωσση ειδική έκδοση 120 σελίδων με τίτλο «Ανθρωπόκαινος», όπου επιστήμονες, ιστορικοί του κινηματογράφου και των τεχνών και φιλόσοφοι προσπαθούν να απαντήσουν στα πολλά ερωτήματα που δημιουργεί η νέα αυτή πραγματικότητα. Η έκδοση θα διατίθεται στα πωλητήρια του ΦΝΘ και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία.

My Octopus Teacher των Φιλίπα Έρλιχ, Τζέιμς Ριντ | Νότιος Αφρική – Ολλανδία, 2020, 89΄ | παγκόσμια πρεμιέρα στη Θεσσαλονίκη | #environment #animals #portrait

Όταν ο έμπειρος δύτης και σκηνοθέτης Κρεγκ Φόστερ αποφάσισε να κάνει καταδύσεις στο Ακρωτήρι των Καταιγίδων, ούτε που φανταζόταν τη θερμή σχέση που θα ανέπτυσσε με ένα χταπόδι. Το χταπόδι τον οδήγησε σε ανεξερεύνητα θαλάσσια βάθη και του έμαθε να βρίσκει τον δρόμο του μέσα σ’ ένα δάσος από φύκια, να συνδιαλέγεται με τα ψάρια και τα όστρακα. Του έμαθε, επίσης, πως δεν είμαστε το κυρίαρχο είδος στη Γη. Μια αναπάντεχη περιπέτεια, μια ιστορία φιλίας, ένα τρυφερό μάθημα σεβασμού, ελευθερίας και κοσμολογίας.

Anthropocene: The Human Epoch των Τζένιφερ Μπάιχβαλ, Έντουαρντ Μπουρτίνσκι, Νικολά ντε Πενσιέ | Καναδάς, 2018, 87΄ | #environment #scienceandtechnology #society

Οι σκηνοθέτες του ντοκιμαντέρ ταξιδεύουν ανά τον κόσμο σε μία αναζήτηση σχεδόν τεσσάρων ετών για να καταγράψουν τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι επηρεάζουν τον πλανήτη και αλλάζουν το μέλλον του. Αντλώντας έμπνευση από την Ομάδα Εργασίας του Ανθρωπόκαινου που ζητά από την επιστημονική κοινότητα να αναγνωρίσει την εποχή που ζούμε ως Ανθρωπόκαινο, οι σκηνοθέτες δημιούργησαν ένα εντυπωσιακό ντοκιμαντέρ πνευματικής δύναμης και σουρεαλιστικής, εκθαμβωτικής ομορφιάς που μεταδίδει ταυτόχρονα τον τρόμο και την ομορφιά, συχνά στην ίδια εικόνα. Αφηγείται η βραβευμένη με Όσκαρ Αλίσια Βικάντερ.

Northern Drift του Αλέξις Ντεστούπ | Βέλγιο – Νορβηγία, 2020, 57΄ | #environment #memory

Ανθρωπολογικό ταξιδιωτικό ημερολόγιο συναντά ρετρο-φουτουριστική επιστημονική φαντασία στο κρύο, άγονο τοπίο βόρεια του Αρκτικού Κύκλου. Στο βόρειο άκρο της Ευρώπης, στα σύνορα Ρωσίας – Νορβηγίας, βρίσκεται μία από τις λιγότερο κατοικημένες περιοχές του κόσμου. Παρ’ όλα αυτά, η ανθρώπινη επέμβαση είναι ορατή σχεδόν σε κάθε συναρπαστική εικόνα που κατέγραψε ο σκηνοθέτης.

Ghost Strata του Μπεν Ρίβερς | Βρετανία, 2019, 45΄ | #memory #environment

Το ντοκιμαντέρ Ghost Strata αναφέρεται στα στοιχεία που λείπουν από τα βραχώδη στρώματα. Παρά την απουσία, υπάρχουν ίχνη για το τι υπήρχε κάποτε εκεί. Γυρισμένο σε διάφορα μέρη του κόσμου, χαρτογραφώντας τις προσωπικές μετακινήσεις του σκηνοθέτη, το Ghost Strata εξερευνά τα διαφορετικά επίπεδα επιπτώσεων που έχει η παρουσία της ανθρωπότητας στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της γης. Ήχοι και κείμενο συνθέτουν έναν διαλογισμό για τον χρόνο, τη μνήμη, αυτά που μένουν πίσω και την εξαφάνιση.

iHuman του Τόνγιε Χέσεν Σε | Νορβηγία – Δανία, 2019, 99΄ | #scienceandtechnology #society

Η σύγκρουση του ανθρώπινου και του μη ανθρώπινου, τα όρια της τεχνητής νοημοσύνης διερευνώνται σε αυτό το τολμηρό και πολιτικά φορτισμένο ντοκιμαντέρ που εκτυλίσσεται σαν θρίλερ και διατυπώνει ακανθώδη και οδυνηρά ερωτήματα. Ένας πόλεμος υψηλής τεχνολογίας μαίνεται, και ξάφνου το Κουτί της Πανδώρας είναι τόσο κοντά που αρκεί μονάχα να απλώσεις το χέρι.

Frem της Βιέρα Τσακάνιοβα | Τσεχία – Σλοβακία, 2019, 73΄ | #environment #scienceandtechnology

Το ανθρώπινο είδος αρχίζει να κατανοεί την ασημαντότητα και την παροδικότητά του, ενώ η ανθρώπινη ταυτότητα βρίσκεται σε κρίση. Ατελείς ποιητικές σκέψεις και τμήματα διαλόγου, μουσική που διακόπτεται από εξάρσεις και σφάλματα και η ανεμπόδιστη, αλλά επιφυλακτική κίνηση της κάμερας, δημιουργούν ένα ανησυχητικό, φιλοσοφικό αντικατοπτρισμό για τα όρια της ανθρωποκεντρικής σκέψης.

Earth του Νίκολαους Γκεϊρχάλτερ | Αυστρία, 2019, 116΄ | #environment #scienceandtechnology

Κάθε χρόνο, με κάθε μέσο, φτυάρια, εκσκαφείς ή δυναμίτη, δισεκατομμύρια τόνοι από το γήινο έδαφος μετακινούνται και αποκόπτονται από το φυσικό τους περιβάλλον. Ένα διεισδυτικό ντοκιμαντέρ που επισκέπτεται ορυχεία, λατομεία και εργοτάξια, αποτυπώνοντας τις ουλές που προκαλεί ο άνθρωπος στην επιφάνεια του πλανήτη. Ένα σήμα κινδύνου που εκπέμπει σε επτά κεφάλαια, προειδοποιώντας για τις ολέθριες συνέπειες που μας περιμένουν.

Safety 1,2,3 των Τζούλια Γκουτβένιγκερ και Φλόριαν Κόφλερ | Αυστρία – Ιταλία, 2019, 72΄ | #environment #scienceandtechnology

Η μάχη μεταξύ ανθρώπου και φύσης είναι το κεντρικό θέμα του Safety 1,2,3. Στο οπτικό ταξίδι του στις Άλπεις, το ντοκιμαντέρ παρατηρεί τη δουλειά και την ερευνητική διαδικασία επιστημόνων, τεχνικών και οργανισμών αντιμετώπισης καταστροφών που έχουν αλλάξει ριζικά το αλπικό τοπίο. Οι μετρήσεις και προσομοιώσεις που προκύπτουν αποκαλύπτουν ένα τεράστιο, αλλά εν πολλοίς αόρατο, σύστημα ασφαλείας.

Inland (Tierra Adentro) του Μάουρο Κολόμπο | Παναμάς, 2018, 70΄ | #environment #society #politics

Μια ζούγκλα χωρίζει την Κολομβία από τον Παναμά. Εδώ συναντιούνται αντάρτες, έμποροι ναρκωτικών, μετανάστες, αυτόχθονες, αγρότες, άγρια ζώα και ντόπιοι. Το ντοκιμαντέρ παρατηρεί περισσότερα από τους ανθρώπους σε αυτή τη no man’s land και επικεντρώνεται στην αναζήτηση νοήματος στη ζούγκλα ως μεταφορά της αγριότητας μέσα μας. Ένα βαθιά πολιτικό ντοκιμαντέρ που καταγράφει την αποψίλωση των δασών που επηρεάζει όχι μόνο τους ανθρώπους που μένουν εκεί, αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη.

Dawson City: Frozen Time του Μπιλ Μόρισον | ΗΠΑ, 2016, 120΄ | #environment #memory

Πώς η παρθένα γη των ιθαγενών Χαν μετατράπηκε σε κρανίου τόπο; Η εντατική εξόρυξη χρυσού την περίοδο 1910 – 1920 οδήγησε στην καταστροφή της πόλης Ντόσον μέσα σε ελάχιστα χρόνια. Μέσα από σπάνια φιλμ που ήταν θαμμένα σε μια πισίνα, στα βάθη της περιοχής Γιούκον του Καναδά αποκαλύπτεται η καταστροφική ανθρώπινη επέμβαση στο περιβάλλον, αλλά και η ιστορία μιας ολόκληρης πόλης. Το Dawson City είναι, επίσης, μια εμβληματική ταινία για το ίδιο το σινεμά που αφηγείται την παράξενη, μα αληθινή ιστορία μιας πολύτιμης κινηματογραφικής συλλογής.