«Χολή»: Ένα συναρπαστικό στις εικόνες και τους συσχετισμούς του ντοκιμαντέρ για τις ασθένειες

«Χολή» (Bile)
Σκηνοθεσία: Ira A. Goryainova
Βέλγιο, 2019

Σώμα, ασθένεια, θάνατος. Σωματική ασθένεια και ψυχική ασθένεια. Γονεϊκή ασθένεια και κληροδότηση προδιάθεσης στα παιδιά. Ατομική ασθένεια και κοινωνική ασθένεια. Η Ρωσίδα σκηνοθέτρια Ira Goryainova, που ζει στο Βέλγιο, ερευνά και στοχάζεται πάνω σ’ αυτές τις συνδέσεις.

Η μητέρα της είχε πεθάνει από καρκίνο. Η ίδια πάσχει από μια σοβαρή ασθένεια. Ανατρέχει στα βίντεο όπου έχουν αποτυπωθεί οικογενειακές στιγμές της, με τη μητέρα της πριν νοσήσει και αφότου είχε νοσήσει, στα τελευταία χρόνια της ύπαρξης της Σοβιετικής Ένωσης και στα πρώτα της Ρώσικης δημοκρατίας όπου ζούσαν, θαρρείς σε μια προσπάθεια να συνδεθεί ψυχικά μαζί της κι όχι μονάχα να θυμηθεί, ώστε να καταλάβει κάτι πέρα απ’ αυτά που έχουν καταγραφεί λεπτομερώς στις ιατρικές διαγνώσεις. Ανατρέχει στις θεωρίες που έχουν διατυπωθεί για τα αίτια του καρκίνου και τους τρόπους θεραπείας του. Θα μπορούσε να ήταν το αποτέλεσμα μιας οργανικής δυσλειτουργίας της χολής, όπου βάσει της αρχαίας ελληνικής ιατρικής, η υπερβολική έκκρισή της μπορεί να οδηγήσει σε σωματικές και ψυχικές διαταραχές; Ή θα μπορούσε να ήταν το αποτέλεσμα μιας ψυχολογικής δυσλειτουργίας, όπου, βάσει της θεωρίας της Σούζαν Σόντανγκ, ο καρκίνος είναι η σωματοποίηση των βαθιών και άλυτων φόβων των εσωστρεφών και των παθητικών ανθρώπων; Και όταν μας έχει προσβάλει ο καρκίνος, τότε ποια είναι η προτιμότερη στάση του ασθενούς ώστε να αυξήσει τις πιθανότητές του να επιζήσει; Η γνώση της ασθένειας κι η ανάληψη μιας προσωπικής ευθύνης που η αποφυγή της ως εκείνη την ώρα, βάσει της σύγχρονης ιατρικής, έχει προκαλέσει την ασθένεια ή η ιατρική άποψη που επικρατούσε στη Σοβιετική Ένωση όπου απαγορευόταν η γνωστοποίηση της ασθένειας στον πάσχοντα ώστε να μην καταβληθεί το ηθικό του σ’ αυτήν τη μεγάλη μάχη για τη ζωή του; Και το διαφορετικό ανά χώρα προσδόκιμο ζωής για κάθε ασθένεια, πόσο ρόλο παίζει; Είναι ειρωνικό, πάντως, που ακόμα και σήμερα που έχουν δημιουργηθεί οι πιο σύγχρονοι – και πιο εντυπωσιακοί, ταυτόχρονα – απεικονιστές και μαγνητικοί τομογράφοι, να αδυνατεί ακόμα η επιστήμη να διαγνώσει τα αίτια και να θεραπεύσει τα συμπτώματα. Είναι ειρωνικό για την επιστήμη ν’ αποδέχεται πλέον την άποψη του Φρόιντ ότι πρώτα νοσεί η ψυχή- με καθυστέρηση αρκετών δεκαετιών αφού στον καιρό του είχε απορριφθεί αδιαπραγμάτευτα.

Και, άραγε, τι θα μπορούσε να συνδέει υπόγεια, την εξάπλωση των ατομικών ασθενειών με αυτήν της συχνής διεξαγωγής πολέμων, συρράξεων και εχθροπραξιών; Είναι τόσο συχνή η νόσηση του ανθρώπου, ιδιαίτερα του σημερινού ανθρώπου, που θαρρείς ότι είναι η κανονικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης – όπως και με έναν ανάλογο τρόπο, οι πόλεμοι είναι μια άλλη κανονικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Η Goryainova επίσης, ανατρέχει σε παλαιότερα βίντεο με αρχειακό ιστορικό υλικό ώστε να υπονοήσει τη σχέση ανάμεσα στην ατομική παθολογία και τον κοινωνικό φασισμό. Μαθαίνουμε ακόμα -άλλη μια πικρή ειρωνεία μέσα στην ταινία- το ότι ο καρκίνος εξαπλώθηκε κατά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο όταν ο Γερμανικός στρατός ανατίναξε πλοία Αμερικανών που μετέφεραν κρυφά βόμβες με αέριο μουστάρδας το οποίο εξαπλώθηκε στην ατμόσφαιρα ενώ οι βόμβες ρίχτηκαν στο βυθό της θάλασσας. Την ίδια εποχή ανακαλύφθηκε κι η χημειοθεραπεία ως η μοναδική, σήμερα, ευρέως διαδεδομένη μορφή θεραπείας, έστω και ανεπαρκούς σε πολλές περιπτώσεις ακόμα.

Φιλόδοξη ταινία, με συναρπαστικές εικόνες και συσχετισμούς, που θέτει γνωστές ερωτήσεις για να καταλήξει στις γνωστές ενδεχόμενες απαντήσεις, με έναν, όμως, διαφορετικό, πρωτότυπο τρόπο, με ένα εντελώς προσωπικό ύφος. Η έρευνά της, το δοκίμιό της καταλήγουν πρώτα απ’ όλα στην ανάγκη της αποδοχής της ζωής έτσι όπως αυτή, είτε τυχαίνει είτε για κάποιον λόγο προκύπτει, να μας έρθει. Ακόμα κι αν έχουμε προσβληθεί από καρκίνο, ας δούμε την ομορφιά που έχει αυτό το μαύρο ποτάμι της περίσσειας χολής που κυλάει ορμητικά μέσα μας, κι ας μας κατατρώει εσωτερικά. Μπορεί να υπάρχει ποίηση ακόμα και στον πιο μεγάλο προσωπικό πόνο.

Το ντοκιμαντέρ « Χολή», το παρακολουθήσαμε στο 22ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (Τμήμα: Forward Out of Competition).