COVID-19 και μετακινούμενοι πληθυσμοί: Τι μπορούμε να κάνουμε για την προστασία τους

Anna Pantelia/MSF

Δημοσιεύθηκε στη σελίδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.

Η πανδημία του COVID-19 επηρεάζει δυσανάλογα τους πιο ευάλωτους ανά τον κόσμο. Μεταξύ αυτών είναι περισσότεροι από 70 εκατομμύρια άνθρωποι που έχουν εκτοπιστεί βίαια σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρόκειται για πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο, εσωτερικά εκτοπισμένους ανθρώπους, καθώς και οικονομικούς μετανάστες.

Πολλοί από αυτούς τους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά ζουν σε επίσημους και άτυπους καταυλισμούς, σε κέντρα υποδοχής ή σε κέντρα κράτησης. Άλλοι ζουν στους δρόμους σε αυτοσχέδιες υποδομές. Οι περισσότεροι δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως καθαρό νερό και τουαλέτες, ή έχουν ανεπαρκή πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και πολλοί δεν έχουν νομικό καθεστώς.

Η πανδημία του COVID-19 επιδεινώνει και επιδεινώνεται από αυτές τις συνθήκες διαβίωσης.

Σε αυτές τις συνθήκες, τα προληπτικά μέτρα συχνά δεν είναι δυνατά. Πώς μπορούμε να ζητήσουμε από τους ανθρώπους να προστατευθούν, όταν δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε νερό ή σαπούνι; Ή πως να ζητάμε αυτο-απομόνωση, όταν ζουν συνωστισμένοι σε σκηνές μαζί με άλλα 10 άτομα; Η τήρηση φυσικής απόστασης είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη, σε υπερπλήρεις καταυλισμούς και πυκνοκατοικημένα αστικά περιβάλλοντα, όπου οι άνθρωποι ζουν ο ένας δίπλα στον άλλον σε μικρούς χώρους με πολλά μέλη της οικογένειας. Η αναμονή και οι ουρές για νερό και φαγητό αυξάνουν τους κινδύνους μόλυνσης.

«Στον προσφυγικό καταυλισμό ζούμε πέντε ή έξι άτομα μέσα σε ένα κοντέινερ. Ξέρω ότι δεν μπορώ να σταματήσω τους ανθρώπους από το να έρχονται να δουν τους συγκατοίκους μου και δεν έχω άλλη επιλογή από να κάνω νοήματα στους ανθρώπους να μείνουν μακριά.» – Φρέντερικ, πρόσφυγας στην Ελλάδα

«Πως μπορώ να ζητήσω από τους ανθρώπους να μείνουν σπίτι για να αποφύγουν τη μόλυνση; Που είναι τα σπίτια τους; Μιλάμε για περίπου ένα εκατομμύριο εκτοπισμένους ανθρώπους από τη Συρία – τουλάχιστον το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της επαρχίας Ιντλίμπ – οι περισσότεροι από τους οποίους μένουν σε καταυλισμούς μέσα σε σε σκηνές. Δεν έχουν πλέον σπίτι.», Κρίστιαν Ρέιντερς, Συντονιστής Πεδίου των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Συρία

Σε πολλές περιπτώσεις, οι εκτοπισμένοι άνθρωποι ζουν σε ανασφαλείς συνθήκες, είναι αντιμέτωποι με τον κίνδυνο σύλληψης ή κακοποίησης και μπορεί να στιγματιστούν ως «φορείς ασθένειας» μέσα σε ένα κλίμα αυξημένης ξενοφοβίας, έχοντας περιορισμένη πρόσβαση σε αξιόπιστη ενημέρωση και συχνά εξαρτώμενοι πλήρως από την ανθρωπιστική βοήθεια. Μάλιστα, σε πολλές περιοχές, η βοήθεια αυτή είναι επίσης περιορισμένη.

Επιπλέον, σε πολλά μέρη η πανδημία χρησιμοποιείται ως άλλοθι για την τιμωρία εκτοπισμένων μετακινούμενων πληθυσμών, καθώς και εκείνων που προσπαθούν να τους φροντίσουν. Τουλάχιστον 167 κράτη έχουν κλείσει πλήρως ή εν μέρει τα σύνορά τους για να περιορίσουν την εξάπλωση της νόσου COVID-19. 57 από τις χώρες αυτές δεν κάνουν καμία εξαίρεση για τα άτομα που ζητούν άσυλο (Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για του Πρόσφυγες). Οι άνθρωποι που αναζητούν ασφάλεια και καταφύγιο απωθούνται από ξηράς και θαλάσσης- συχνά επιστρέφονται ή μεταφέρονται σε χώρες , όπου ενδέχεται να αντιμετωπίσουν σοβαρές απειλές για τη ζωή ή την ελευθερία τους. Μαζί με το κλείσιμο των συνόρων για τον περιορισμό της εξάπλωσης της επιδημίας, πολλά κράτη αρνούνται, επίσης, σκόπιμα την είσοδο σε αιτούντες άσυλο ή την εμποδίζουν έμμεσα.

«Είχε απίστευτη ζέστη, δεν υπήρχε καθόλου φαγητό ούτε νερό… Οι άνθρωποι έπιναν αλμυρό νερό από τη θάλασσα και πέθαναν. Είχαμε μια χούφτα νταλ και λίγο νερό την ημέρα… Οι άντρες ξυλοκοπήθηκαν και υποσιτίστηκαν σοβαρά, έμεινε μόνο δέρμα και κόκαλα. Έπρεπε να καθόμαστε με τα γόνατά μας στο στήθος μας όλη την ώρα. Πολλοί άνθρωποι πρήστηκαν στα πόδια τους, παρέλυσαν ή πέθαναν.», μαρτυρία ενός 14χρονου κοριτσιού, αφημένου σε μια βάρκα για δύο μήνες μαζί με άλλους 389 ανθρώπους μετά την άρνηση της Μαλαισίας να τους διαδώσει επικαλούμενη φόβο μετάδοσης της νόσου COVID-19.

Τι μπορούμε να κάνουμε, λοιπόν, για να προστατεύσουμε αυτούς τους ιδιαίτερα ευάλωτους ανθρώπους;

1. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η πανδημία COVID-19 δεν χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για την επιβολή θανατηφόρων πολιτικών ελέγχου της μετανάστευσης. Οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να χρησιμοποιούν την πανδημία COVID-19 ως άλλοθι για να επιβάλουν περαιτέρω πολιτικές περιορισμού της μετανάστευσης και να αποφεύγουν τις διεθνείς υποχρεώσεις έναντι των προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών. Κατανοούμε τις σοβαρές προκλήσεις που παρουσιάζει η νόσος COVID-19, αλλά η διαφύλαξη της ευημερίας  αυτών των ανθρώπων στη χώρα σας και η τήρηση των διεθνών υποχρεώσεων σας έναντι των προσφύγων, των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών δεν αποτελούν αμοιβαία αποκλειόμενες αρχές.

2. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα γίνονται σεβαστά. Οι κυβερνήσεις  δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τα μέτρα έκτακτης ανάγκης που λαμβάνονται για την προστασία της  δημόσιας υγείας από την COVID-19 για να στοχεύουν πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες.​ Όλοι οι περιορισμοί που τίθενται και αγγίζουν θέματα  δικαιωμάτων πρέπει να είναι απολύτως αναγκαίοι, βάσει επιστημονικής απόδειξης και να μην εφαρμόζονται αυθαίρετα ή μεροληπτικά.​ Πρέπει να είναι περιορισμένης διάρκειας, να σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, να υπόκεινται σε έλεγχο και να εφαρμόζονται κατ’ αναλογία. Οι κυβερνήσεις πρέπει, επίσης, να μην εμποδίζουν τους ανθρώπους από το να ακολουθούν τις νομικές διαδικασίες για την αίτηση ασύλου.

3. Τα lockdowns και η γενική καραντίνα δεν μπορούν να εφαρμοστούν με διακρίσεις. Τα μέτρα περιορισμού και προστασίας πρέπει να αφορούν εξίσου όλους, χωρίς διακρίσεις. Η υγειονομική περίθαλψη, η κοινωνική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, και οι βασικές ανάγκες όπως η τροφή, το νερό και τα υπόλοιπα βασικά είδη υγιεινής πρέπει να παρέχονται σε όσους βρίσκονται σε καραντίνα, ενώ σε συνωστισμένες συνθήκες η καραντίνα πρέπει να αποφεύγεται, όπου αυτό είναι δυνατόν. Το να εξαναγκάζονται άνθρωποι να ζουν σε υπερπλήρεις καταυλισμούς, όπου δεν πληρούνται οι συνθήκες υγιεινής, είναι ανεύθυνο σε κάθε περίπτωση και πολύ περισσότερο υπό την απειλή της πανδημίας COVID-19.

4. Άνθρωποι εκτοπισμένοι που διατρέχουν κίνδυνο πρέπει να απομακρύνονται από ακατάλληλες συνθήκες. Όπου είναι δυνατόν, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ζητούν την απομάκρυνση των ευάλωτων προσφύγων, αιτούντων άσυλο και μεταναστών. Στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στα νησιά, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ζητούν την απομάκρυνση των ατόμων που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο (άτομα άνω των 60 ετών και άτομα με αναπνευστικά προβλήματα, διαβήτη ή άλλες παθήσεις), καθώς συνεχίζουν τις προσπάθειες αποσυμφόρησης των καταυλισμών, συμπεριλαμβανομένης της μετεγκατάστασης ασυνόδευτων ανηλίκων και άρρωστων παιδιών σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ. Στη Λιβύη οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ζητούν από τη διεθνή κοινότητα και τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να δημιουργήσουν άμεσα διόδους μεταφοράς των πιο ευάλωτων προσφύγων, μεταναστών και αιτούντων άσυλο, των οποίων η ζωή διατρέχει άμεσο κίνδυνο, συμπεριλαμβανομένων όσων είναι παγιδευμένοι σε κέντρα κράτησης και άλλες εγκαταστάσεις σε όλη την χώρα.

5. Πρέπει να διασφαλίσουμε πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη για όλους. ​Τα περιοριστικά μέτρα στο πλαίσιο της πανδημίας COVID-19 δεν θα πρέπει να στερούν την επείγουσα υγειονομική περίθαλψη από όσους τη χρειάζονται. Αυτό σημαίνει ότι το κλείσιμο των συνόρων δεν πρέπει να μπαίνει εμπόδιο στη μεταφορά επειγουσών ιατρικών και ανθρωπιστικών προμηθειών, ούτε στη μετακίνηση ιατρικού και ανθρωπιστικού προσωπικού. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόζονται σε καταυλισμούς, χώρους κράτησης ή υποδοχής δεν αποκλείουν την πρόσβαση των ανθρώπων που ζουν σε  αυτούς στην αναγκαία υγειονομική περίθαλψη.