«Δεν πληρώνομαι; Δεν πληρώνω!» – Μια αδούλευτη, οριακά ερασιτεχνική παράσταση από το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας

Ο Ντάριο Φο ήταν Ιταλός θεατρικός συγγραφέας ο οποίος έχει τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ (1997). Μετά το 1970 στράφηκε στο πολιτικά στρατευμένο θέατρο, σε συνεργασία με την ακτιβίστρια Ιταλίδα ηθοποιό Φράνκα Ράμε. Ο ίδιος, κατά την διάρκεια της ομιλίας του στη βράβευσή του με το βραβείο Νόμπελ, αποκάλεσε τον εαυτό του «γελωτοποιό» περισσότερο παρά συγγραφέα, θέλοντας να δείξει τη κωμική διάσταση του έργου του σε αντιδιαστολή με τη «σοβαρή» λογοτεχνία. Ένα από τα έργα του με τίτλο «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω», παρουσιάστηκε στην Ιταλία το 1974 θέλοντας να περάσει το μήνυμα πως κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα για μια αξιοπρεπή ζωή. Το 2007 το μετονόμασε κάνοντας κάποιες μικρές αλλαγές σε «Δεν πληρώνομαι; Δεν πληρώνω!»

Στο έργο, μας παρουσιάζεται η ιστορία κάποιων γυναικών στο Μιλάνο τη δεκαετία του 1970 οι οποίες αντίκρισαν καθώς πήγαν να ψωνίσουν, τις τιμές των προϊόντων στα Σούπερ- Μάρκετ υπέρογκα ανεβασμένες. Στη συνέχεια, με ένα ευδιάκριτο σουρεαλισμό, αποφασίζουν αυθαίρετα να πληρώσουν αρχικά τα προϊόντα στις μισές τιμές και στη συνέχεια να τα πάρουν και να φύγουν δίχως να πληρώσουν. Έπειτα, όταν φτάνουν στο σπίτι τους, οι σύζυγοί τους ως τίμιοι εργάτες – αριστεροί που ανήκουν στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ιταλίας – που θέλουν να ζουν μέσα από τη δουλειά τους, κατακρίνουν τη στάση των γυναικών ενώ παράλληλα η αστυνομία κάνει ελέγχους στα σπίτια για να βρει τα κλοπιμαία· αυτό έχει ως αποτέλεσμα, μέσα από ευτράπελα και μπερδέματα να  καταλήξουν όλοι σε μια υπερρεαλιστική απεικόνιση κανονικότητας όπου τα αγαθά βρίσκονται στο σπίτι των κλεφτών (είτε νόμιμα είτε παράνομα).

Η συγκεκριμένη παράσταση παρουσιάζεται από την κεντρική σκηνή του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας στο Θέατρο Επίκεντρο+ σε σκηνοθεσία Θανάση Θεολόγη. Το έργο κινείται στα όρια ερασιτεχνικού με εκφάνσεις παιδικού θεάτρου, καθώς οι ηθοποιοί λειτουργούν περισσότερο με απόδοση Καρτουνίστικων χαρακτήρων παρά θεάτρου με εκφάνσεις κωμωδίας. Αν δεν ήταν επαγγελματίες θα τολμούσαμε να πούμε πως είναι μια από τς πολλές ερασιτεχνικές ομάδες που αποφάσισαν να ανεβάσουν μια παράσταση. Ο σκηνοθέτης δεν μπαίνει στη διαδικασία «ιχνηλασίας» της κωμωδίας του Ντάριο Φο και στέκεται στο επιφανειακό κομμάτι των απλών νοηματικών αποχρώσεων. Σε αυτό συνυπεύθυνος είναι και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας Γιάννης Καλατζόπουλος που είχε αναλάβει την απόδοση του έργου. Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως πέρα από κάποια βασικά-αριστερής απόχρωσης- μηνύματα στο έργο (υπάρχουν και στο κείμενο) βλέπουμε μια κλειστή στερεοποιημένη αναπαράσταση του κειμένου, που εξελικτικά κουράζει, καθώς δεν έχει τίποτα να προσφέρει μετά από κάποιο σημείο. Συνεπικουρούμενο από τη μεγάλη διάρκεια 1 ώρα και 45 λεπτά, καθώς και από το γεγονός πως στο σύνολο δεν φαίνεται να υπάρχει κανένας σκηνοθετικός προσανατολισμός (ούτε κάποια σκηνοθετική ιδέα) προκειμένου να μπουν σε μια τάξη – σε σχέση με την πλοκή – οι ηθοποιοί, αντικρίσαμε μια προδιατεταγμένη (flat) αναπαράσταση. Η παράσταση αυτοακυρώνεται με καρτουνίστικου τύπου εκφάνσεις κάθε φορά που είναι να αλλαχθεί το  σκηνικό, όπου  οι ηθοποιοί κάνουν είσοδο στη σκηνή, με κάτι ανάμεσα σε χορό και γρήγορη κίνηση (όπως οι παλιές ταινίες του Μπένι Χιλ), κάνουν υπόκλιση και φέυγουν, όμως η αμηχανία στην αλλαγή σκηνικού είναι έκδηλη (από τους ηθοποιούς) και δεν καλύπτται παρά τις συγκεκριμένες στιλιζαρισμένες κινήσεις.

Χαρακτηριστικό του πόσο η σκηνοθεσία δεν είχε ασχοληθεί με το έργο είναι το γεγονός πως η έμφαση δίνεται περισσότερο στην απόδοση των ηθοποιών, παρά στην απόδοση της συλλογικότητας ή στον κοινό παρονομαστή της αξιοπρέπειας της ανθρώπινης φύσης όπως επιτάσσει το έργο. Επιπλέον δεν υπάρχει καμία σκηνοθετική τομή ώστε να επιτονιστεί το κωμικό στοιχείο των ευτράπελων καταστάσεων και όσον αφορά την απόδοση από τον Γιάννη Καλατζόπουλο δεν φαίνεται πουθενά ποια ήταν ακριβώς η πρόθεση του. Θα μπορούσε να εικάσει κανείς πως τα έχει «βάλει όλα σε ένα μίξερ» και το αποτέλεσμα είναι ένα κακό συνονθύλευμα με ερασιτεχνικού επιπέδου σκηνοθεσία και απόδοση, χρωματισμένο με ιταλικά τραγούδια της δεκαετίας του 1970 και 1980.

Όσον αφορά το σκηνικό, στην προσπάθεια να φανεί η φτώχεια των εργατών στο έργο, τα ντουλάπια και οι πόρτες ήταν κακοφτιαγμένα ενώ η αλλαγές σκηνικού με την υπόκλιση άνευ λόγου κάθε φορά περισσότερο κούραζαν παρά διασκέδαζαν τον κόσμο.

Στο πλαίσιο της υποκριτικής έκφανσης χωρίς ιδιαίτερη απόδοση στην ενσάρκωση ρόλων κινούνται οι Νικολέτα Βλαβιανού, Μαρία Ελευθεριάδη, Γιώργος Ρούφας. Ξεχωρίζει ο Βασίλης Κόκκαλης με τη συνεχή κίνηση και την κωμικότητα που προσφέρει καθώς ενσαρκώνει εξαιρετικά το διττό ρόλο και δίνει μια κωμική ταυτότητα στην παράσταση. Άξια αναφοράς, πάντως, είναι και μια «ελιτίστικη» προσέγγιση της παράστασης -στην πρεμιέρα του έργου- από τους πιο καταξιωμένους ηθοποιούς, η οποία ολοκληρώθηκε από την παρότρυνση του σκηνοθέτη Θανάση Θεολόγη προς το κοινό της Πάτρας «να εκμεταλλευτείτε τον Γιάννη Καλατζόπουλο γιατί είναι “θεατράνθρωπος”», αναφερόμενος προφανώς στη θέση του ως καλλιτεχνικού διευθυντή του ΔΗΠΕΘΕ. Σε κάθε περίπτωση καλό είναι να μην ξεχνάμε πως «Η τέχνη θέλει μάστορα και η φάβα θέλει λάδι».

Γενικά στην παράσταση «Δεν πληρώνομαι; Δεν πληρώνω!» του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας δεν φαίνεται πουθενά η συλλογική απόδοση που επιτάσσει το έργο του Ντάριο Φο και η σκηνοθεσία εγκλωβίζεται σε ναρκισσιστικού τύπου προσανατολισμό, χωρίς να φαίνεται πουθενά η διαμόρφωση κάποιας σκηνοθετικής καθαρότητας, ενώ παράλληλα η όποια αποτύπωση κοινωνικών ρόλων εγκλωβίζεται περισσότερο στα ονόματα των ηθοποιών παρά στην απόδοση του έργου. Η δραματουργική επεξεργασία από Γιάννη Καλατζόπουλο κινείται περισσότερο σε μια απλουστευμένη ερμηνεία παρά στο αφηγηματικό υποεπίπεδο της αξιοπρεπούς διαβίωσης που επιτάσσει το έργο.