Δεν σωπαίνω: 25 Νοέμβρη, Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών

Οι αδελφές Μιραμπάλ αποτέλεσαν το σύμβολο για τις κακοποιημένες γυναίκες καθώς υπέστησαν βάναυσες μορφές κακοποίησης μέχρι τον θάνατό τους, μένοντας στην ιστορία του γυναικείου κινήματος ως οι «Πεταλούδες» που τα έβαλαν με το αιμοσταγές δικτατορικό καθεστώς Τρουχίγιο.

Στις 25 Νοέμβρη 1960 δολοφονούνται στον Άγιο Δομίνικο, μετά από εντολή του δικτάτορα.

Ο θάνατός τους υπήρξε η αφορμή να καθιερωθεί αυτή η ημέρα ως η Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών.

Παγκόσμια, οι οργανώσεις υπέρ των δικαιωμάτων της γυναίκας καθιέρωσαν το 1981 την επέτειο θανάτου των αδελφών Μιραμπάλ ως μέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών. Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, το 1999, ο ΟΗΕ αφιερώνει τις μέρες από τις 25 Νοέμβρη έως και τις 10 Δεκέμβρη σε δράσεις και παρεμβάσεις κατά της έμφυλης βίας, γνώστες ως οι «Πορτοκαλί Μέρες».

Αναζητώντας την κυρίαρχη πατριαρχική κουλτούρα που προωθεί και δικαιολογεί την έμφυλη βία, το αφόρητο φαινόμενο σε βάρος των γυναικών μεγαλώνει και εντείνεται τα τελευταία χρόνια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης.

Στον βασικό ρόλο θύτη ο άνδρας, ταυτόχρονα, με την εμμονικά αρρωστημένα ηγεμονική φιγούρα της δήθεν ανωτερότητάς του, μέσω ενός καλά κρυμμένου μισογυνισμού που οδηγεί στο κοινωνικό τέλμα αποκλεισμού, καταπίεσης, επαγγελματικής διάκρισης, ξυλοδαρμού, βιασμού έως και στη δολοφονία γυναικών χωρίς διακρίσεις, ανάμεσα σε κάθε κοινωνική τάξη.

Η έμφυλη βία, η βία κατά γυναικών και κοριτσιών, αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, χωρίς διαχωρισμούς ανάμεσα σε κράτη, πολιτισμικές κουλτούρες, ηλικία, εκπαιδευτικό επίπεδο ή ταξική προέλευση. ακυρώνοντας κάθε πρόοδο στο όνομα της περιλάλητης «ισότητας» μεταξύ των δύο φύλων.

Θα περιμέναμε να συμβαίνει το αντίθετο, όσο η ίδια η κοινωνία οικοδομεί, στο βάθρο της χειραφέτησης, σχέσεις και κανόνες, μέρος μιας εκπολιτισμένης ατομικής και συλλογικής συνείδησης, στον δρόμο της κοινωνικής-σεξουαλικής απελευθέρωσης και ισότητας.

Η αλλαγή στην αλληλεπίδραση συμπεριφορών ανάμεσα στα δύο φύλα, με τη συμμετοχή των γυναικών και τη μερική ενσωμάτωση στα επίπεδα των κέντρων που αφορούν στην εργασία, στην ενεργή πολιτική δράση, στη μόρφωση, στον αθλητισμό, δεν στάθηκε ικανή να περιορίσει φαινόμενα ντροπής, μαζί με ό,τι κουβαλάει η λογική της πρωτόλειας βίας, σωματικής ή ψυχολογικής.

Πρόκειται για έναν άτυπο αποκλεισμό όπου πίσω του, κρύβεται το βαθύ κράτος της «αντρίλας» όπως εκφράζεται μέσα από οπισθοδρομικούς  πατριαρχικούς κανόνες.

Επικυριαρχία του πατριαρχικού μοντέλου

Οι τεράστιες αλλαγές στην παγκόσμια κοινωνία που οδήγησαν στον ενεργό ρόλο της γυναίκας εντός της κοινωνίας, φαίνεται ότι άφησαν ανεπισκίαστη την κοινωνική συνείδηση, διασφαλίζοντας μόνο σε ένα βαθμό, την οικονομική της αυτονόμηση. Η ισότητα μεταξύ των δύο φύλων απέκτησε εικονικό περιεχόμενο, ακόμα και μετά από μια σειρά θεσμικών-νομικών παρεμβάσεων, χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Παράλληλα με τις πιο γνωστές μορφές βίας, όπως η σεξουαλική, η σωματική, η ψυχολογική, το trafficking, η ενδοοικογενειακή βία, αναπτύχθηκε ένας ιδιόμορφος κανόνας φόβου και σιωπής, σε συνδυασμό με τη γενικότερη οικονομική κρίση ή την οικονομική εξάρτηση των θυμάτων.

Επιβλήθηκε η σιωπή στη βάση χυδαίων εκβιασμών, στο όνομα της απώλειας του εργασιακού κεκτημένου ή της οικονομικής προστασίας από τον θύτη ή ακόμα και της ίδιας της ζωής του κακοποιημένου θύματος.

«Η βία κατά των γυναικών αφορά τη διαπιστωμένη ανισότητα στις σχέσεις σωματικής ισχύος, μεταξύ ανδρών και γυναικών, φαινόμενο δημιουργίας του στερεότυπου για το δήθεν “ασθενές φύλο”» οδηγώντας στην επικυριαρχία των ανδρών, σε βάρος των γυναικών.

Στα χαρακτηριστικά και τις εξουσιαστικές δομές, παγκόσμια, ανάμεσα στα δύο φύλα, καθιερώθηκε ένας αρχέγονος κατασταλτικός μηχανισμός, για να διατηρηθούν όσα στερεότυπα καταγράφηκαν στις πατριαρχικές μορφές κοινωνικής ενσωμάτωσης, με σκοπό τη βίαιη, ή μη, γυναικεία χειραγώγηση.

Τα στοιχεία που δημοσιεύονται κατά καιρούς και με αφορμή Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών είναι σοκαριστικά στο μέγεθος αλλά και στον τρόπο που ασκούνται, κατά συρροή, φαινόμενα ενδοοικογενειακής βίας, σεξουαλικής κακοποίησης, κοινωνικής διαπόμπευσης, βιασμών, σεξιστικής βίας, εργασιακής εκμετάλλευσης, σεξουαλικής δουλείας, βίαιου τραμπουκισμού.

Σε ακραίες, μάλιστα, περιπτώσεις ο ακρωτηριασμός γυναικείων οργάνων, οι λιθοβολισμοί ή οι εκτελέσεις, αποτελούν φρικαλέα θρησκευτικά και πολιτικά φαινόμενα.

Σύμφωνα με στοιχεία της Unicef, 200 εκατομμύρια γυναίκες και κορίτσια σε όλον τον κόσμο έχουν υποστεί ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων, μια τελετουργία που εφαρμόζεται σε κορίτσια ηλικίας από 4 έως 14 ετών, στην Αφρική και στη Μέση Ανατολή.

Το ίδιο φρικαλέα η σεξουαλική βία σε ανυπεράσπιστα ανήλικα κορίτσια ή ηλικιωμένες γυναίκες, πρόσφυγες ή μετανάστριες, ακόμα χειρότερα μάλιστα σε όσες γυναίκες διακινούνται χωρίς τη θέλησή τους, βορά στο trafficking και στη ζήτηση των αντρικών ορέξεων.

Επίσης στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθούν να μην αναγνωρίζουν νομικά ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός.

Η Διεθνής Αμνηστία, με αφορμή Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, δημοσιεύει μια νέα έκθεσή της, που αναλύει την νομοθεσία σχετικά με τον βιασμό σε 31 χώρες της Ε.Ε.

Τι γίνεται στην Ελλάδα;

Σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρίας (ΕΙΕ), που έγιναν γνωστά στις 24 Νοεμβρίου 2016, μέσα σε έναν χρόνο 16.700.000 γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπέστησαν σωματική βία ή σεξουαλική κακοποίηση.

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που επικαλείται η ΕΙE, φαίνεται πως σωματική βία αναφέρει ότι έχει υποστεί το 28% των γυναικών (18% από σύντροφο και 10% από άλλο άτομο), ενώ σεξουαλική βία αναφέρεται από το 6% των γυναικών (5% από σύντροφο και 1% από άλλο άτομο). Συνολικά 25 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, αντιμετώπισε τον πρώτο μήνα λειτουργίας του το νεοϊδρυθέν Iατροδικαστικό Iατρείο του Nοσοκομείου «Ασκληπιείο Βούλας».

Τα περιστατικά βιασμών υπολογίζονται στη χώρα μας σε 5.000 ετησίως, ωστόσο μόνο 150 από αυτά πιστοποιούνται και ακολουθούν τη νομική οδό και αυτό, όπως σημειώνει η ΕΙΕ, είναι αποτέλεσμα της έλλειψης ιατροδικαστικών δομών, αφού «οι μισοί τουλάχιστον νομοί της χώρας μας δεν διαθέτουν ούτε έναν ιατροδικαστή».

Χαρακτηριστικά είναι και τα στοιχεία από το 2012 που ξεκίνησε σταδιακά η λειτουργία των δομών του δικτύου της «Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων» και της τηλεφωνικής γραμμής SOS 15900 έως σήμερα, καθώς 25.079 γυναίκες απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα, 1518 γυναίκες φιλοξενήθηκαν στους Ξενώνες Φιλοξενίας, ενώ η Γραμμή SOS 15900 από την έναρξη της λειτουργίας, στις 11/3/2011, δέχθηκε 37.482 κλήσεις!

Κατά τη διάρκεια του 2018, στα Συμβουλευτικά Κέντρα απευθύνθηκαν 4.909 γυναίκες, 286 γυναίκες φιλοξενήθηκαν στους Ξενώνες Φιλοξενίας, ενώ η Γραμμή SOS 15900 δέχθηκε 5.088 κλήσεις!

Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες στατιστικές της ΕΕ, μία στις τέσσερις Ελληνίδες άνω των 15 έχει βιώσει σωματική ή σεξουαλική βία τουλάχιστον μια φορά στη ζωή της. Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με μελέτες το 21,3% των Ελληνίδων βιώνουν περιστατικά σωματικής ή σεξουαλικής βίας αλλά δεν το αναφέρουν, ποσοστό που είναι κατά 10 μονάδες πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ (Ινστιτούτο Ισότητας της ΕΕ, 2017).

Σοκάρουν οι αριθμοί από τα περιστατικά κακοποίησης:

– Κάθε χρόνο 3.500 γυναίκες πεθαίνουν λόγω ενδοοικογενειακής βίας στα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ.62 εκατομμύρια γυναίκες στην ΕΕ, δηλαδή 1 στις 3 γυναίκες ηλικίας 15 και άνω έχει υπάρξει θύμα σωματικής ή και σεξουαλικής βίας.

– 13 εκατομμύρια γυναίκες σε διάστημα 12 μηνών κατά τη διεξαγωγή της πανευρωπαϊκής έρευνας είχαν βιώσει κάποια μορφή ψυχολογικής βίας από έναν τέως ή νυν σύντροφο.

– Πάνω από το 50% των Ευρωπαίων γυναικών έχει πέσει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης κυρίως στο χώρο εργασίας, ενώ υπολογίζεται ότι 3,7 εκατομμύρια γυναίκες έχουν βιώσει σεξουαλική βία μέσα σε ένα έτος.

– Η έμφυλη βία αφορά και πλήττει όλες ανεξαιρέτως τις γυναίκες, ανεξάρτητα από ηλικία, φυλή, τάξη, εκπαιδευτικό επίπεδο, εργασιακή κατάσταση, σεξουαλικό προσανατολισμό, οικογενειακή κατάσταση. Ασκείται μέσα στην οικογένεια ή στο σπίτι, αλλά και στο δημόσιο χώρο και την κοινωνία. Οι γυναίκες αποτελούν τα πρώτα θύματα του πολέμου, της μετανάστευσης, του σύγχρονου δουλεμπορίου.

– Ιδιαίτερα οι γυναίκες που βρίσκονται σε κίνηση στην Ευρώπη πέφτουν θύματα κακομεταχείρισης και σεξουαλικής βίας (Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ) όχι μόνον από τους διακινητές, αλλά και από τους συντρόφους τους στο μεταναστευτικό ταξίδι. Υφίστανται έτσι παραβίαση θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων στην προσπάθειά τους να γλιτώσουν από τους διωγμούς και τις συνέπειες του πολέμου στις χώρες τους και να επιτύχουν μια ασφαλή και καλύτερη ζωή για τις ίδιες και τα παιδιά τους.

Να σπάσει η σιωπή

Τα περισσότερα, περιστατικά βίας δεν έρχονται ποτέ στο φως, αφού δεν καταγγέλλονται στις αρχές, αλλά ούτε αναφέρονται στις αρμόδιες οργανώσεις.

Είναι χαρακτηριστικό ότι αν και ένας στους τέσσερις κατοίκους στην Ελλάδα γνωρίζουν ένα θύμα ενδοοικογενειακής βίας στη γειτονιά τους, πάνω από οχτώ στους δέκα δεν θεωρούν την ενδοοικογενειακή βία συνηθισμένο πρόβλημα.

Τα χαμηλά ποσοστά καταγγελιών των περιστατικών βίας λειτουργούν ιδιαίτερα επιβαρυντικά σε ένα τόσο μείζον κοινωνικό ζήτημα, αφενός γιατί η συνεχόμενη έκθεση σε βία αφορά παραβίαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και αφετέρου γιατί δεν μπορεί να υπάρξει ούτε απονομή δικαιοσύνης ούτε κατάλληλη στήριξη των θυμάτων.

Παρά το γεγονός πως ένα μικρό μέρος της κοινωνίας δεν σιωπά πια, συμμετέχοντας με δράσεις και πρωτοβουλίες γνωστοποιώντας όλα αυτά τα ζήτημα και τις εκδοχές κακοποίησης, όπως τα βιώνει σήμερα το γυναικείο φύλο, παραμένει η ανάγκη καταπολέμησης και εξαφάνισης της ντροπιαστικής σιωπής στο μεγάλο κοινωνικό σύνολο, για τα θύματα της έμφυλης βίας ώστε να σπάσουν τα στερεότυπα ακραίων πατριαρχικών και συντηρητικών ιδεολογικών, πολιτιστικών και θρησκευτικών κύκλων.

Σε πρώτο επίπεδο, η αντιμετώπιση για την εξάλειψη του φαινομένου περνά μέσα από τη συλλογική και ατομική δράση και συνείδηση. Η αλλαγή νοοτροπίας, ξεκινώντας από την ψυχική διαδραστική έκφραση  μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος, στα σχολεία, εκεί όπου εκκολάπτονται συνειδήσεις, προκειμένου να διδάξουμε συνολικά τα ανθρώπινα δικαιώματα στα παιδιά.

Το επόμενο είναι να πείσουμε, διασφαλίζοντας την προστασία και την υποστήριξή μας στα θύματα της όποιας κακοποίησης, να σπάσουν τη σιωπή τους. Να διαρραγεί το πλαίσιο των ηθικοπλαστικών κανόνων, όπως επιβάλλονται, μέρος μιας άτυπης οικογενειακής και πατριαρχικής βίας, μιας δήθεν χαρωπής μετουσίωσης προς την ενηλικίωση από τα πρότυπα τους και τους δήθεν «κανόνες γυναικείας συμπεριφοράς».

Δεν σωπαίνω, δεν σωπαίνουμε…

Είναι επιτακτική η ανάγκη να ενθαρρύνουμε με όλα τα μέσα και τους τρόπους τον αγώνα της αναγκαίας κοινωνικής απαξίωσης και κατάργησης της κουλτούρας σιωπής, ώστε το ακραίο μέτωπο της πατριαρχικής επικυριαρχίας να απομονωθεί. Το σημαντικό είναι η ανάγκη τα ίδια τα θύματα να μιλήσουν ανοιχτά και ελεύθερα.

Όσο παραμένει το βαθύ σκοτάδι της σιωπής, τόσο θα σκοτεινιάζουν γυναικείες ζωές κι άλλο τόσο θα εκμεταλλεύονται τη μαύρη τρύπα, σε βάρος αθώων ψυχών, οι βάρβαροι του «πολιτισμένου κόσμου».

Δεν σωπαίνω σημαίνει: ανοίγω τα φτερά μου στην ελευθερία, στη δικαίωση, ενάντια σε ό,τι απειλεί τη ζωή, την ύπαρξη, την ψυχική υπόσταση, την αξιοπρέπεια, τον σεβασμό.

Δεν σωπαίνω σημαίνει: παραδειγματική τιμωρία, σημαίνει συμμετέχω στην κοινωνική αντίληψη που «χαστουκίζει» τη βία, απομονώνει την ανομία και χαρίζει τη ζωή που αξίζει σε όλες τις κακοποιημένες γυναίκες-θύματα.

Γραμμή SOS 15900, μια υπηρεσία που δίνει τη δυνατότητα στις γυναίκες θύματα βίας ή σε τρίτα πρόσωπα να επικοινωνήσουν άμεσα, με ένα φορέα, καταπολέμησης και αντιμετώπισης της έµφυλης βίας.

Πηγές και στοιχεία από: Πανευρωπαϊκή έρευνα για τη βία κατά των γυναικών | Βία κατά των γυναικών. Σίσυ Βωβού από Το Μωβ. |  Η 25η Νοέμβρη, Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών – Ιστορική αναφορά, της Βέρας Σιατερλή |  UN – International Day for the Elimination of Violence against Women. | Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων. | Ελληνική Ιατροδικαστική Εταιρία | Ινστιτούτο Ισότητας της Ε.Ε.