Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: «Η ιστορία του Σουλεϊμάν» – Διεισδυτική ματιά στον κόσμο των ορατών προσφύγων και μεταναστών με τις αόρατες συνθήκες ζωής

“Η ιστορία του Σουλεϊμάν” (“L’histoire de Souleymane”).
Σκηνοθεσία: Μπορίς Λοζκίν.
Πρωταγωνιστούν: Αμπού Σανγκαρέ, Νίνα Μερίς, Άλφα Ουμάρ Σόου.
Γαλλία, 2024.

Ο Σουλεϊμάν ξεσπάει σε κλάματα: «Η μητέρα μου πάντα μού έλεγε να μην λέω ψέματα αλλά εγώ λέω κάθε μέρα». Γιατί πρέπει να αντικαταστήσει την προσωπική του ιστορία με μια άλλη, καινούρια ιστορία ώστε να εγκριθεί η αίτησή του για άσυλο στην Γαλλία. Γιατί στα δυτικά κράτη πια, η ανθρωπιά διαχωρίζεται από τον νόμο κι ο νόμος ταυτίζεται με την ιδέα της δικαιοσύνης ώστε να εμπεδώνεται η τοποθέτησή της υπεράνω της ανθρώπινης ζωής.

Το νέο παρελθόν που πρέπει να αποστηθίσει ο Σουλεϊμάν αναφέρεται σε πολιτικές διώξεις του στην Γουινέα: γιατί στις δυτικές αρχές δεν αρκεί η φτώχεια στην πατρίδα του- δεν αρκούν οι εκτοπισμοί από τους βομβαρδισμούς με σκοπό την καταλήστευση του πλούτου των Αφρικανικών κρατών, τα αιματοκυλίσματα από εμφυλίους υποκινούμενους από δυτικά συμφέροντα που συντηρούν διεφθαρμένες κυβερνήσεις διαιωνίζοντας την κλοπή, δεν αρκεί το ανθρώπινο δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης. Όμως, όσο κι αν ο Σουλεϊμάν προσπαθεί να την αποστηθίσει ακούγοντάς την διαρκώς στα ακουστικά του, όσο κι αν θέλει να ξεχάσει τη δική του ιστορία με τις συνθήκες ζωής στην Γουινέα, τις κακοποιήσεις διασχίζοντας τα κράτη ανάμεσα στην Γουινέα και τη Μεσόγειο και τους θανάσιμους κινδύνους στη θάλασσα, δεν τα καταφέρνει όχι μόνο γιατί δεν ασχολείται με την πολιτική, κυρίως γιατί ακόμα φτάνει στη συνείδησή του ο απόηχος της μητρικής συμβουλής για την ηθική αξία της αλήθειας. Θα ήταν πικρά ειρωνικό αν δεν ήταν απάνθρωπο: στα δυτικά κράτη παύει να έχει σημασία η αλήθεια μπροστά στο ψέμα της απόκρυψής τους για την εκμετάλλευση άλλων κρατών.

Ο Αφρικανός Μπάρι με το χρυσό ρολόι που ζει στην Γαλλία, κατασκευάζει προσωπικές ιστορίες για όσους αιτούνται άσυλο- χωρίς, ωστόσο, να τις προσαρμόζει σε κάθε ψυχοσύνθεση παρά μόνο παρέχει τυποποιημένες, προκατασκευασμένες αναμνήσεις, βέβαιος ότι η πλειονότητά τους θα εξακολουθεί να πείθει τις γαλλικές αρχές (και, βέβαια, δεν τον αγγίζουν τα προσωπικά δράματα όταν απορρίπτονται οι αιτήσεις). Ο Μπάρι, βέβαια, δεν είναι ο μόνος που κάνει αυτήν τη δουλειά ούτε ο μόνος που αναπαράγει στον μικρόκοσμό του τη φύση της εκμετάλλευσης της Αφρικής από τη Δύση, απαιτώντας να πληρώνεται αδρά από τους αδήλωτους πρόσφυγες και μετανάστες. Στους πολύβουους δρόμους του αχανούς Παρισιού, ο Σουλεϊμάν καταπίνει χιλιόμετρα ποδηλατώντας, χωρίς να επιδιορθώνει τις ζημιές στο ποδήλατο λόγω  έλλειψης χρημάτων. Ο χρόνος έχει γίνει αντίπαλος του, αγωνίζεται να παραδώσει όσες περισσότερες παραγγελίες μπορεί, περισσότερες από όσες μπορεί, πάντα πρέπει να μπορεί όλο και περισσότερες. Χωρίς άδεια παραμονής, εργάζεται μαύρα για λίγα λεφτά και εισπράττει ακόμα λιγότερα εξαιτίας των αυθαίρετων παρακρατήσεων του Εμμανουέλ, του υπευθύνου από το Καμερούν, εκπροσώπου ενός αφανούς εργοδότη. Ποιοι, άραγε, ψυχικοί μηχανισμοί εσωτερικεύουν τόσο αβίαστα, τόσο αβασάνιστα την καπιταλιστική νοοτροπία σε ανθρώπους σαν τον Εμμανουέλ, πως η αυτοπροστατευτική αποφυγή της επανάληψης του πόνου δεν αποκτά ιδεολογική και ηθική διάσταση ωθώντας σε αγώνα με οικουμενική αναφορά; Τέλος, ο Σουλεϊμάν πρέπει να προλάβει το τελευταίο λεωφορείο για το hostel, διαφορετικό κάθε βράδυ αφού η «Γραμμή αστέγων» παραχωρεί στέγη μόνο για ένα βράδυ- κοιτώνες με ετοιματζίδικη τροφή και κοινόχρηστες τουαλέτες και ντουζ όπου πάντα περιμένει σειρά- αλλιώς θα κοιμηθεί έξω στο κρύο ή στα σκαλοπάτια κάποιας πολυκατοικίας.

Κάθε καθυστέρηση λόγω υπαιτιότητας ενός μαγαζιού, τον αγχώνει, τον ωθεί σε πίεση των άλλων. Όταν, όμως, δύο νεαροί από την Αφρική του ζητάνε να τους βάλει στο delivery, τους απαντά βιαστικά: «Σας συμπονώ αλλά δεν μπορώ να κάνω κάτι» – δεν λέει ψέματα ότι τους συμπονά αλλά δεν λέει την αλήθεια ότι προέχει η επιβίωσή του. Ο Σουλεϊμάν αρνείται να κατανοήσει την κοινή ταξική του θέση με τους υπαλλήλους των μαγαζιών και τους άνεργους μετανάστες και να να συνειδητοποιήσει τις συνέπειες για τους άλλους. Φοβάται την καταχώρηση αρνητικής κριτικής για τις υπηρεσίες του καθώς ως τελευταίος και μόνος ορατός κρίκος αυτής της αλυσίδας, οι πελάτες προσωποποιούν σ’ αυτόν όλες τις ευθύνες για κάθε δυσαρέσκειά τους χωρίς να αναρωτιούνται για λόγους και συνθήκες, εκτονώνοντας πάνω του την καταπίεση που υπόκεινται στην καθημερινότητά τους. Οι στιγμές ανθρωπιάς και συμπαράστασης που εισπράττει ο Σουλεϊμάν- κι αυτό το φως μέσα στον ζόφο μάς συγκινεί- του προσφέρουν λίγο περισσότερο κουράγιο να συνεχίζει το καθημερινό Σισύφειο δράμα του: μια νεαρή Κινέζα που δουλεύει ως αργά για ένα μεροκάματο και απρόσμενα του χαρίζει ένα μπισκότο μαζί με το χαμόγελό της, ο ιδιοκτήτης μιας καφετέριας (και μοναδικός υπάλληλος) που του προσφέρει έναν καφέ δωρεάν, οι νέοι φίλοι του από την Αφρική που γελάνε μιλώντας για έρωτα (ο Σουλεϊμάν δεν έχει χρόνο ούτε ενέργεια γι’ αυτό)- ο ατόφιος, όλο και πιο απωθημένος εαυτός του ίδιου του Σουλεϊμάν που αναδύεται βοηθώντας έναν ηλικιωμένο Γάλλο, αδιαφορώντας ανακουφιστικά για λίγο για την καθυστέρηση των παραγγελιών. Ακόμα και η υπάλληλος στην υπηρεσία συνεντεύξεων που τον ακούει με κατανόηση, θαρρείς διασώζοντας την ανθρωπιά της στο απάνθρωπο σύστημα που υπηρετεί.

Γιατί όλο και περισσότεροι δυτικοί πολίτες υιοθετούν το αφήγημα των κρατών τους, εξορίζοντας κάθε ερώτημα για τα αίτια, καταδικάζοντας ηθικολογικά τις πλαστές ιστορίες των προσφύγων και μεταναστών στις κρίσιμες συνεντεύξεις; Γιατί προσαρμόζονται σε μια πραγματικότητα που θεωρούν ότι δεν μπορεί ν’ αλλάξει, συρρικνώνοντας την ευαισθησία τους σε μια αδρανή, ανέξοδη λύπη για τον Σουλεϊμάν, καθησυχάζοντας τούς εαυτούς τους ότι δεν έχουν απολέσει την ανθρωπιά τους;

Με διεισδυτική ματιά στον κόσμο αυτών των ορατών, ανώνυμων ανθρώπων με τις αόρατες συνθήκες ζωής, πάνω σε  σενάριο βασισμένο «σε εκτεταμένη έρευνα και πραγματικές ιστορίες αυτών των ανθρώπων», όπως δηλώνει ο σκηνοθέτης, έχοντας επιπλέον συνεργαστεί με κοινωνικούς λειτουργούς και κυβερνητικές ενώσεις προστασίας ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, ο χαρακτήρας του Σουλεϊμάν γίνεται ένα σύμβολο αυτών των ανθρώπων που όσο κι αν ορισμένες φορές αναρωτιούνται απεγνωσμένα γιατί παραμένουν στην Γαλλία μ’ αυτές τις συνθήκες ζωής, το άσυλο παραμένει ο μόνος σκοπός της ζωής τους- ζώντας στο τώρα μέχρι συχνά να πεθαίνουν στην εκκρεμότητα του τώρα… Στην αυθεντικότητα των  ρεαλιστικών καταστάσεων συμβάλλουν η κάμερα στο χέρι που ακολουθεί τον φρενήρη ρυθμό που ποδηλατεί, οι ήχοι της μεγαλούπολης σαν ηχητικό background και οι ερασιτέχνες ηθοποιοί, ιδιαίτερα ο εξαιρετικός Αμπού Σανγκαρέ ως Σουλεϊμάν. Κι αν όλα αυτά μοιάζουν γνωστά και ξαναειδωμένα στο σινεμά, ας αναρωτηθούμε γιατί διαχέεται μέσα μας η απάθεια μπροστά στα θλιμμένα βλέμματα κάθε ξένης και κάθε διαφορετικής ύπαρξης, αν προτάσσουμε την ανάγκη περιφρούρησης του βιοτικού επιπέδου και διαφύλαξης ενός εθνικού πολιτισμού σε βάρος της ανθρωπιάς μας, αν «έχουμε συνηθίσει το πρόσωπο του τέρατος». Το τελευταίο συγκλονιστικό κεφάλαιο της ταινίας με το σπαρακτικό βλέμμα του Σουλεϊμάν που υποφέρει για τα ψέματα που λέει, ραγίζει την καρδιά μας κι έχει όλες τις απαντήσεις που θα χρειαζόμασταν.

Είδαμε την ταινία «Η ιστορία του Σουλεϊμάν» στο 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης- Τμήμα: Ανοιχτοί Ορίζοντες.