Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης: «Κόκκινο φεγγάρι» – Το πένθος, οι άχρονες δεισιδαιμονίες και η επιστημονική έπαρση

«Κόκκινο φεγγάρι» (Lúa vermella)
Σκηνοθεσία: Lois Patiño
Πρωταγωνιστούν: Ana Marra, Carmen Martínez, Pilar Rodlos, Rubio De Camelle
Ισπανία, 2020

Το κόκκινο φεγγάρι για τους κατοίκους σ’ ένα απομονωμένο ψαροχώρι στις ακτές της Γαλικίας στην Ισπανία, παραμένει ένας οιωνός τρομακτικών γεγονότων. «Είναι κόκκινο από το αίμα μας», λένε. Τα νεκρά ψάρια στην επιφάνεια της θάλασσας, τα ανθρώπινα πτώματα στο βυθό της, κάθε άλλη συμφορά, έχουν πάντα προαναγγελθεί από το κόκκινο φεγγάρι στον ουρανό. Γι’ αυτούς, είναι μια πεποίθηση διαμορφωμένη μέσα από το δέος και το φόβο του ανθρώπου μπροστά στη φύση, έχοντας αποδεχθεί την ύπαρξη ορισμένων ακατανόητων φυσικών νόμων. Σαν κύκλοι που επαναλαμβάνονται, διαδεχόμενοι ο ένας τον άλλον, θαρρείς ότι ο χρόνος δεν προχωράει εκεί παρά μόνο επιστρέφει. Έτσι, το κόκκινο φεγγάρι φέρνει πάντα το ίδιο πένθος, τον ίδιο τρόμο, την ίδια βεβαιότητα του θανάτου – τα ίδια γεγονότα που έγιναν πάλι χτες, που είχαν συμβεί πριν 100 χρόνια πάλι, ή, έχουν συμβεί πριν 100 χρόνια κι όμως, να αισθάνονται σαν να΄ γιναν μόλις χτες. Θαρρείς κι οι άνθρωποι εκεί είναι οι μετεμψυχώσεις των παλιών κατοίκων που θυμούνται το μέλλον. Ή, μήπως, η βεβαιότητα της επανάληψής τους στο μέλλον, βιώνεται λες κι έχουν ήδη ξανασυμβεί στο τώρα;

Η επιστήμη έχει πια λύσει το μυστήριο και τη σχετική δεισιδαιμονία, έχοντας αποδώσει το φαινόμενο αυτού του ματωμένου χρώματος στη μειωμένη φωτεινότητα της σελήνης εξαιτίας του αποκλεισμού του ηλιακού φωτός από τη σκιά της γης και εξαιτίας της ορατότητας του κόκκινου χρώματος του Άρη εκείνες τις νύχτες. Αλλά, όλα οι επιστημονικές ανακαλύψεις δεν αξιοποιούνται πάντα με το σκοπό του ανθρώπινου οφέλους, όπως γνωρίζουμε πικρά. Ένα φράγμα έχει χτιστεί σ’ αυτό το ψαροχώρι και οι συνέπειες της συγκεκριμένης κατασκευής είναι το ξεχείλισμα των νερών στις πεδιάδες. Οι κάτοικοι στέκονται πάντα με δέος και αποδοχή μπροστά στην απέραντη θάλασσα που τους τρέφει αλλά, τόσες φορές τους παίρνει τη ζωή, θαρρείς σαν μια αναγκαία θυσία για όσα τους προσφέρει, κι από την άλλη, στέκονται με απελπισία και απογοήτευση μπροστά στις συνέπειες της ύπαρξης του φράγματος. Γι’ αυτούς, το «τέρας» ήταν πάντα η θάλασσα και το κόκκινο φεγγάρι, «η κυβερνήτρα των νερών» όπως έχει γράψει ο Σαίξπηρ – και, τώρα, είναι επιπλέον μια ανθρώπινη κατασκευή που διατάραξε τη φυσική ισορροπία, κάνοντας τον τόπο τους κατάλληλο μόνο για το «τέρας» πια, χωρίς τους ανθρώπους .

Και όταν χάνεται στα βαθιά νερά εκείνος ο θαρραλέος συγχωριανός τους που μέχρι τότε έσωζε ανθρώπους από τον πνιγμό ή κατάφερνε ν’ ανασύρει τα πτώματα από το βυθό ώστε οι δικοί τους να μπορούν να επιστρέψουν στη γη τα υλικά της που είχαν χρησιμοποιηθεί στη δόμηση των νεκρών πια σωμάτων και να μπορούν να τους πενθήσουν, τότε αρχίζει η αναζήτηση του δικού του σώματος. Μάγισσες που ντύνουν ζωντανούς ανθρώπους, ολοένα και περισσότερους, με λευκά σεντόνια, αναπαριστώντας φαντάσματα για να μαχαιρώνεται η σκιά τους στο χώμα (ποιον εξευμενισμό, άραγε, να επιδιώκουν μ’ αυτήν τη συμβολική θυσία;), τελετουργίες μέσα σε σήραγγες αυτοκινητόδρομων που συμβολίζουν την κοιλιά ενός κήτους, άνθρωποι που κοιμούνται μέσα σε ρηχά σκαμμένους λάκκους ώστε να ονειρευτούν ότι βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, επίκληση των δυνάμεων των στοιχείων της φύσης – όλα ριζωμένα στην πεποίθηση ότι κάθε ανθρώπινη ύπαρξη είναι το όνειρο της άχρονης, αιώνιας θάλασσας, ότι η ζωή είναι ένα όνειρο που βιώνεται με ανοιχτά τα μάτια μέχρι να ΄ρθει η ώρα του τελευταίου αποχαιρετισμού. Κι όσο δεν βρίσκουν το σώμα αυτού του θαρραλέου συγχωριανού τους, τόσο το πένθος της μάνας του θα παραμένει σ’ εκκρεμότητα, χωρίς να μπορεί να φέρει τη λύτρωση μέσα από την αποδοχή του γεγονότος του θανάτου. Μαζί με το πένθος ολάκερου του χωριού, όχι μόνο γι’ αυτόν που χάθηκε, αλλά και για το τέλος της ψευδαίσθησης ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε να βγει νικητής στη μάχη του με τη φύση.

Ο ταλαντούχος Ισπανός σκηνοθέτης Lois Patiño δημιουργεί μια υπέροχη εικαστικά και υπνωτιστική ατμοσφαιρικά ελεγεία για το ανθρώπινο δέος μπροστά στο φυσικό, που οδηγεί στο υπερφυσικό, και που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά μέσα από τελετουργίες, δοξασίες και θρύλους για μυθικά κι επικίνδυνα πλάσματα, για πνεύματα και ψυχές. Η ιστορία που μας αφηγείται, δεν έχει μεγάλη έκταση ούτε πολλούς χαρακτήρες και γεγονότα. Δεν έχει, θαρρείς, ανάγκη παρά λίγες μονάχα σελίδες σεναρίου και μια στοιχειώδη πλοκή ώστε ν’ αντλήσει τα ερεθίσματα που του χρειάζονται για τη δημιουργία αυτής της ποιητικής ταινίας. Μας βυθίζει σταδιακά στην αίσθηση του δέους, με τα μεγάλα σε διάρκεια πλάνα του, με τους εσωτερικούς μονολόγους των κατοίκων ίσα που ν’ ακούγονται και την αργή κίνηση της κάμεράς του – σαν να βρισκόμαστε σε μια κατάσταση διαλογισμού. Μνήμες από την ατμόσφαιρα των ταινιών του Αντρέι Ταρκόφσκι, του μέγιστου Ρώσου κινηματογραφικού δημιουργού, αναβιώνουν μέσα μας. Έχουμε πάντα ανάγκη αυτόν τον κινηματογράφο και, πια, αδημονούμε για την επόμενη ταινία του Patiño.

Την ταινία «Κόκκινο Φεγγάρι», την είδαμε στο 61ο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, που φέτος προβάλλεται διαδικτυακά.