Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης: “Οι γάμοι της Τήλου” – Ο ακτιβιστικός, πρώτος γάμος ομοφύλων στην Ελλάδα

“Οι γάμοι της Τήλου”.
Σκηνοθεσία Παναγιώτης Ευαγγελίδης.
Ντοκιμαντέρ Ελληνικής παραγωγής, 2022.

“Διεκδικούμε να ανήκουμε σε κείνους τους πολίτες του κόσμου που σκοπός και πράξη ζωής τους είναι η κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως πανανθρώπινες αξίες. Διεκδικούμε επίσης να κατατασσόμαστε στην ομάδα  των ανθρώπων που χαίρονται μόνο όταν συμβάλλει στην ευτυχία των άλλων. Διεκδικώ ν’ ανήκω σ’ αυτούς τους οποίους είναι αδιανόητο ν’ αρνηθούν σε δύο ανθρώπους να ασκήσουν το όποιο δημοκρατικό τους δικαίωμα εφόσον αυτοί το ζητούν και ιδιαίτερα όταν αφορά την ιδιωτική τους ζωή. Γι’ αυτούς κυρίως τους λόγους πραγματοποιήσαμε αυτή την τελετή που εσείς θελήσατε, του πολιτικού σας γάμου σήμερα και δεν μας αρκεί να σας ευχηθούμε αλλά απαιτούμε να είσαστε ευτυχισμένοι. Σας ευχαριστούμε πολύ”: ήταν το κείμενο που είχε γράψει και διάβασε το 2008 ο τότε δήμαρχος Τήλου Τάσος Αλιφέρης, απευθυνόμενος στα δύο ζευγάρια του πρώτου πολιτικού γάμου ομόφυλων στην Ελλάδα (ο Αλιφέρης είχε βιώσει αποκλεισμούς: τού είχε απαγορευτεί η εγγραφή στο Πανεπιστήμιο το 1970 λόγω των προοδευτικών ιδεών του παρότι είχε συγκεντρώσει τα απαραίτητα μόρια ενώ στην πρώτη μεταπολιτευτική βουλή, η δεξιά κυβερνώσα παράταξη απέρριψε το αίτημά του. Ως δήμαρχος δεν είχε χρησιμοποιήσει τις κρατικές επιδοτήσεις για ανέγερση νέου δημαρχιακού μεγάρου, όπως έπραξαν οι συντριπτικά περισσότεροι ομόλογοί του, παρά αγόρασε καράβι ώστε το νησί να αποκτούσε καθημερινή σύνδεση με άλλα νησιά. Χαρακτηριστικό της εκτίμησης των κατοίκων του νησιού προς το πρόσωπό του, ήταν ότι υποστηρίχθηκε από την πλειοψηφία τους στο θέμα των ομόφυλων γάμων).

Η ακτιβιστική πράξη του και των δύο ζευγαριών, της Όλγας Μαρί Καρποδίνη με την Ευαγγελία Βλάμη και του Δημήτρη Τσαμπρούνη με τον Θέμη Κατσαγιάννη έγινε μέσα σ’ ένα εχθρικό κλίμα- αναμενόμενο στη θρησκόληπτη, βαθιά συντηρητική Ελλάδα. Η έρευνα του εισαγγελέα Ρόδου για το αν στοιχειοθετούνταν παράβαση καθήκοντος, κατέληξε σε ακύρωση των γάμων το 2009 (το 2011 απορρίφθηκε η έφεση κατά της απόφασης ενώ το 2017 απορρίφθηκε η προσφυγή των δύο ζευγαριών στον Άρειο Πάγο. Το 2018 προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο όπου η υπόθεση ακόμα εκκρεμούσε μέχρι την πρόσφατη νομοθέτηση του γάμου ομόφυλων ζευγαριών στην Ελλάδα). Ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης της κυβέρνησης της Ν.Δ. μιλούσε για “παράνομη κίνηση”. Ο τότε εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Γιώργος Σανιδάς, απέστειλε εγκυκλίους προς όλους τους Εισαγγελείς Πρωτοδικών της χώρας προειδοποιώντας δημάρχους και ληξίαρχους με ποινικές διώξεις εάν τελούσαν ή καταχωρούσαν γάμους ομοφύλων, αναφέροντας ότι “η διαφορά φύλου αποτελεί βασική και αυτονόητη προϋπόθεση για την έγκυρη σύσταση γάμου”.

Λίγοι ήταν, βέβαια, όσοι συντάχθηκαν με τον δήμαρχο Τήλου, ότι “δεν υπάρχει ρητή απαγορευτική αναφορά για την τέλεση γάμου μεταξύ ομοφύλων στον νόμο και το Σύνταγμα” κι ότι “απορρέει από τη Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών και το άρθρο 13 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που έχει υπογράψει η Ελλάδα όπου ρητά αναφέρεται ότι δεν μπορεί να γίνεται καμία διάκριση σε βάρος ατόμων με διαφορετικές σεξουαλικές προτιμήσεις”, όπως ο συνταγματολόγος και βουλευτής επικρατείας ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπαδημητρίου ότι “στο σύνταγμα θεμελιώνεται η σύναψη ελεύθερου συμφώνου και μεταξύ ομοφυλόφιλων”. Στην Ελλάδα, το δημοκρατικό δικαίωμα των ομοφύλων ζευγαριών για τη ρύθμιση των ιδιωτικών σχέσεων τους μέσω του πολιτικού γάμου προκαλούσε αντιδράσεις από θεσμικά όργανα, την Εκκλησία και- κατ’ επέκταση- την κοινωνία. “Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αναγνωρίζονται ως πολιτικά ζητήματα, απαγορεύεται η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση κι έτσι γυναίκες κι άντρες πολιτικοί λοιδορούν εναντίον μας, η αστυνομία βιαιοπραγεί εναντίον μας… στην Ελλάδα των μουλάδων και των παπάδων, του Κούγια και του Πλεύρη, αυτών των κυρίων που βγαίνουν και λένε ότι είμαστε ανώμαλοι, ηλίθιοι, σακατεμένοι κι όχι μόνο αυτό, επιπλέον προβάλλουν εαυτούς ότι αντιπροσωπεύουν όλη την κοινωνία όπως και η εκκλησία, σαν να νομοθετούν ή να γνωμοδοτούν ότι οι λεσβίες οι γκέι, οι αμφί και οι τρανς είναι άξιοι να τους συμβούν τα πάντα κι επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια καθεμιάς και καθενός για το πώς θα τους συμπεριφερθεί. Έτσι λοιπόν εκτελούνται άνθρωποι και να μην συζητάμε γι’ αυτό”, δήλωνε η Βλάμη το 2008 μετά τη δολοφονία του Νίκου Σεργιανόπουλου.

Πόσοι προοδευτικοί θα τολμούσαν ό,τι έπραξαν τότε αυτοί οι πέντε άνθρωποι; Ο δήμαρχος Τήλου αψήφισε τις απειλές εναντίον του ενώ τα ζευγάρια που παντρεύτηκαν, δεν ήταν ζευγάρια στην πραγματική ζωή και σχηματίστηκαν εικονικά ως τέτοια, σκοπεύοντας στην ορατότητα: “ενώ υπήρχαν χιλιάδες ομόφυλα ζευγάρια που ήθελαν να παντρευτούν, δεν είχαν το θάρρος, δεν βγήκαν μπροστά. Έπρεπε πάλι μια ολιγομελής ομάδα ακτιβιστών να εκτεθούν…”, έχει δηλώσει ο σκηνοθέτης. Και, όπως δηλώνεται από έναν εκ των “πρωταγωνιστών”, “ο γυναικείος πολιτικός γάμος ήταν σημαντικότερος από τον αντρικό γιατί είναι διπλή η καταπίεση και η αορατότητα”. “Δεν υπήρχαν περισσότεροι δήμαρχοι με το θάρρος να το κάνουν. Εάν τότε είχαν βρεθεί είκοσι ζευγάρια και τρεις δήμαρχοι, η συνέχεια θα ήταν τελείως διαφορετική”, έχει δηλώσει ο Τσαμπρούνης. “Στην κοινωνία υπάρχει ακόμη και ανάμεσα στους γκέι και τις λεσβίες ομοφοβία, λευκοί γάμοι, αντιδραστικές απόψεις”, έχει δηλώσει ο Ευαγγελίδης.

“Θα μπορούσα να φτιάξω μια πολύ ωραία ιστορία αλλά δεν υπάρχει. Ήταν τυχαίο. Επειδή είχα κάμερα, έπεσε σε μένα ο κλήρος να το καταγράψω ως αρχειακό υλικό για την κοινότητα, την Ιστορία… Ξεκίνησα να τραβάω χωρίς καμία προσοχή στις λεπτομέρειες εξ ου και τα τόσα κουνημένα πλάνα”, έχει δηλώσει ο σκηνοθέτης γι’ αυτό το ντοκουμέντο της σύγχρονης ακτιβιστικής ιστορίας για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα στην Ελλάδα που πήρε τη μορφή της ταινίας μετά από 12 χρόνια, με την προσθήκη των σκηνών με τον Τσαμπρούνη στον ρόλο του αφηγητή. “Με το Pride και πολύ πιο ουσιαστικά και δυνατά με τους γάμους της Τήλου, ορίζαμε εμείς την ατζέντα με θετικό τρόπο. Είπαμε σε όλους ότι είμαστε εδώ και τα αιτήματά μας είναι συγκεκριμένα”, έχει δηλώσει ο Τσαμπρούνης. Σήμερα που οι τρεις από εκείνους τους πρωταγωνιστές δεν ζουν πια (Αλιφέρης, Βλάμη και Καρποδίνη- το ντοκιμαντέρ είναι αφιερωμένο στη μνήμη τους) και παρά την πρόσφατη ψήφιση του νομοσχεδίου για τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών στην Ελλάδα, εξακολουθούν να μην έχουν ακόμα αναγνωριστεί τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων αντρών και τρανς ανθρώπων στην πρόσβαση σε παρενθεσία και τα δικαιώματα των τρανς γονέων καθώς και των ήδη υπαρχόντων τέκνων τους, παραβιάζοντας τη σχετική νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Καθώς ο Κούγιας εξακολουθεί να βρίσκεται στο προσκήνιο (νωπές οι μνήμες από την πρόσφατη ρητορική του μίσους στη δίκη Λιγνάδη για τους βιασμούς νέων αντρών) ενώ η Εκκλησία πάντα αρνείται την αναγνώριση των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχει δρόμος ακόμα μπροστά μας- κι αυτό το ντοκιμαντέρ εμπνέει με το θάρρος εκείνων των ανθρώπων που έχουν αφήσει τη δική τους παρακαταθήκη στους αγώνες για την αποκατάσταση της προβλεπόμενης συνταγματικά ισονομίας και, ως επακόλουθο, την, ολοένα και μεγαλύτερη διεύρυνση της κοινωνικής αποδοχής.

(Είδαμε τους “Οι γάμοι της Τήλου” στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης- αφιέρωμα στον Παναγιώτη Ευαγγελίδη. Επιπλέον, είναι διαθέσιμο στο cinobo).