«Η διπλή ζωή της Βερόνικα» – Ο διαχωρισμός της πνευματικής πλευράς από την υλική και η επιθυμία για την ενότητά μας

«Η διπλή ζωή της Βερόνικα» (La double vie de Véronique / Podwójne życie Weroniki)
Σκηνοθεσία: Κριστόφ Κισλόφσκι Ηθοποιοί: Ιρέν Ζακόμπ, Φιλίπ Βολτέρ
Πολωνία, Γαλλία, 1991

Βλέποντας από μακριά μια άγνωστη γυναίκα που μοιάζουν σαν δύο σταγόνες νερό, η Βερόνικα δεν θα νιώσει εμβρόντητη- θα βιώσει ένα αίσθημα αποκάλυψης επιβεβαιώνοντας τη διαίσθησή της ότι δεν είναι μόνη σ’ αυτόν τον κόσμο. Αρκετό καιρό μετά, βρίσκοντας μια φωτογραφία όπου είχε τυχαία αποθανατίσει την εκστατική Βερόνικα σε εκείνη τη μόνη φορά όπου η μία είχε βρεθεί στο οπτικό πεδίο της άλλης, η Βερονίκ θα ξεσπάσει σε λυγμούς, επιβεβαιώνοντας την αίσθησή της ότι πάντα υπήρχε σε δύο μέρη συγχρόνως. Η Βερόνικα και η Βερονίκ βίωναν ταυτόχρονα ένα ίδιο «εδώ» παρά τη μεγάλη απόσταση ανάμεσά τους, ή ανάμεσα στους κόσμους τους.

Σε ποιο βαθμό μπορούμε να κατανοήσουμε αυτήν τη διαρκή επικοινωνία των συνειδήσεων δύο αγνώστων ανθρώπων που, ενώ ζουν μακριά (η Βερόνικα, στην Πολωνία και η Βερονίκ, στη Γαλλία) αισθάνονται ανάμεσά τους την πιο βαθιά εσωτερική σύνδεση; Συλλαμβάνουμε την πραγματικότητα μέσα από την άμεση αντίληψή μας που, όμως, είναι περιορισμένη: η νοηματοδότηση των αισθητηριακών δεδομένων στον εγκέφαλο μας γίνεται θαρρείς ερήμην μας, έχοντας διαμορφωθεί από την παιδεία του περιβάλλοντός μας κι έχοντας αποκοπεί από τον εαυτό μας, μην κατανοώντας συναισθήματα και εμπειρίες. Και, παραπέρα, βάσει σύγχρονων επιστημονικών θεωριών, ο κόσμος που μπορούμε να αντιληφθούμε, είναι μικρός σε σχέση το σύμπαν μας, και μικροσκοπικός σε σχέση με τα παράλληλα σύμπαντα που υπάρχουν, μιας και ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να κατανοεί μονάχα ένα συγκεκριμένο χωροχρόνο μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας.

Η Βερόνικα είναι η μόνη που συνεχίζει να τραγουδάει μέσα στη μπόρα, στρέφοντας με ηδονή το πρόσωπό της στον ουρανό. Η καρδιά της θα ραγίσει στην πρώτη της συναυλία, στα αποκαλυπτήρια της σπάνιας φωνής της, έχοντας αδιαφορήσει για ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας, ταγμένη στην ενσάρκωση του ιδεώδους. Την ώρα που η ψυχή της φεύγει από το σώμα, η θλίψη κατακλύζει ακαριαία την Βερονίκ, πένθιμο μήνυμα, και, μαζί, προστατευτικό προαίσθημα, εγκαταλείποντας το τραγούδι, παρά το χάρισμα της εξαιρετικής φωνής της, και κάνοντας εσπευσμένα ιατρικές εξετάσεις. Ο εγκέφαλος παύει να λειτουργεί όταν το σώμα πεθαίνει, όμως, πού κατευθύνεται, η ενέργεια που είχε παραγάγει μέχρι εκείνη τη στιγμή, δεδομένου ότι δεν χάνεται, όπως διδάσκει η επιστήμη; Υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα σ’ αυτό το επιστημονικό αξίωμα και την ιδέα της αθανασίας της ψυχής (έκφραση της ανθρώπινης αγωνίας να επιβιώσει η ύπαρξη στην αιωνιότητα), που εμφυσείται σε ένα άλλο σώμα ώστε να συνεχίσει την εξελικτική της πορεία; Υπάρχει συσχέτιση στο ερώτημα για το που μεταφέρεται η ενέργεια που είχε παραχθεί από ένα νεκρό εγκέφαλο (σε άλλο σύμπαν;- αναρωτιούνται οι φυσικοί. Επιστρέφει, τότε, στο δικό μας, κι αν ναι, πότε;) και σ’ αυτό για τη σχέση της ψυχής με το σώμα στο οποίο αναγεννάται; Στη σχέση της Βερόνικα με την Βερονίκ, θαρρείς τα δύο μέρη ενός όλου, συναντιούνται οι ιδέες της αθανασίας της ψυχής και της ύπαρξης μιας αδελφής ψυχής για κάθε άνθρωπο (έκφραση της ανθρώπινης αγωνίας να βιώσει την αιωνιότητα- πλατωνική ιδέα και παράδοση πολλών λαών) καθώς η ψυχή της πρώτης χαράσσει τη γνώση από τη ζωή της στο ασυνείδητο της Γαλλίδας αδελφής της.

Η Βερόνικα έζησε θαρρείς έξω από το χρόνο, καίγοντας τα φτερά της στον έρωτα μόνο για το αιώνιο, ενώ η Βερονίκ αφήνεται προσεκτικά στο ρεύμα της ζωής, ανοίγοντας τα δικά της φτερά όταν ερωτεύεται, για πρώτη φορά όπως καταλαβαίνουμε από τη δήλωσή της στον αγαπημένο της πατέρα (σε ένα καθρέφτισμα των ζωών τους, η Βερόνικα αναφέρει τη διαίσθησή της στο δικό της αγαπημένο πατέρα ενώ οι μητέρες ακούγονται μόνο στην αρχή της ταινίας, κατά τη βρεφική τους ηλικία). Ποια αόρατα νήματα φέρνουν στο σχολείο όπου διδάσκει μουσική, αυτόν τον άντρα που σκηνοθετεί την παράσταση με μαριονέτες όπου μια χορεύτρια με σπασμένο πόδι πεθαίνει, τυλίγεται σε ένα κουκούλι και αναγεννάται με φτερά πεταλούδας στο σώμα της; (στις παραδόσεις πολλών λαών, η πεταλούδα θεωρείται σύμβολο των ψυχών των νεκρών ενώ για τους μυστικιστές, δάσκαλος των μυστικών του σύμπαντος). Από που πηγάζει το αίσθημα αποκάλυψης μέσα της ότι εκείνη την ώρα τής εκπέμπονται μηνύματα από έναν άλλο κόσμο ή από έναν άλλο κόσμο μέσα της, καθοδηγώντας την προς τον έρωτα, και μετά απ’ αυτόν, ώστε να εναρμονίσει την πνευματικότητα με την υλική της υπόσταση, κι όχι σε βάρος της- ξανά; Μέσα από τις αντίθετες προσωπικότητές τους, οι δύο γυναίκες θα μπορούσαν επιπλέον να συμβολίζουν την πνευματική και υλική πλευρά της ύπαρξής μας, που θεωρούμε διαχωρισμένες μεταξύ τους. Ενώ, μέσα από την πλήρη ομοιότητά τους στη μορφή και το όνομα, θα μπορούσε να εκφράζεται ο διαχωρισμός ανάμεσα στους ανθρώπους που, παρά τους κοινούς τους φόβους σε όλον τον κόσμο, είναι βέβαιοι για τη μοναδικότητά τους, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι ο εγκέφαλος τους επεξεργάζεται διαφορετικά, ιδιαίτερα, τις πληροφορίες και τα ερεθίσματα (αγνοώντας, ωστόσο, τις πολύπλοκες διεργασίες ανάμεσα στα δισεκατομμύρια των νευρώνων μας).

Επιστήμη, μεταφυσική, ψυχανάλυση, παραδόσεις, αντανακλάσεις ενός υπεραισθητού κόσμου, ενήλικο παραμύθι, όλα συνυπάρχουν σε μια διφορούμενη ατμόσφαιρα και ο Κισλόφσκι τα ενσωματώνει στην καθημερινή ζωή των ηρώων του, αφήνοντάς μας να ερμηνεύσουμε τα πρόσωπα και τα γεγονότα μέσα από τα δικά μας πνευματικά και ψυχολογικά φίλτρα. Παραμορφωτικές λήψεις, πρόσωπα σαν προάγγελοι μιας μοίρας που κινεί τα νήματά μας ή σαν φορείς ενός παράδοξου που κλονίζει παγιωμένες μας εντυπώσεις, κιτρινοπράσινες αποχρώσεις και θαμπός φωτισμός των πόλεων που μεταδίδουν μια αίσθηση παλαιωμένου θεατρικού σκηνικού όπου το υπαρξιακό μυστήριο βρίσκεται πάντα σε αλληλεπίδραση, τόσο με την ιστορία του τόπου όσο και με τους κατοίκους του και τη μνήμη όσων έζησαν, χωρίς να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να επανασυνδεθούν με την αδελφή ψυχή τους. Πάνω απ’ όλα, υπάρχει η μυσταγωγική μουσική του Ζμπίγκνιου Πράισνερ που χαράσσεται ανεξίτηλα στη μνήμη μας, με το ρίγος να μάς διαπερνάει στις σκηνές που τραγουδάει η Βερόνικα, και, κυρίως, αυτό το αιθέριο πλάσμα, η Ιρέν Ζακόμπ, σε μια εσωτερική ερμηνεία, που η ματιά του Κισλόφσκι, μαζί με τη δική μας, την παρατηρεί ερωτικά, πλατωνικά και, συνάμα, αισθησιακά.

Είναι, όμως, κρίμα που αυτό που έρρεε στο μαγικό πρώτο μέρος της ταινίας, στη συνέχεια περισσότερο περιγράφεται, που το υπαινικτικό στοιχείο γίνεται πιο διάφανο. Από την Ανατολική Ευρώπη στη Δυτική, από την Πολωνία στη Γαλλία, κι από τον άντρα που δηλώνει ότι αγαπάει μια γυναίκα, στον άντρα που δηλώνει ότι το κίνητρό του είναι η έμπνευση για το νέο του βιβλίο, θέλοντας να παρατηρήσει τη γυναικεία ψυχολογία (ορισμένες απαντήσεις του άντρα τονίζουν μόνο τη γήινη πλευρά του κι όχι την πνευματική πλευρά του), η ατμόσφαιρα αποδυναμώνεται καθώς οι ήρωες εξηγούν πια, απογοητεύονται κι απελευθερώνονται κάπως προσχεδιασμένα. Δεν παύουμε, όμως, να συμμετέχουμε και να έχουμε μέσα μας την ατμόσφαιρα της ταινίας για καιρό, μετά από κάθε θέασή της. Πως να μην μας αγγίξει μια ταινία του σπουδαίου Πολωνού σκηνοθέτη, πως να μην τροφοδοτήσει συζητήσεις για τα μεγάλα θέματα της ζωής μας;