«Καινούργιος ουρανός» – Οι μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος θυμούνται, αφηγούνται, μας συγκινούν

«Καινούργιος ουρανός: Οι γυναίκες στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος»
Σκηνοθεσία: Γιάννης Ξύδας, Τάσος Κωνσταντόπουλος
Ελλάδα, ντοκιμαντέρ παραγωγής 2021.

«Ακόμα και σήμερα, ακόμα και αριστεροί, δεν μας πιστεύουν ότι είχαμε όπλα τότε και πολεμούσαμε».

70 περίπου χρόνια μετά, πολλοί δεν μπορούν ακόμα να πιστέψουν τη δράση των γυναικών στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος (ΔΣΕ), τη γενναιότητα και την ανθεκτικότητά τους, την πίστη τους στα ιδανικά του αγώνα. Ακούμε μια γυναίκα να μας αφηγείται τις ατέλειωτες νυχτερινές πεζοπορίες μέσα από ορεινά μονοπάτια, τα βαριά όπλα που κουβαλούσαν, τον πανικό που προξενούσαν οι στρατιωτικές τους επιτυχίες και κατανοούμε ξανά ότι στην Ελλάδα, η κυρίαρχη άποψη για τη φυσική κατωτερότητα της γυναίκας χρησίμευε πάντα στη δικαιολόγηση της κοινωνικής της υποβάθμισης, στη συρρίκνωση του ρόλου της να μεγαλώνει παιδιά κλεισμένη στο σπίτι. Μπορούμε να φανταστούμε, λοιπόν, πόσο μεγαλύτερη προκατάληψη υπήρχε εκείνους τους καιρούς κατά αυτών των γυναικών που είχαν βγει στο βουνό.  Μια άλλη γυναίκα μας λέει ότι έχοντας όπλα, απέκτησε οντότητα κι αισθάνθηκε ίση με τους άντρες.

Δεν είχε μεγάλη διάρκεια η χαρά της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής τον Οκτώβριο του 1944,  καθώς σύντομα ακολούθησαν τα Δεκεμβριανά. Τον Φεβρουάριο του 1945, υπογράφεται η Συμφωνία της Βάρκιζας, με βασικούς όρους της, τη δέσμευση της κυβέρνησης να εξασφαλίσει τα συνταγματικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τα όργανα της δικτατορίας του Μεταξά και τους συνεργάτες των ναζί, την αποστράτευση και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, και την αμνηστία των πολιτικών αδικημάτων που είχαν διαπραχθεί κατά τα Δεκεμβριανά (κι όχι των ποινικών αδικημάτων). Αμέσως μετά, ο κρατικός μηχανισμός, σε συνεργασία με δεξιούς και ακροδεξιούς παρακρατικούς σχηματισμούς (όπου συμπεριλαμβάνονταν δωσίλογοι), εφαρμόζουν την πολιτική της Λευκής Τρομοκρατίας, χρησιμοποιώντας προς όφελός τους τον όρο περί εξαίρεσης από την αμνηστία σε όσους είχαν διαπράξει ποινικά αδικήματα: τα αστικά δικαστήρια εκδίδουν εντάλματα σύλληψης κι αποφασίζουν φυλακίσεις, όχι μόνο κομμουνιστών αλλά και πολιτών που είχαν ενταχθεί ή συμπαθούσαν το ΕΑΜ, ενώ στις αγροτικές περιοχές, επιπλέον εφαρμόστηκε αποκλεισμός τους από την ξένη βοήθεια, οδηγώντας σε εξαθλίωση. Η Λευκή Τρομοκρατία προκάλεσε την αντίδραση μέχρι και των αρχηγών των κομμάτων του Κέντρου. Η έξοδος στο βουνό είχε γίνει πια επιτακτική ανάγκη για την αυτοάμυνα ενώ, ταυτόχρονα, η βάση του ΚΚΕ πίεζε για μια πιο δυναμική αντίδραση. Δημιουργήθηκαν αντάρτικες ομάδες, που στα τέλη του 1946 συγκρότησαν τον ΔΣΕ.

70 περίπου χρόνια μετά, γυναίκες που είχαν βγει τότε στο βουνό, μιλάνε μπροστά στην κάμερα για την ισότιμη συμμετοχή τους στη λήψη όλων των αποφάσεων, για την ανάληψη ηγετικών θέσεων στα πεδία της μάχης και στις επιτροπείες (όπου, το καθήκον τους ήταν η ανάπτυξη της δημοκρατικής ζωής στις μονάδες και η εμπέδωση του μεγάλου σκοπού της εγκαθίδρυσης της λαϊκής εξουσίας ώστε η δράση τους να μην στηριζόταν μονάχα στην αγανάκτηση ή στην εξιδανίκευση). Η πλειοψηφία τους ήταν αγρότισσες, όπου συμπεριλαμβάνονταν Σλαβόφωνες γυναίκες (οι οποίες ήταν το 1/4 περίπου των γυναικών του ΔΣΕ – εκείνη την εποχή, οι Σλαβόφωνοι διώκονταν για τη γλώσσα τους παρά το ότι ήταν Έλληνες).

Μας μιλάνε για τη μέριμνα που έλαβε ο ΔΣΕ για τη μόρφωσή τους δεδομένου ότι πολλές μαχήτριες δεν ήξεραν γράμματα- να μιλάς μονάχα τη γλώσσα, χωρίς να μπορείς να τη γράψεις και να τη διαβάσεις, συρρικνώνει τη δυνατότητα σκέψης. Τους έδωσαν να διαβάσουν βιβλία για το σκοπό του αγώνα τους, την έλευση ενός άλλου, δίκαιου κόσμου χωρίς ανισότητες κι αποκλεισμούς, χαλυβδώνοντας την αφοσίωσή τους σ’ αυτά τα ιδανικά και την ευθύνη τους στην παρακαταθήκη που θα άφηναν στους αγώνες των λαών όλου του κόσμου για το τέλος της εκμετάλλευσης των πολλών από τους λίγους. Ο σκοπός της αυτοπροστασίας είχε εξελιχθεί σε μια προσωπική και πολιτική συνειδητοποίηση, σε μια υπαρξιακή περιπέτεια. Και όλα αυτά δεν ήταν μονάχα θεωρητικά: ακούμε αυτές τις γυναίκες να μιλάνε για το σεβασμό των αντρών προς το πρόσωπό τους, αγαπώντας τες σαν αδελφές τους, ακούμε για την παραπομπή στο στρατοδικείο όσων εγκατέλειπαν τραυματισμένους στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού στο πεδίο της μάχης ή όσων αρνούνταν την παροχή περίθαλψης στους αιχμαλώτους.

Στο αυτοχρηματοδοτούμενο ντοκιμαντέρ «Καινούργιος ουρανός: Οι γυναίκες στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος», οι μαχήτριες του ΔΣΕ θυμούνται, αφηγούνται, μας συγκινούν. Κάθε γυναίκα πιάνει το νήμα της αφήγησης από κει που σταμάτησε η προηγούμενη, θαρρείς έχοντας όλες μια κοινή φωνή. Αναπολούν με περηφάνια τους δεσμούς που αναπτύσσονταν μεταξύ τους, το κοινό όραμα που τις συνέδεε, που είχε να κάνει με την ίδια τη ζωή, την υπεράσπιση του δίκιου και της αλήθειας. Όλες δηλώνουν ότι ήταν η πιο γόνιμη περίοδος της ζωής τους κι ας κινδύνευαν να χάσουν τη ζωή τους, ο φόβος του θανάτου δεν σκίαζε την πίστη τους στο δίκαιο του αγώνα τους. Αφηγούνται χωρίς την παραμικρή έπαρση- πως μπορεί να χωρέσει έπαρση στον αγώνα για έναν εξανθρωπισμένο κόσμο; Ο αγώνας τους, που ευνόητα συκοφαντήθηκε και διαστρεβλώθηκε από την αστική τάξη της Ελλάδας, είχε την ηθική και υλική συμπαράσταση από τις γυναίκες, θαρρείς όλου του κόσμου, από τις λαϊκές δημοκρατίες της Ευρώπης έως την Κίνα και τη Μογγολία, και από τις δυτικές δημοκρατίες της Ευρώπης έως τις ΗΠΑ. Κι αν μέσα στην αναπόληση εκείνης της εποχής, ορισμένα γεγονότα έχουν ενδεχομένως εξιδανικευτεί, όπως, για παράδειγμα, η απουσία αναφορών στις εντάσεις και τις διαφορές που ανέκυπταν μεταξύ τους ή στο μεταγενέστερο κόστος της αφοσίωσής τους σ’ αυτά τα ανώτερα ιδανικά, τις φυλακίσεις, την εξορία, τους επαναπατρισμούς μετά από δεκαετίες, αντιλαμβανόμαστε μέσα στη συγκίνησή μας ότι δεν πρόκειται για ψέματα, αποκρύψεις ή διαστρεβλώσεις παρά ότι στην κοινή ζυγαριά τους, βαραίνει πάνω απ’ όλα η συγκλονιστική εμπειρία που πρόλαβαν να γευτούν κάτι από τον κόσμο που οραματίζονταν.

Σε μια επιτύμβιο στήλη, έχουν χαραχτεί αυτοί οι στίχοι του Γάλλου κομμουνιστή ποιητή Πωλ Ελυάρ, του “τρομερού παιδιού” του σουρρεαλισμού,  γραμμένοι τον Ιούνιο του 1949 στο Γράμμο, εκεί όπου δόθηκε η μεγαλύτερη μάχη του 3χρονου Εμφυλίου Πολέμου ενάντια στις εγχώριες μοναρχοφασιστικές δυνάμεις που υποστηρίζονταν πια από τη στρατιωτική μηχανή των ΗΠΑ:

Στις Ελληνίδες αδελφές μου
“Αδελφές μου της ελπίδας, ω, γυναίκες γενναίες,
Έχετε κλείσει συμφωνία ενάντια στο θάνατο
Ω, αθάνατες αγαπημένες μου,
Παίζετε τη ζωή σας
Για να θριαμβεύσει η ζωή
Είναι κοντά η μέρα, ω, αδελφές μου του μεγαλείου,
Που θα κοροϊδεύουμε τις λέξεις πόλεμος και μιζέρια.
Γιατί θα έχετε νικήσει”.

Το ντοκιμαντέρ «Καινούργιος ουρανός: Οι γυναίκες στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος» το είδαμε στο 23ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στη σελίδα του.