Με αφορμή την εγκατάσταση αιολικών στον Ερύμανθο

Το καλοκαίρι του 2020, το θέμα της εγκατάστασης ανεμογεννητριών απασχόλησε έντονα την τοπική κοινωνία. Φέτος, ένα χρόνο μετά, η συζήτηση επανήλθε και έφτασε ακόμη και στη Βουλή για την επικείμενη εγκατάσταση ανεμογεννητριών στον Ερύμανθο και συγκεκριμένα στο Λεόντιο. Ο σχεδιασμός αυτός έρχεται από την κυβέρνηση με τον Εθνικό Σχεδιασμό για την Ενέργεια και το Κλίμα. Ο Ερύμανθος είναι ένας  ορεινός όγκος με σημαντική βιοποικιλότητα και πανίδα, προστατευόμενη περιοχή Natura. Όμως αυτό δεν φαίνεται ικανό να σταματήσει αυτόματα τα σχέδια ασυδοσίας: Είναι γεγονός ότι πάνω από 60 ανεμογεννήτριες σχεδιάζεται να εγκατασταθούν στην περιοχή εντός χωροθετημένης ζώνης Natura. Οι περιοχές Natura είναι ένα δίκτυο ζωνών προστασίας της φύσης και έχει ως στόχο να διασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη διατήρησή των πιο πολύτιμων και των πλέον απειλούμενων ειδών και οικοσυστημάτων σε ικανοποιητικό επίπεδο. Εκτός από το αυτονόητο αίτημα καμίας βαριάς βιομηχανικής δραστηριότητας στις περιοχές Natura, θα πρέπει να απαιτήσουμε να απομακρυνθούν και οι ήδη εγκατεστημένες ανεμογεννήτριες.Τέτοιες παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας δεν έχουν περάσει απαρατήρητες από την ΕΕ, καθώς στη χώρα μας έχει επιβληθεί και εκκρεμεί πρόστιμο από το Δεκέμβρη του 2020. Το δίδαγμα που πήρε η Ελληνική κυβέρνηση είναι τεράστιο : αντί να συμμορφωθεί, συνεχίζει να χωροθετεί τέτοια επενδυτική δραστηριότητα σε περιοχές εντός Natura. Πέρα από το περιβαλλοντικό ζήτημα, υπάρχει και το οικονομικό: η κυβέρνηση δίνει σε ιδιωτικά κεφάλαια την ευκαιρία να επιχειρούν με όρους ασυδοσίας και το λογαριασμό τον πληρώνουμε όλοι μας.

Αρκεί όμως η αντίθεση στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών και αιολικών πάρκων εντός περιοχών Natura; Σίγουρα όχι, διότι ακόμα και οικοσυστήματα εκτός Natura επηρεάζονται σημαντικά. Οι ΑΠΕ έχουν άμεση επίδραση τόσο στο φυσικό περιβάλλον (χλωρίδα και πανίδα) όσο και στους κατοίκους των περιοχών που εγκαθίστανται οι ανεμογεννήτριες. Αυτός είναι και ο λόγος που πλέον απαιτείται Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) η οποία υποτίθεται ότι εξετάζει ενδελεχώς την επίπτωση μιας τέτοιας  παρέμβασης σε περιβάλλον και άνθρωπο. Αν και η κατάρτιση μιας ΜΠΕ είναι υποχρεωτική, διεξάγεται από ιδιωτικές εταιρίες και κοινοποιείται κατά βάση στον κατασκευαστή. Μια τέτοια μελέτη όμως δεν έχει πραγματικό νόημα αν ο χαρακτήρας της δεν είναι ανοιχτός. Δηλαδή αν δεν είναι δημόσια αναρτημένη ώστε να μπορεί ο καθένας να την ανατρέξει, αν δεν παρουσιαστεί και δεν είναι υπό διαβούλευση με κατοίκους και φορείς: από επιστημονικούς συλλόγους, αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης και φορείς όπως οι πολιτιστικοί, ορειβατικοί, φυσιολατρικοί και άλλοι σύλλογοι που δραστηριοποιούνται στις αντίστοιχες περιοχές.

Μια τέτοια μελέτη είναι απαραίτητη να λαμβάνει υπόψιν όλα τα προβλήματα που έχουν ανακύψει από τη διεθνή εμπειρία και τις έρευνες που έχουν καταγραφεί ως επιπτώσεις από την εγκατάσταση ανεμογεννητριών. Μια από τις πλευρές που εστιάζουν οι σχετικές έρευνες είναι σε σχέση με το θόρυβο που προκαλούν οι ανεμογεννήτριες κατά τη λειτουργία τους, ο οποίος αποτελεί σημαντική πηγή όχλησης σε ένα φυσικό περιβάλλον χωρίς άλλες δραστηριότητες. Πρόκειται για θορύβους χαμηλών συχνοτήτων (Low Frequency Noise – LFN) που παράγονται κυρίως από την αλληλεπίδραση μεταξύ του εισερχόμενου αέρα και των λεπίδων της ανεμογεννήτριας και δεν είναι πάντα ευδιάκριτοι. Ακαδημαϊκές έρευνες έχουν ασχοληθεί με τα επίπεδα θορύβου είναι σημαντικά και τι επιπτώσεις έχουν σε άνθρωπο και  περιβάλλον, με σημαντικά ευρήματα: Σε έρευνες στη Β. Ευρώπη, οι κάτοικοι που μένουν κοντά σε αιολικά πάρκα αναφέρουν ενοχλητικούς θορύβους εντός και εκτός σπιτιού, διαταραχές στον ύπνο, πονοκεφάλους, ενοχλήσεις στον ήχο και εμβοές, εξάντληση και στρες [1]. Αντίστοιχες έρευνες στην Αμερική έδειξαν σημαντικά επίπεδα διαταραχής του ύπνου, υπνηλία εντός της μέρας και επιβαρυμένη ψυχική υγεία [2]. Άλλες έρευνες [3,4] υπογραμμίζουν την εμφάνιση κακής ποιότητας ύπνου ενώ οι κάτοικοι αναφέρουν ότι ο θόρυβος μπορεί να επηρεάσει αρνητικά διάφορες πτυχές της ζωής τους (ύπνος, υγεία, ψυχολογία, κοινωνικότητα κ.α.) όταν υπάρχουν κατοικίες κάτω των 2 ή ακόμα και των 5 χιλιομέτρων από τις ανεμογεννήτριες. Παράλληλα, έντονα προβλήματα έχουν παρατηρηθεί και στη βιοποικιλότητα. Τα πιο σημαντικά από αυτά αναφέρονται στην αύξηση της θερμοκρασίας του εδάφους [5] η οποία έχει επιπλέον επιδράσεις στα οικοσυστήματα. Έρευνες σε Τουρκία και Γερμανία δείχνουν ότι σε περιοχές που εγκαταστάθηκαν αιολικά πάρκα παρατηρήθηκαν αυξημένοι θάνατοι πουλιών [6,7]. Αυτό γίνεται κυρίως διότι οι ανεμογεννήτριες που τοποθετούνται σε κοντινή απόσταση δημιουργούν ένα αδιαπέραστο τείχος για αυτά.  Επιπλέον, για την εγκατάσταση τέτοιων κατασκευών απαιτούνται συνοδά έργα όπως η διάνοιξη μεγάλου οδικού δικτύου για να περάσουν οι ογκώδεις ανεμογεννήτριες, σε μια περιοχή που το οδικό της δίκτυο ως ώρας αποτελείται κυρίως από μονοπάτια, ή η κατασκευή δικτύου μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος. Αυτό συνεπάγεται ότι θα γίνουν περισσότερες παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον, το οποίο θα αλλάξει πλήρως.

Αναμφισβήτητα η όλη συζήτηση για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας έχει ουσία καθώς είναι αναγκαίο να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε τόσο έντονα τα αποθέματα λιγνίτη. Αυτό σίγουρα είναι αναγκαίο. Το μεγάλο ζήτημα με τις ανεμογεννήτριες δεν είναι η ίδια η ύπαρξή τους, αλλά η χωροθέτηση τους. Σε διεθνές επίπεδο έχουν υπάρξει λύσεις που είναι πιο ήπιες μορφές παρέμβασης και πιο βιώσιμες προς το περιβάλλον, όπως η χωροθέτηση τους σε θαλάσσιο περιβάλλον στη Βόρεια Ευρώπη. Αυτή η λύση είναι αρκετά πιο κοστοβόρα ως προς την εγκατάσταση, αλλά περιβαλλοντικά είναι σημαντικά πιο βιώσιμη. Επιπλέον, συνθήκες όπως η μεγάλη υδάτινη επιφάνειά των Ελληνικών θαλασσών, των καιρικών συνθηκών που επικρατούν κυρίως στο Αιγαίο αλλά και στο Ιόνιο πέλαγος, η ισχύς των ανέμων, οι ενεργειακές ανάγκες των νησιωτικών περιοχών κ.α. αποτελούν παράγοντες που θα διευκόλυναν τέτοιες εγκαταστάσεις. Με αυτόν τον τρόπο οι ΑΠΕ μπορούν πραγματικά να είναι χρήσιμες. Με σοβαρό σχεδιασμό, με γνώμονα το όφελος των πολλών, με αυστηρά κριτήρια προστασίας του περιβάλλοντος, με σεβασμό στη φύση και όχι με κριτήριο την κερδοφορία.

[1] Petersen, E. (2011) Health aspects associated with wind turbine noise – Results from three field studies. Noise Control Eng. No. 59 (1).
[2] Nissenbaum, Μ., Aramini, J. και Hanning, C. (2012) Effects of industrial wind turbine noise on sleep and health. Noise Health [serial online] 2012;14:237-43. Available from: noiseandhealth.org
[3] Krogh, C., Gillis, L., Kouwen, N. and Aramini, J. (2011) WindVOiCe, a Self-Reporting Survey:  Adverse Health Effects, Industrial Wind Τurbines, and the Need for Vigilance Monitoring. Bulletin of Science, Technology & Society 31(4), pp. 334–345
[4] Shepherd, D., McBride, D., Welch, D. και Hill, E. (2011) Evaluating the impact of wind turbine noise on health-related quality of life. Noise Health 11 (13), pp.333-339.
[5]  Zhou, L., Tian, Y., Roy, S., Thorncroft, C. Bosat, L. και Hu, Y. (2012) Impacts of wind farms on land surface temperature. Nature Climate Change. Vol. 2, pp. 539–543
[6] Lehnert LS, Kramer-Schadt S, Schonborn S, Lindecke O, Niermann I, (2014) Wind Farm Facilities in Germany Kill Noctule Bats from Near and Far. PLoS ONE 9(8)
[7] Măntoiu, D., Kravchenko K, Lehnert, L., Vlaschenko, A., Moldovan O., Mirea M., Stanciu R., Zaharia R., Popescu-Mirceni R., Nistorescu, M.,Voigt, C. (2020) Wildlife and infrastructure: impact of wind turbines on bats in the Black Sea coast region. European Journal of Wildlife Research. Vol 66, No.44