Μια «Μοναδική ιστορία», αυτή της εύρεσης και της βίωσης του ολόκληρου

«Λέμε στους εαυτούς μας ιστορίες για να μπορέσουμε να ζήσουμε» γιατί όπως έχει πολύ εύστοχα ειπωθεί δια στόματος της Μάγιας Αγγέλου «Δεν υπάρχει μεγαλύτερο μαρτύριο αγωνίας από μία μη ειπωμένη ιστορία που υπάρχει και σιγοβράζει μέσα μας».

Κάπως έτσι νομίζω νιώθει και ο Πολ ο κεντρικός ήρωας του νέου μυθιστορήματος του Τζούλιαν Μπαρνς (Julian Barnes) με τίτλο «Μοναδική Ιστορία». Δεν αντέχει το μαρτύριο της ιστορίας του που σιγοβράζει μέσα του από την αγωνία της να ειπωθεί. Είναι η ίδια η ιστορία που τον ωθεί να τη γράψει, να την αφηγηθεί ώστε να νιώσει ότι γίνεται κοινός τόπος. Γιατί; Επειδή απλούστατα η ιστορία αλλά και ο αφηγητής της, ο Πολ πιστεύουν στη μοναδικότητά της. Τώρα βέβαια προκύπτει το φυσιολογικό ερώτημα: Και τι είναι αυτό που κάνει μία ιστορία μοναδική;

Όπως μας θυμίζει η μοναδική πένα του Τζούλιαν Μπαρνς, κάθε ιστορία είναι μοναδική. Δεν υπάρχει το α’ ή β’ υλικό της συνταγής της μαγικής για να κερδίσεις τον τίτλο της μοναδικότητας. Η μοναδικότητα είναι συνυφασμένη με τη μαγική μοναδικότητα κάθε ανθρώπινης ύπαρξης.

Ο μοναδικός λοιπόν Πολ ξεκινά την αφήγηση της μοναδικής του ιστορίας. Μόνο που εδώ η έννοια της μοναδικότητας είναι δυαδική. Μοναδική η ιστορία του γιατί είναι μοναδικός όπως κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, μα και Μοναδική επειδή τελικά σ’ όλη του τη ζωή παρά τις όσες ιστορίες που τη διαμόρφωσαν, καμία δεν είχε την αντοχή να μείνει εντός του. Μία είναι η ιστορία της ζωής του, ο κεντρικός άξονας εξέλιξής της και αυτή δεν είναι άλλη από την ιστορία του έρωτά του για τη Σούζαν.

Ένας έρωτας ασυμβίβαστος με την εποχή του (η δεκαετία του 60, αγαπημένος χωροχρόνος του Μπαρνς) μα και με την εποχή μας. Γιατί ο έρωτας μεταξύ ενός δεκαεννιάχρονου άντρα και μίας σαραντοοκτάχρονης γυναίκας δε χαιρετίζεται ως έρωτας παρά ως γενουσιουργός δύναμη κοινωνικών ταμπελών και χαρακτηρισμών όπως «τεκνατζού», «γεροντοέρωτας», «σεξ για ψυχαγωγία» και όλα τα συναφή. Μα ο ηλικιωμένος πια αφηγητής μας Πολ με τη Σούζαν να έχει ήδη εγκαταλείψει το βασίλειο των θνητών, θυμάται και προσπαθεί να βρει όλα αυτά τα επιμέρους στοιχεία που τελικά τον κάνουν ακόμα και τώρα, που της νεότητας η αμέριμνη ματιά και θεώρηση των γεγονότων έχει αντικατασταθεί από την ωριμότητα της τρίτης ηλικίας, να πιστεύει ότι αυτό που έζησαν είναι ο δικός τους μοναδικός έρωτας.

Έκπληξη αλλά τα μαγικά στοιχεία δεν δηλώνονται. Πώς είναι δυνατόν; αναρωτιέται ο Τζούλιαν Μπαρνς μέσω του ήρωά του Πολ. Πώς; Τι είναι αυτό που βαφτίζει τον έρωτα; Τι είναι αυτό που διαχωρίζει τον έρωτα από το πάθος ή από την αγάπη; Υπάρχει τελικά έρωτας; Τι είναι τελικά η μοναδική του ιστορία; Μια ψευδαίσθηση όπως κατηγορούνται πάντα όλοι οι ερωτευμένοι ότι απλώς βιώνουν; Μια ψευδαίσθηση; Αυτό μπορεί να είναι ο έρωτας; «Μπορεί μια λέξη να έχει δύο αντίθετες;» αναρωτιέται ο Τζούλιαν Μπαρνς. Νομίζω ότι ο αναγνώστης ανεξαρτήτου φύλου και ηλικίας θα χαμογελάσει γλυκόπικρα και θα περιδιαβεί στις δικές του εμπειρίες, στις δικές του ιστορίες ή στη δική του τη μία, ή στις ιστορίες των αγαπημένων του λογοτεχνικών, κινηματογραφικών και μυθικών ερώτων.

Θα περιδιαβεί ο αναγνώστης στη φιλοσοφική θεώρηση του έρωτα και μετά θα πονέσει, θα αναστατωθεί, θα γελάσει και θα λυπηθεί, θα κλάψει, θα ελπίσει, θα απογοητευτεί και μετά θα υιοθετήσει τη δική του μοναδική ιδέα για το τι είναι ο έρωτας μέχρι η ζωή του και οι ιστορίες της έτσι όπως θα έρθουν τον διαψεύσουν ή τον επιβεβαιώσουν.

Ένα είναι το σίγουρο. Ο Τζούλιαν Μπαρνς αποτελεί ένα συγγραφέα ψυχογράφο της ανθρώπινης ψυχής. Αφουγκράζεται την ανάσα της ανθρώπινης ψυχής είτε ως ατομική είτε ως συλλογική ταυτότητα. Και σε αυτό το μυθιστόρημά του περισσότερο από ποτέ εναλλάσσεται με τη μαεστρία της πένας του από την ατομική στη συλλογική ταυτότητα των ηρώων του. Συνομιλεί με τις απορίες των ηρώων του προσπαθώντας να καταλάβει δομικές έννοιες της ανθρώπινης ζωής, καθοριστικές για τις επιλογές οργάνωσής της και πορείας της, όπως ο έρωτας, η αγάπη, η φιλία, η οικογενειακή ισορροπία μα και ευτυχία. Γραφή απλή, μη επιτηδευμένη μα τόσο βαθυστόχαστη, τόσο δυναμική. Η συγγραφική δεινότητα του Μπαρνς δεν καθορίζεται μόνο μέσα από την περιγραφική του ικανότητα και την ικανότητα χτισίματος των χαρακτήρων του.

Ο Μπαρνς αποδεικνύει για άλλη μια φορά ακόμα και αν μιλάει για ένα θέμα δύσκολο ή από αυτά που αποφεύγουμε να αγγίξουμε ότι μπορεί να μυεί τον κάθε αναγνώστη του ανεξαρτήτως πρώτιστης εμπειρίας στο βύθισμα της σκέψης, της συμπόρευσης, τη κατανόησης. Γιατί η ζωή είναι κατά τον Μπαρνς θέμα συμπόρευσης και κατανόησης. Για αυτό άλλωστε και κάθε μυθιστόρημά του πάντα είναι μια ιστορία βαθιά ανθρώπινη. Ένας μονόλογος του κεντρικού του ήρωα που μετατρέπεται σε διάλογο με τους αναγνώστες που για άλλη μια φορά ανακαλύπτουν ότι η ζωή είναι θέμα κατανόησης. Κατανοείς την ύπαρξη του διαφορετικού, το δικαίωμα υιοθέτησης διαφορετικής θεώρησης των πραγμάτων όχι μόνο από κάθε έναν ξεχωριστά μα και από τον ίδιο τον άνθρωπο στην διάρκεια της ζωής του. Μεταπηδά ανάμεσα στα δύο ή περισσότερα αντίθετα που τελικά υπάρχουν σε μία λέξη. Κάθε λέξη μια σημασία αλλά μια σημασία με βάση το χωροχρόνο στον οποίο βιώνεται αγαπημένοι μου. Γιατί ο έρωτας στα 19 ήταν έρωτας αμέριμνος και μετά ο έρωτας στα 70 και κάτι που μάς τον αφηγείται ο Πολ είναι ένας έρωτας απρόσεχτος γιατί δεν ήταν έτοιμος να διαχειριστεί με προσοχή όλους όσους επηρεάστηκαν από αυτόν αλλά και τις περιρρέουσες δυνάμεις που τον επηρέαζαν αλλά πρώτιστα ένας έρωτας αληθινός και ανθρώπινος που ακόμα και όταν τον αναπολείς μπορείς παράλληλα να σκέφτεσαι και την υπόλοιπη ζωή σου και τη βενζίνη που πρέπει να βάλεις στο αμάξι.

Συμπορεύεται ο έρωτας με τη σκέψη να προλάβεις το βενζινάδικο ανοιχτό; «Όχι», θα πουν οι ερωτευμένοι. «Ίσως», θα πουν οι λιγότερο συναισθηματικοί, οι πιο πρακτικοί, οι σταθεροί θαυμαστές της αγάπης. «Ναι», θα πουν οι συνειδητοποιημένοι συναισθηματικοί που τόλμησαν το ταξίδι βίωσης του έρωτα μέχρι την άφιξη του προορισμού του· κάθε φορά, κάθε έρωτας έχει διαφορετικό προορισμό. Αν θα τον φτάσεις ή όχι δεν ξέρω. Αν θα κυριαρχήσει η θλίψη ή η επιλεκτική, επιβαλλόμενη απώλεια μνήμης, μετά την άφιξη του προορισμού, επίσης δεν ξέρω. Ούτε ξέρω αν θα κυριαρχήσει η ανάγκη ντυσίματος του ταξιδιού με κινηματογραφικά κλισέ. Μα ξέρω όπως και ο Τζούλιαν Μπαρνς ότι για αυτούς που θα τολμήσουν το ταξίδι μέχρι την άφιξη του προορισμού, μια Μοναδική ιστορία θα βιωθεί. Η μοναδική ιστορία του δικού τους τρόπου να γράψουν ή να αφηγηθούν ή να μονολογήσουν τα απομνημονεύματα του ταξιδιού τους. Του ταξιδιού προς την εύρεση και τη βίωση του Ολοκλήρου όπως έχει γραφτεί και στο Συμπόσιο του Πλάτωνα «του ολοκλήρου λοιπόν ο πόθος και η ορμή έχει το όνομα Έρως».

«Η μοναδική ιστορία» | Julian Barnes | Μετάφραση: Κατερίνα Σχινά | Εκδόσεις Μεταίχμιο