Μόρια 2: Στο έλεος του χειμώνα οι εγκλωβισμένοι πρόσφυγες στη Λέσβο

Δυόμισι μήνες μετά τη δημιουργία της προσωρινής δομής υποδοχής και ταυτοποίησης στον Καρά Τεπέ (Μαυροβούνι) της Λέσβου εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις σε βασικές ανθρώπινες ανάγκες όπως πρόσβαση σε επαρκές ηλεκτρικό ρεύμα, σε θέρμανση και σε ζεστό νερό.  Παρά τις κυβερνητικές διαβεβαιώσεις για την βελτίωση των συνθηκών, το δεύτερο κύμα της πανδημίας του COVID-19, τις χαμηλές θερμοκρασίες και την αυξημένη υγρασία, όλοι οι πρόσφυγες στη Λέσβο – ανάμεσά τους εκατοντάδες παιδιά και πολλά άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες- στεγάζονται σε σκηνές, ενώ είναι άγνωστο πότε και εάν θα μεταφερθούν σε κοντέινερ για τη στέγασή τους κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Η Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο επαναλαμβάνει το αίτημά της για την άμεση μεταφορά των προσφύγων από τα νησιά σε δομές αξιοπρεπούς διαβίωσης στην ενδοχώρα και την μετεγκατάστασή τους σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι ανεπίτρεπτο και επικίνδυνο χιλιάδες άνθρωποι να αναγκάζονται εν μέσω χειμώνα και πανδημίας να επιβιώνουν χωρίς θέρμανση, ζεστό νερό, επαρκή ηλεκτροδότηση,  και εγκαταστάσεις υγιεινής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, βάσει της ανειλημμένης ευθύνης συνδιαχείρισης των δομών φιλοξενίας προσφύγων στη Λέσβο, καθώς και της πάγιας θεσμικής υποχρέωσης εποπτείας της τήρησης της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, οφείλει να συμβάλει έμπρακτα στην άμεση βελτίωση των άθλιων συνθηκών που επικρατούν στον καταυλισμό και στην εξασφάλιση των βασικών αναγκών των ανθρώπων.

Η κατάσταση στον καταυλισμό όπως την κατάγραψε η  Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA)

Στον προσωρινό καταυλισμό, με επίσημη χωρητικότητα για 10.000, βρίσκονται αυτή στη στιγμή περισσότεροι από 7.250 πρόσφυγες. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, άνω των 2.400 (το 33% του πληθυσμού) είναι παιδιά. Στο χώρο υπάρχουν 880 οικογενειακές σκηνές με χωρητικότητα για 6-8 άτομα και 10 μεγάλες σκηνές μεγάλης χωρητικότητας (τύπου rubhalls).

Η βελτίωση των συνθηκών στον προσωρινό καταυλισμό του Καρά Τεπέ προχωράει με πολύ αργούς ρυθμούς, παρά τις συνεχείς αναφορές των ελλείψεων εκ μέρους των οργανώσεων, ενώ το νέο κλειστό ελεγχόμενο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) που έχει εξαγγείλει η κυβέρνηση δεν αναμένεται να είναι έτοιμο πριν από το φθινόπωρο του 2021. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία, εξακολουθούν να υπάρχουν ελλείψεις σε υπηρεσίες ύδρευσης, υγιεινής και υγείας. Έως τα μέσα Νοεμβρίου, είχαν τοποθετηθεί στον προσωρινό καταυλισμό 9 κοντέινερ, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως γραφεία των διοικητικών υπηρεσιών.

Ανυπόφορο κρύο

Λόγω της τοποθεσίας στην οποία βρίσκεται η δομή, οι βόρειοι άνεμοι προκαλούν ιδιαίτερα προβλήματα. Οι σκηνές βρίσκονται στο έλεος των καιρικών συνθηκών και είναι ασταθείς όταν έχει αέρα. Σε μία περίπτωση μάλιστα, σκηνή όπου εργάζονταν μέλη της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης παρασύρθηκε από τον αέρα στην θάλασσα!

«Τα βράδια όταν φυσάει κουνάει η σκηνή και δεν μπορούμε να κοιμηθούμε», λέει ο Χασάν, πρόσφυγας από το Αφγανιστάν. Οι πρόσφυγες με τους οποίους συνομιλήσαμε αναφέρουν ότι το κρύο και η υγρασία μέσα στις σκηνές, κυρίως τις νύχτες, είναι ανυπόφορα, καθώς δεν υπάρχει δυνατότητα θέρμανσης και δεν τους έχουν δοθεί αρκετές κουβέρτες και ζεστά ρούχα.

«Το βασικό μου πρόβλημα είναι το κρύο, προσπαθώ να ντυθώ όσο πιο ζεστά μπορώ για να μην κρυώνω. Πριν το lockdown κάποιες οργανώσεις μας είχαν μοιράσει ρούχα. Παντελόνια, παπούτσια, αλλά είναι όλα καλοκαιρινά. Μετά τo lockdown δεν ξαναμοίρασαν, ούτε έχουμε χειμωνιάτικα ρούχα», λέει η Fatiha από την Συρία. Ο Saeb, θύμα βασανιστηρίων από το Αφγανιστάν, τονίζει: «Δεν υπάρχουν αρκετές κουβέρτες. Δεν ξέρουμε πώς θα βγάλουμε το χειμώνα… Αυτό που μας ραγίζει την καρδιά είναι ότι δεν έχουμε ανθρώπινες συνθήκες, μας βλέπουν σαν ζώα».

Οι πρόσφυγες προσπαθούν με αυτοσχέδιες κατασκευές να θωρακίσουν τις σκηνές τους για να τις προστατεύσουν από τις καιρικές συνθήκες.

«Βάζουμε τσουβάλια με άμμο στην είσοδο για να αποτρέψουμε το νερό να μπει. Οι σκηνές δεν έχουν πάτωμα, το μόνο που έχουν τοποθετήσει είναι κάποιες παλέτες, τίποτα άλλο. Κάποιοι έχουν προσπαθήσει να κατασκευάσουν «τοίχο» από χώμα, αλλά δεν είναι εφικτή η προστασία της σκηνής από αυτό», λέει ο Saeb.

Κάποιοι άλλοι τοποθετούν μουσαμάδες πάνω από τη σκηνή για να μην μπει νερό. Επίσης, όσοι δεν έχουν λάβει ακόμα στρώματα χρησιμοποιούν κουβέρτες για να κοιμηθούν πάνω σε αυτές. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία, στα τέλη Νοεμβρίου είχε τοποθετηθεί μόνωση και ξύλινο δάπεδο στο σύνολο των οικογενειακών σκηνών.

Σε κάποιες από τις σκηνές μεγάλης χωρητικότητας δεν υπάρχουν κρεβάτια και οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μικρές σκηνές για να δημιουργήσουν ένα ιδιωτικό χώρο. Ιδιαίτερα δύσκολη είναι η κατάσταση εκεί και για τους μόνους άνδρες, καθώς τα rubhalls δεν διαθέτουν μόνωση και ξύλινο δάπεδο όπως οι οικογενειακές σκηνές.

«Το βράδυ δεν κλείνουν οι σκηνές και κάνει πολύ κρύο. Υπάρχουν κουβέρτες αλλά κάνει κρύο παρόλαυτα. Εγώ έχω ρούχα αλλά υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν. Οι οργανώσεις φέρνουν, αλλά οι άνδρες μόνοι είναι δύσκολα να πάρουν», τονίζει ο Zaher από το Αφγανιστάν, ο οποίος ζει σε μία σκηνή με άλλα 150 άτομα.

Συνεχείς διακοπές ρεύματος

Σημαντικά είναι τα προβλήματα ηλεκτροδότησης καθώς το ρεύμα παρέχεται μόνο συγκεκριμένες ώρες την ημέρα και τη νύχτα, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των προσφύγων. «Η τάση είναι χαμηλή, απλά φορτίζουμε τα κινητά», τονίζει η Fatiha.

Ιδιαίτερη ανησυχία επικρατεί σχετικά με την ασφάλεια των καλωδίων. «Έξω υπάρχει μια πρίζα για 8 σκηνές και υπάρχει κίνδυνος βραχυκυκλώματος όταν βρέχει», τονίζει ο Saeb. Συχνά στο χώρο αυτό δημιουργείται ένταση και συνωστισμός από τα άτομα που προσπαθούν να αποκτήσουν πρόσβαση στις πρίζες για να φορτίσουν τα κινητά τους ή να ζεστάνουν νερό.

Ανεπαρκής αριθμός ντους και έλλειψη ζεστού νερού

Στα τέλη Οκτωβρίου, είχαν τοποθετηθεί στον καταυλισμό 46 φορητές ντουζιέρες (bucket showers) και αναμενόταν τις επόμενες εβδομάδες να τοποθετηθούν άλλες 152. Πρόκειται ουσιαστικά για πλαστικά κουτιά, μέσα στα οποία οι άνθρωποι τις περισσότερες φορές πρέπει να κάνουν ντους με κρύο νερό. Σύμφωνα με αναφορές, στις ντουζιέρες που προορίζονται για τις γυναίκες, έχουν τοποθετηθεί βραστήρες (!) για να ζεστάνουν νερό για να πλυθούν, καθώς μέσα στον καταυλισμό δεν υπάρχει παροχή ζεστού νερού. Η Ύπατη Αρμοστεία ανέφερε ότι οι ντουζιέρες αυτές αποτελούν προσωρινή λύση, καθώς ο χώρος δεν είναι συνδεδεμένος με σύστημα υδροδότησης. Επίσης, πρόσφατο ενημερωτικό κείμενο της ‘Υπατης Αρμοστείας επεσήμανε την ανάγκη να για περισσότερα ντούζ με ζεστό νερό και φωτισμό ώστε να αυξηθεί η ασφάλεια.

Κάποιοι πρόσφυγες επισημαίνουν ότι στον τομέα στον οποίο βρίσκονται οι σκηνές τους δεν έχουν τοποθετηθεί ακόμα ντουζιέρες. «Παίρνω νερό σε μπουκάλια και πάω και κάνω μπάνιο στη σκηνή. Έχουμε διαμορφώσει ένα χώρο μέσα στη σκηνή και πλενόμαστε εκεί», λέει η Fatiha.

Ο αριθμός των ντους δεν επαρκεί για το σύνολο των διαμενόντων, με αποτέλεσμα κάποιοι να μην έχουν πρόσβαση. «Δεν έχω μέρος για να κάνω μπάνιο και έτσι έχω πολλές ημέρες να πλυθώ και νιώθω πολύ βρώμικη», λέει η Sarah από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Κάποιοι από τους άνδρες εξακολουθούν, όπως και στην αρχή της δημιουργίας του καταυλισμού, να πλένονται στην θάλασσα.

Ιδιαίτερα άσχημες αναφέρονται οι συνθήκες στους χώρους υγιεινής, παρά το γεγονός ότι τις τελευταίες εβδομάδες έχουν τοποθετηθεί περισσότερες τουαλέτες. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία, στις 20 Νοεμβρίου και βάσει των διαθέσιμων στοιχείων, υπήρχαν 418 χημικές τουαλέτες, από τις οποίες 371 προορίζονται για χρήση από τους διαμένοντες αιτούντες άσυλο ενώ ήδη αρκετές από αυτές έχουν τεθεί εκτός λειτουργίας.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, τα καζανάκια στις χημικές τουαλέτες δεν λειτουργούν και δεδομένου ότι οι σκηνές είναι μακριά από τις τουαλέτες οι διαμένοντες φτιάχνουν αυτοσχέδιες τουαλέτες με κουβέρτες, πανιά και ξύλο.

Ο αριθμός των βρυσών που έχουν τοποθετηθεί έχει επίσης αυξηθεί. Ωστόσο, οι πρόσφυγες αναφέρουν ότι το νερό μεταφέρεται εκεί από βυτία νερού και δεν έχουν λάβει κάποια ενημέρωση για το αν είναι πόσιμο ή όχι. «Γεμίζουμε άδεια μπουκάλια για να μεταφέρουμε νερό να πλύνουμε χέρια, πιάτα, ρούχα», τονίζει ο Saeb.

Αναπόφευκτος συνωστισμός

Οι ουρές αναμονής για την χρήση των χώρων υγιεινής αλλά και για την παροχή νερού και φαγητού έχουν μειωθεί αρκετά σε σχέση με το παρελθόν. Σύμφωνα με αναφορές η διανομή του φαγητού γίνεται δύο φορές την ημέρα. «Η διανομή φαγητού γίνεται σε τρία σημεία του καταυλισμού. Ένα άτομο από κάθε σκηνή πάει και περιμένει στην ουρά για να πάρει για όλους. Κάθε σκηνή έχει μία μόνο κάρτα για να πάει ένας από τους κατοίκους στην ουρά», λέει ο Saeb.

Παρ’ όλα αυτά, ο συνωστισμός μέσα στον καταυλισμό είναι αναπόφευκτος, λόγω του μεγάλου αριθμού των διαμενόντων. Η διανομή αντισηπτικών και μασκών γίνεται κυρίως από οργανώσεις. Οι πρόσφυγες αναφέρουν ότι η αστυνομία προχωρά σε επιβολή προστίμων ακόμα και μέσα στον καταυλισμό για μη σωστή χρήση μάσκας. Παρά το γεγονός ότι οι ιατρικές υπηρεσίες έχουν οργανωθεί, σύμφωνα με αναφορές, η πρόσβαση σε αυτές δεν είναι πάντα εύκολη, καθώς για να φτάσει κάποιος εκεί πρέπει ουσιαστικά να περάσει από ένα σημείο ελέγχου και να έχει τρόπο να αποδείξει ότι έχει ιατρικό πρόβλημα, κάτι το οποίο δεν είναι πάντα εφικτό.

Στα μέσα Νοεμβρίου, στο χώρο καραντίνας του νέου καταυλισμού βρίσκονταν 14 άτομα, τα 9 εκ των οποίων είχαν διαγνωστεί θετικά με κορωνοϊό. Σύμφωνα με καταγγελία γυναίκας με την οποία μιλήσαμε, όταν μεταφέρθηκε στον προσωρινό καταυλισμό στο Καρατεπέ, τοποθετήθηκε σε χώρο καραντίνας μαζί με θετικά κρούσματα, παρόλο που η ίδια δεν είχε διαγνωσθεί θετική. «Με είχαν βάλει με άλλες δύο που ήταν θετικές. Όσο ήμουν στην καραντίνα δεν μας εξέταζε κάποιος γιατρός. Κανείς δεν έμπαινε», τονίζει.

Σύμφωνα με αναφορές, ο χώρος της καραντίνας βρίσκεται πολύ κοντά στην παραλία και οι σκηνές είναι εκτεθειμένες ακόμα περισσότερο στους ανέμους. Επίσης, δεν υπάρχει μόνιμη παρουσία προσωπικού εκεί, με αποτέλεσμα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης να μην υπάρχει εύκολη πρόσβαση σε βοήθεια.

Προστασία ευάλωτων ομάδων

Η Sarah, θύμα έμφυλης βίας και βασανιστηρίων στη χώρα καταγωγής της, μολονότι ως γυναίκα μόνη είχε κριθεί ότι ανήκει σε ευάλωτη ομάδα και για αυτό το λόγο είχε μεταφερθεί αμέσως μετά την πυρκαγιά στο ΚΥΤ της Μόριας σε ασφαλή χώρο διαμονής προκειμένου να είναι προστατευμένη, μετά από δύο μήνες μεταφέρθηκε στον προσωρινό καταυλισμό του Καρά Τεπέ σε συνθήκες που δεν αντιστοιχούν στις ανάγκες της και την ευάλωτη κατάσταση της υγείας της. Σημειώνεται ότι στον καταυλισμό δεν υπάρχει χώρος διαμονής για γυναίκες θύματα έμφυλης βίας, όπως υπήρχε στο ΚΥΤ της Μόριας, ενώ η έλλειψη φωτισμού ενισχύει το αίσθημα της ανασφάλειας. Όπως τονίζει η Sarah, διαμένει σε ένα χώρο μαζί με άλλες γυναίκες, χωρίς ωστόσο να υπάρχει ξεχωριστός χώρος για άνδρες και γυναίκες. «Μου έδωσαν μόνο μια μικρή κουβέρτα όταν ήμουν στο χώρο καραντίνας και δεν έχω ούτε sleeping bag», λέει.

Παράλληλα και εν μέσω πανδημίας μέσα στις σκηνές του καταυλισμού εξακολουθεί να ζει ένας σημαντικός αριθμός ευάλωτων προσφύγων, η κατάσταση υγείας των οποίων χειροτερεύει μέρα με τη μέρα λόγω των συνθηκών, όπως ηλικιωμένοι, θύματα έμφυλης βίας και άτομα με αναπηρία. Η αποσυμφόρηση τις τελευταίες εβδομάδες γίνεται με αργούς ρυθμούς.

Σημαντικές δυσχέρειες πρόσβασης των δικηγόρων

Όσον αφορά την πρόσβαση φορέων νομικής συνδρομής στον καταυλισμό, σημαντικό πρόβλημα έχει προκύψει λόγω της έλλειψης συγκεκριμένου και ειδικά διαμορφωμένου χώρου εργασίας για να συναντήσουν τους επωφελούμενους τους. Ελλείψει άλλης εναλλακτικής και υπό ασφυκτικές προθεσμίες οι συναντήσεις δικηγόρων με τους εντολείς τους γίνονται μέσα στις σκηνές, υπό την παρουσία και άλλων ατόμων, ή σε εξωτερικό χώρο, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο την εμπιστευτικότητα αλλά και την προστασία από τον COVID-19.

Η συνεχής αλλαγή πρακτικών στην διαδικασία ασύλου εντείνει την αβεβαιότητα των προσφύγων, καθώς ενέχουν τον κίνδυνο πολύ ευάλωτες ομάδες να παραμένουν στον καταυλισμό κάτω από δύσκολες συνθήκες.

Ελλείψεις στις δραστηριότητες

Σύμφωνα με αναφορές, στον προσωρινό καταυλισμό δεν οργανώνονται δραστηριότητες είτε για την ενσωμάτωση των προσφύγων, είτε για δημιουργική απασχόληση.
«Εγώ που θέλω να μάθω κάποια πράγματα, δεν έχει πια τίποτα και δεν έχει επίσης χώρο για γυμναστική», λέει o Zaher.

Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία, στον καταυλισμό υπάρχουν κάποιες περιορισμένης έκτασης εκπαιδευτικές δραστηριότητες που γίνονται από οργανώσεις (εταίρους της UNICEF), οι οποίες λαμβάνουν χώρα κυρίως σε εξωτερικούς χώρους του καταυλισμού και ανά μικρές ομάδες παιδιών. Οι εξωτερικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, σε σχολεία που λειτουργούν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, έχουν σταματήσει λόγω των περιοριστικών μέτρων για τον COVID-19. Σύμφωνα με δημοσιεύματα και αναφορές προσφύγων, αυτοσχέδια σχολεία οργανώνονται από τους ίδιους τους πρόσφυγες μέσα σε σκηνές.

Μετά την επιβολή περιορισμών κυκλοφορίας (lockdown) στο γενικό πληθυσμό της χώρας από τις 7 Νοέμβριου και έπειτα, έχει καταστεί δυσχερέστερη και η έξοδος των προσφύγων από τον καταυλισμό. Σύμφωνα με τα ισχύοντα μέτρα, οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες επιτρέπεται να μετακινούνται μέσα και έξω στον καταυλισμό μόνο για ουσιαστικούς λόγους, και για λίγες μόνο ώρες την εβδομάδα.

* Όλα τα ονόματα έχουν αλλάξει για την προστασία και την ασφάλεια των προσφύγων.