«Ο Κρητικός» – Μια μεταφυσική performance στο έργο του Διονυσίου Σολωμού σε σκηνοθεσία Μαρίας Βάρσου

«…μόλις εἶν᾿ ἔτσι δυνατὸς ὁ Ἔρωτας καὶ ὁ Χάρος.
Μ᾿ ἄδραχνεν ὅλη τὴν ψυχή, καὶ νά ῾μπει δὲν ἠμπόρει
ὁ οὐρανὸς κι ἡ θάλασσα, κι ἡ ἀκρογιαλιά, κι ἡ κόρη·
μὲ ἄδραχνε, καὶ μ᾿ ἔκανε συχνὰ ν᾿ ἀναζητήσω
τὴ σάρκα μου νὰ χωριστῶ γιὰ νὰ τὸν ἀκλουθήσω.
Ἔπαψε τέλος κι ἄδειασεν ἡ φύσις κι ἡ ψυχή μου,
ποὺ ἐστέναξε κι ἐγιόμισεν εὐθὺς ὀχ τὴν καλή μου·
καὶ τέλος φθάνω στὸ γιαλὸ τὴν ἀρραβωνιασμένη,
τὴν ἀπιθώνω μὲ χαρά, κι ἤτανε πεθαμένη.»
Ο Κρητικός, Δ. Σολωμός

Ο Κρητικός είναι ένα (αφηγηματικό) ποίημα του Διονυσίου Σολωμού σε πέντε πράξεις (εικόνες). Γράφτηκε το 1833 και αναφέρεται στην κατάληψη της Μεσαράς και των Σφακίων από τους Τούρκους και τη φυγή των χριστιανών από την Κρήτη προς τα Κύθηρα και την Πελοπόννησο. Στο ποίημα μας μιλάει ένας Κρητικός πρόσφυγας, που πλέον ζει μακριά από την πατρίδα του, και αναπολεί τα «περασμένα, πλεγμένα». Στην αρχή ο Κρητικός προσπαθεί μέσα σε μια φουρτουνιασμένη θάλασσα να σώσει την αγαπημένη του όταν ξαφνικά η τρικυμιά σταματάει και εμφανίζεται μια απόκοσμη μορφή (ως φεγγαροντυμένη αναφέρεται στο ποίημα). Στη συνέχεια ακούγεται ένας απόκοσμος ήχος  που κάνει το ναυαγό να τα χάσει και όταν συνέρχεται είναι στην ακρογιαλιά και η αγαπημένη του είναι πεθαμένη.

Το αφηγηματικό υλικό του συγκεκριμένου έργου ο Δημήτρης Μαρωνίτης το ξεχωρίζει σε τέσσερις εποχές που ονομάζει ως «ευθύγραμμα επεισόδια» (η πρώτη), «παλίνδρομες» (η δεύτερη), «έσχατη κρίση» ( η τρίτη), (και η τέταρτη) «το ρημαγμένο παρόν του αφηγητή». Πέρα από την ανάλυση του Μαρωνίτη, στο έργο διακρίνεται επίσης μια τριπλή δοκιμασία του κρητικού, με την πρώτη να αφορά τη φυσική (δοκιμασία μέσα στην θάλασσα), την δεύτερη, την ηρωική (τους αγώνες εναντίον των Τούρκων), και την τρίτη, την ηθική (την έσχατη κρίση). Με αυτή την τριπλή κρίση ο  Σολωμός συντέμνει την χριστιανική αγάπη, την αγάπη για τη φύση και την ελευθερία, καθώς και την αγάπη για μια γυναίκα.

Στην Θεατρική παράσταση «Ο Κρητικός» που παρακολουθήσαμε σε σκηνοθεσία Μαρίας Βάρσου, στο θέατρο Λιθογραφείον στην Πάτρα, δεν λείπει η σκηνοθετική καθαρότητα. Παρακολουθούμε μια σωματοποιημένη αφήγηση «περιτοιχισμένη» με συμβολικά στοιχεία, τα οποία μέσα από τον συγκερασμό ποίησης και performance έχουν ως στόχο να απομακρύνουν τους θεατές από τον Καρτεσιανό τους εαυτό και να τους τοποθετήσουν σε ένα ελαφρώς μεταμοντέρνο και ταυτόχρονα συμβολιστικό πλαίσιο  που «μιλάει» υπόρρητα στις αισθαντικές του ικανότητες. Σημαντικό επίτευγμα της σκηνοθετικής απόδοσης αποτελεί η διατήρηση της πρωτότυπης γλώσσας που απαρτίζεται όχι από συνεχή προϊούσα ροή του κειμένου, αλλά από περικομένες φράσεις μέσα από το (πρωτότυπο) κείμενο «όμοια» σημαντικές ώστε να μας μεταφέρουν στο γλωσσικό κλίμα μια παλιότερης εποχής (του Δ. Σολωμού).

Επίσης, η παράσταση παρουσιάζει μια συγκεκριμένη δομή ρυθμιζόμενη από ένα εξουδετερωμένο κέντρο παρόντος, εννοώντας πως παρακολουθούμε σωματοποιημένους συμβολισμούς από τους ηθοποιούς που προάγουν μια συνεχή παρούσα δράση, ακόμα και όταν δεν μιλούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Φεγγαροντυμένη χαρακτηριστικό μοτίβο του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού με Λορκικές εκφάνσεις (από τον Ματωμένο Γάμο), ενώ παράλληλα η ανοίκεια επιτελεστική παρουσία των δυο αντρών (όλες οι δράσεις γίνονται πάνω στη σκηνή) με τα λευκά κοστούμια, επιτοτίζουν το μοτίβο της αγνότητας· που σε παραλληλισμό με τον θρυμματισμένο λόγο συμπυκνώνει το πνεύμα του έργου προβάλλοντας μια εγκοσμίωση του μεταφυσικού χώρου. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το σκηνικό εν είδει παραλίας (μόνιμα υπάρχει νερό στη σκηνή) με σκόρπιες κούκλες (κατασκευάσματα) που παραπέμπουν σε ακτές που «ξεβράζουν πτώματα μεταναστών» ενώ η λεπτή άμμος  αποτυπώνει μια κλεψυδρική διάσταση του χρόνου που έχει πραγματωθεί σε εκείνη την παραλία.

Αρωγός στη όλη προσπάθεια είναι ο μόνιμα υποβλητικός φωτισμός από την Ευσταθία Δρακονταειδή, αρχικά γαλάζιος και στο τέλος κόκκινος, ώστε να επιτονιστεί το συμβολικό ματωμένο τέλος. Παράλληλα, η «απόκοσμη» μουσική από τον Γιώργο Τριανταφύλλου  «προδίδει» την ψυχική κατάσταση του ήρωα.

Όσον αφορά το υποκριτικό κομμάτι, ο Φάνης Δίπλας ενσαρκώνει καταπληκτικά τον αφηγητή όπου με ένα κολάζ λέξεων και την ανοίκεια Performance του (δένει την ηθοποιό μπροστά σε όλους από γάντζους για λόγους ανοικείωσης) φανερώνει τον παραστατικό οραματισμό του έργου. Από κοντά σε μια πολύ καλή ερμηνεία και ο Αλέξανδρος Κουκιάς με εξαιρετική υποκριτική απόδοση και άριστη σωματικότητα αποτυπώνει (σωματικά) το ιδεολογικό φορτίο  που απαιτεί ο ρόλος. Η Ιωάννα Γεωργοπούλου επίσης εν-τυπώνει άριστα τον σωματικό κώδικα της φεγγαροντυμένης και τις «εγερθείσες σκιές» του ρόλου ούσα  κατά διαστήματα στην πλάτη του κρητικού είτε κρεμασμένη (ακίνητη) σε σκοινιά.

Συμπερασματικά, η παράσταση «Ο Κρητικός» σε σκηνοθεσία Μαρίας Βάρσου, είναι μια μεταφυσική performance που προκαλεί μια αισθητική θανα-τοποθέτηση του Σολωμικού έργου παραβιάζοντας την συγχρονία των θεατών, δημιουργώντας παράλληλα μια «παραχάραξη» του συνήθους λόγιου λαϊκισμού που περιμένει να δει κανείς σε τέτοιες παραστάσεις.

Επόμενες παραστάσεις:
16/11 ώρα 21:30
17/11 ώρα 20:00
21-23/11 ώρα 21:30
24/11 ώρα 20:00
28-30/11 ώρα 21:30
& 1/12 ώρα 20:00
Θέατρο Λιθογραφείον, Μαιζώνος 172β, Πάτρα
Τηλ. κρατήσεων & πληροφορίες: 2610 328394

Συντελεστές
Σκηνοθεσία, σύλληψη ιδέας, δραματουργία | Μαρία Βάρσου
Επιμέλεια κίνησης | Ιωάννα Γεωργοπούλου
Πρωτότυπη μουσική | Γιώργος Τριανταφύλλου
Σχεδιασμός φωτισμών | Ευσταθία Δρακονταειδή
Κοστούμια | Κατερίνα Δίπλα
Video | Παναγιώτης Φαφούτης
Κάμερα | Νίκος Πατρώνας
Φωτογραφία | Βασίλης Ζαβέρδας
Σχεδιασμός Αφίσας | Πέτρος Βούλγαρη
Κατασκευή κουκλών | Θανάσης Μοσχόπουλος
Ειδικές κατασκευές | Francesco Moretti, Θεόδωρος Βάρσος
Ερμηνεύουν | Ιωάννα Γεωργοπούλου, Φάνης Δίπλας, Αλέξανδρος Κουκιάς
Στο video εμφανίζονται επίσης τα παιδιά | Ερμής Θεοδωρόπουλος, Δέσποινα Κουκιά-Κοκκίνου
Παραγωγή | Θέατρο Λιθογραφείον, Σαλτιμπάγκος ΑΜΚΕ