«Όλη η ομορφιά και η αιματοχυσία» της Λόρα Πόιτρας – Όλη η ομορφιά των ανθρώπινων σχέσεων και των κοινωνικών αγώνων, όλη η αιματοχυσία της κρατικής βίας

«Όλη η ομορφιά και η αιματοχυσία» (All the beauty and the bloodshed)
Σκηνοθεσία: Λόρα Πόιτρας
Ντοκιμαντέρ παραγωγής Η.Π.Α., 2022

«Μου έλεγαν: Δεν ήξερα ότι ήμουν τόσο όμορφος/-η. Αυτό ήθελα να νιώθουν με τις φωτογραφίες μου», δηλώνει στην ταινία η θρυλική φωτογράφος Ναν Γκόλντιν αναφερόμενη στους  περιθωριακούς της queer και underground σκηνής στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του 1970, καθιστώντας ορατούς αυτούς τους στιγματισμένους εξαιτίας της διαφορετικότητάς τους, αναδεικνύοντας την εσωτερική τους ομορφιά που πήγαζε από το θάρρος να ζουν αληθινά σε μια κοινωνία αποκλεισμών- θαρρείς ότι έβλεπαν για πρώτη φορά οι ίδιοι τον εαυτό τους κι όχι μέσω της εσωτερικευμένης ματιάς αυτής της κοινωνίας πάνω τους. Έχοντας βρει κοντά τους μια δική της οικογένεια, η Γκόλντιν αποθανάτιζε προσωπικές στιγμές, δικές της και δικές τους, προτρέποντας το σκίσιμο των φωτογραφιών της όταν δεν τούς άρεσε ο εαυτός τους. Φωτογραφίες -ζωντάνεμα αναμνήσεων- γλεντιών, νυχτών γεμάτες αλκοόλ, σεξ σε έρωτες με διάρκεια κι εφήμερους, ομοφυλοφιλικούς κι αμφισεξουαλικούς, συγκατοίκων στα φτηνά διαμερισματάκια, συνεργατών στα κλαμπ, καυγάδων, ναρκωτικών, μιας ζωής χωρίς ταμπού, με οικειότητα και έγνοια που μοιράζονταν πολλαπλασιάζοντάς τες, ομορφαίνοντας κι αντέχοντας τη ζωή.

Η Γκόλντιν δεν ήθελε να ξαναχάσει τις αναμνήσεις της: «Θυμάμαι τη δική μου εκδοχή για εκείνη, όσων έλεγε, όσων σήμαινε για μένα. Ωστόσο δεν έχω ξεκάθαρη αίσθηση ποια ήταν, πως έμοιαζαν τα μάτια της, πως ακουγόταν η φωνή της. Δεν θέλω να ξαναχάσω την αληθινή ανάμνηση κάποιου δικού μου ανθρώπου», έχει δηλώσει για την αγαπημένη της αδελφή που αυτοκτόνησε 18 χρονών (όταν η Ναν ήταν 11), χαρακτηρίζοντας την πράξη της ως «τεράστιας θέλησης»: η Μπάρμπαρα Γκόλντιν μπαινόβγαινε πολλά χρόνια στα ψυχιατρεία με απόφαση των γονιών τους επειδή ως έφηβη ήταν ατίθαση και δεν ντρεπόταν για τη σεξουαλικότητά της, σε μια κοινωνία άρνησης. Η Ναν έφυγε από το σπίτι στα 13 της, έζησε σε ανάδοχες οικογένειες, οικοτροφεία και κοινόβια, απορρίπτοντας τους παραδοσιακούς ρόλους για τις γυναίκες, πριν, μοιραία θαρρείς, φτάσει στη Νέα Υόρκη.  «Ειδικά οι άντρες καλλιτέχνες και γκαλερίστες μου έλεγαν ότι αυτό που κάνω, δεν είναι φωτογραφία. Κανένας δεν φωτογράφιζε τη δική του ζωή». Όμως, η Γκόλντιν δεν εξιδανίκευε, αντίθετα εξέθετε τον εαυτό της: σε μια από τις γνωστότερες φωτογραφίες της, έχει αποθανατιστεί το γεμάτο μώλωπες πρόσωπό της με το αίμα να έχει εμποτίσει το μάτι της, κακοποιημένη από τον σύντροφό της που ήθελε να την τυφλώσει. «Τράβηξα αυτήν τη φωτογραφία για να μην επιστρέψω ποτέ σ’ αυτόν», εκθέτοντας μέσω τής προσωπικής της εμπειρίας το θέμα της έμφυλης βίας κατά των γυναικών και, μαζί- ξανά, πάντα- της διατήρησης της μνήμης. «Κακοποιημένες γυναίκες μου έλεγαν ότι έβρισκαν κουράγιο να μιλήσουν εξαιτίας των φωτογραφιών μου».

«Το έργο της Γκόλντιν είναι βαθιά πολιτικό, έχει να κάνει με την εξουσία, την εξουσία των αντρών στις γυναίκες και πως αυτό μεταφράζεται στην κοινωνία», δηλώνει η σκηνοθέτιδα στην ταινία. Τη δεκαετία του 1980 και του καλπάζοντος AIDS, η Γκόλντιν φωτογράφιζε αποστεωμένα, κάτωχρα πρόσωπα νοσούντων με τη σκιά του θανάτου να εξαπλώνεται, φωτογράφιζε συντρόφους στο πλευρό τους, αποπνέοντας ελεγειακότητα. Έκανε την πρώτη έκθεση στις ΗΠΑ για το AIDS με φωτογραφίες της κι έργα γνωστών της, θέλοντας να αποσείσει την έννοια του θύματος: «Δεν είμαι θύμα αν μπορώ να αντισταθώ, αν θέλω να διαμαρτυρηθώ. Βλέπω τη θεσμοθετημένη άγνοια γι’ αυτήν την επιδημία». Μιλούσε για τις δυνατότητες ασφαλούς σεξουαλικότητας, αντίθετα με την κυβέρνηση και την εκκλησία- κάθε πανδημία αξιοποιείται για τη διάχυση τρόμου ώστε να πληγούν η αυτοδιάθεση του σώματος και η σωματική θέρμη ανάμεσα στους ανθρώπους. Η αμερικάνικη κοινωνία δεν θεωρούσε το AIDS τόσο ως νόσο όσο ως τιμωρία όσων η σεξουαλικότητα διέφερε από τα αποδεκτά πρότυπα, καθιστώντας τούς ίδιους υπεύθυνους για το δράμα τους, στο όνομα της περιβόητης «ατομικής ευθύνης» – κραύγαζε ο γκέι εικαστικός κι ακτιβιστής Ντέηβιντ Βονάροβιτς: «Το ότι μπορεί να πεθάνω από AIDS το 1989, ότι δεν έχω πρόσβαση σε επαρκή υγειονομική περίθαλψη, αυτά δεν είναι πολιτικά;». Και, βέβαια, ο ιατρικός κόσμος δεν αντιλήφθηκε έγκαιρα το AIDS ως σοβαρή νόσο, με συνέπεια την εκατόμβη νεκρών εξαιτίας της εγκληματικής καθυστέρησης για εύρεση θεραπείας.

Έχοντας επιζήσει από το AIDS, η Γκόλντιν ήρθε ξανά αντιμέτωπη με τον θάνατο τρεις δεκαετίες αργότερα, στο δεύτερο κύμα της «επιδημίας των οπιοειδών» στις ΗΠΑ: «Μου συνταγογραφήθηκαν 3 χάπια OxyContin ημερησίως μετά από μια εγχείριση κι έφτασα στα 18», αποκάλυψε το 2017 γι’ αυτό το αναλγητικό αλλά εξαιρετικά ισχυρό εξαρτησιογόνο οπιοειδές. Ίδρυσε το σωματείο P.A.I.N. (Prescription Addiction Intervention Now) όπου μια ομάδα καλλιτεχνών, ακτιβιστών και απεξαρτημένων συνέδραμε σημαντικά εξαρτημένους ανθρώπους, παράλληλα στοχεύοντας στην παραπομπή στη δικαιοσύνη της πανίσχυρης οικογένειας Σάκλερ, παραγωγού του OxyContin που, ενώ γνώριζε τις θανατηφόρες παρενέργειες (περισσότεροι από 500.000 νεκροί από υπερβολική δόση σε 20 χρόνια), συνέχιζε την εμπορία του σ’ αυτήν την κοινωνία της άρνησης κάθε πόνου, «πετυχαίνοντας» την υπερσυνταγογράφησή του, ξεπλένοντας τα υπερκέρδη σε χορηγίες σε διάσημα μουσεία (Λούβρο, Γκουγκενχάιμ, ΜΕΤ). Η ευφάνταστη ακτιβιστική δράση της P.A.I.N., όπως βλέπουμε στο αρχειακό υλικό, αφύπνιζε πολίτες σκορπίζοντας χιλιάδες χάπια στα μουσεία σε ώρες μεγάλης επισκεψιμότητας και τοποθετώντας στα πεζοδρόμια μεγάλων λεωφόρων εκατοντάδες σώματα με βαμμένα άσπρα πρόσωπα να αναπαριστάνουν νεκρούς. Η Γκόλντιν, διακινδυνεύοντας την επαγγελματική της υπόσταση, συγκρούστηκε με τους Σάκλερ, ευαισθητοποιώντας την κοινή γνώμη μέσω της αναγνωρισιμότητάς της. Άνισος ο αγώνας αλλά όχι άκαρπος: μπορεί μεν η εταιρεία να πτώχευσε έχοντας πρώτα φυγαδεύσει κεφάλαια και υπερκέρδη σε φορολογικούς παραδείσους- γνωστή, νομιμοποιημένη πρακτική σε καπιταλιστικά περιβάλλοντα- και χωρίς ουσιαστικά να καταβάλει αποζημίωση στην κοινωνία που εκμεταλλεύτηκε ωστόσο τα μουσεία και τα πανεπιστήμια έπαψαν να δέχονται αυτά τα ματωμένα χρήματα. Είναι οικουμενικά, διαχρονικά τα μηνύματα: δεν είναι ευκαταφρόνητο όποιο πλήγμα καταφέρεται ενάντια στο θεσμοθετημένο άδικο, κάθε συλλογικός αγώνας αφήνει παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές.

Η ομορφιά της αλήθειας των ανθρώπων και των σχέσεών τους, η ομορφιά των κοινωνικών αγώνων και η αιματοχυσία από την κρατική βία, φανερή και κρυμμένη. «Η ταινία είναι ένα εγκώμιο για τους ανθρώπους που αντιστέκονται στο status quo», δηλώνει η Λόρα Πόιτρας, έντονα πολιτικοποιημένη προσωπικότητα που λόγω της θεματολογίας των ταινιών της (Ιράκ, Έντ. Σνόουντεν) είχε τεθεί σε παρακολούθηση από το Τμήμα Εσωτερικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, τοποθετημένη στην υψηλότερη κλίμακα των «εσωτερικών απειλών». Η αφήγησή της κυλάει ανάμεσα στις ιστορίες των τριών σημαντικών περιόδων της ζωής της Γκόλντιν, επιστρέφοντας διαρκώς στον αγώνα κατά των Σάκλερ, αναδεικνύοντας τη θαρραλέα στάση ενός καλλιτέχνη ως κοινωνικά ευαισθητοποιημένου πολίτη που αναγνωρίζει το προσωπικό τραύμα ως μέρος του συλλογικού κι εργάζεται συλλογικά για την έλευση του νέου κόσμου. Αν και πιστεύουμε ήταν αναγκαίες εκτενέστερες αναφορές στο οικογενειακό της τραύμα κυρίως, καθώς και σε ορισμένες άλλες φάσεις τής ζωής της, όπως στη σεξεργασίας της στη Νέα Υόρκη, παρακολουθούμε ένα συναρπαστικό, συγκινητικό πορτραίτο μιας πρωτοποριακής, βαθιά ανθρώπινης καλλιτέχνιδας.