«Προμηθέας Δεσμώτης» από το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας – Η θυσία της αρχαίας τραγωδίας στο βωμό του θεάματος

Η πίστη των αρχαίων Ελλήνων προς τους θεούς, έφθασε στον Αισχύλο στην καθαρότερη πληρότητά της. Μέσα από την τραγωδία που πληρώθηκε σαν είδος με τον Αισχύλο (Σοφοκλής και Ευριπίδης άρχισαν να την μεταβάλλουν, όσον αφορά τους υποκριτές κυρίως) βλέπουμε την πλήρη οπτική της αρχαίας συνείδησης. Στον Προμηθέα, το επίκεντρο είναι οι θεϊκοί αγώνες (όπως και στις Ευμενίδες) με φόντο τον άνθρωπο, χωρίς στο συγκεκριμένο έργο να συμμετέχει πουθενά ο ίδιος ο άνθρωπος. Διαφέρει όμως από τις άλλες τραγωδίες, καθώς δεν υπάρχει «ναυαγισμός» του ανθρώπου αλλά, το υπερβατικό καθολικό των θεών δίνει χαρακτήρα αναγκαστικού «ναυαγισμού» σε αναντιστοιχία με το ανθρώπινο ψυχικό μεγαλείο που «ναυαγεί» στις περισσότερες τραγωδίες.

Το έργο «Προμηθέας δεσμώτης» είναι το μεσαίο μέρος μιας τριλογίας (Προμηθέας πυρφόρος και Προμηθέας λυόμενος είναι τα άλλα δυο που δεν σώζονται) και μας καταδεικνύει την εποχή που οι Ολύμπιοι θεοί επικράτησαν των παλιότερων θεοτήτων. Γι΄αυτό και το καταληκτικό αποτέλεσμα της τριλογίας, φέρνει την άρση της τραγικότητας των θεών μέσα στη θεία τάξη. Το έργο δεν μπορεί να χρονολογηθεί καθώς έχει τροποποιηθεί με τον καιρό και σίγουρα δεν μπορεί να αποδειχθεί πότε διδάχθηκε.

Ο «Προμηθέας δεσμώτης» που παρουσιάζεται από το ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη, δεν είναι ένα έργο σκηνοθετικά άρτιο, καθώς σκηνοθεσία, κίνηση και σκηνογραφία έχουν η κάθε μία τη δική της διαφορετική οπτική χωρίς να βγάζουν την απαιτούμενη συνοχή. Το αποτέλεσμα είναι ο κάθε ένας από τους υπευθύνους σε αυτές τις τρεις παραμέτρους της παράστασης να κάνει ερμηνεία της φύσης του έργου, από τη δική του σκοπιά και το αισθητικό αποτέλεσμα να να μη προκαλεί το αριστοτελικό «ζώον» (τέλειο έργο) αλλά το «τέρας». Το κερασάκι στην τούρτα, για το κατά πόσο ασύνδετη είναι η παράσταση ήρθε από την πλευρά της μουσικής, όπου παιζόταν συνέχεια ένα συγκεκριμένο σημείο από το “memorial” του Michael Nyman (αφιερωμένο στα θύματα του Χέιζελ το 1985) και το ριζίτικο «για δες περβόλιν όμορφο» από την «Περπερούνα» της Δόμνας Σαμίου στο τέλος. Το μουσικό αποτέλεσμα δεν έχει καμία συνοχή καθώς η επίκληση στη νοσταλγία που βγάζει το “memorial” δεν μπόρεσε ποτέ να συνδυαστεί με το λαϊκό παραδοσιακό στοιχείο του ριζίτικου.

Σαν παράσταση, απέχει πολύ από αυτό που μάλλον είχε στο μυαλό του ο Αισχύλος, με τον χορό να μην έχει σχέση με αρχαίο χορό, αλλά να είναι ένα συνονθύλευμα αξιόλογων ηθοποιών (Πέγκυ Τρικαλιώτη, Γεράσιμος Γεννατάς κ.α.) αναγκασμένων να υπηρετούν τις συνδηλώσεις του έργου δεσμευμένοι σε μηχανή παραγωγής σημαινόμενων, παρά σε λειτουργικό διαλεκτικό χορό αρχαίας τραγωδίας. Χαρακτηριστικό είναι, το πως το κράτος και η βία παρουσιάζονται από το ίδιο πρόσωπο (Αλέξανδρος Μπουρδούμης) με το κράτος να θυμίζει κάτι από κλόουν με κοστούμι joker από την ταινία batman. Επίσης, εντελώς άκυρη ήταν η τοποθέτηση αντί του αετού που τιμωρεί των Προμηθέα, μορφών που προσιδιάζουν σε εξωτικά πουλιά. Το αποτέλεσμα είναι να λείπει η σύνδεση με τον Δία αλλά και να χάνεται η σκληρότητα της τιμωρίας, για την ομορφιά του θεάματος.

Δραματουργικά η παράσταση κρίνεται ανεπιτυχής, καθώς στο αρχικό έργο, ο Προμηθέας όταν μιλούσε κοιτούσε πάντα ψηλά, γιατί έκρινε πως ο Δίας είναι ο μόνος αντάξιός να του μιλήσει και δεν καταδεχόταν να μιλήσει με τους υπόλοιπους. Αυτό όμως μάλλον είναι λεπτομέρεια για τον σκηνοθέτη της παράστασης. Λεπτομέρεια μάλλον είναι και πως για το συγκεκριμένο έργο η Κάθριν Χάντερ στον ρόλο του Προμηθέα φαίνεται «λίγη». Όπως θα λέγαμε σε καθομιλουμένη αργκό «δεν το ΄χε». Δεν κάνουν όλοι για όλα τα έργα και είναι λάθος που στο όνομα ενός diversity pattern (μοτίβο διαφορετικότητας), επιλέχθηκε ένας μικρόσωμος άνθρωπος, με καθόλου επιβλητική παρουσία και φωνή, όπως θα ταίριαζε σε έναν Προμηθέα. Το αποτέλεσμα είναι να εκτίθεται η ίδια η ηθοποιός αλλά και ο σκηνοθέτης που την επέλεξε για το συγκεκριμένο ρόλο.

Το προσχήματα έσωσε ο Νικήτας Τσακίρογλου με τη σοβαρή του παρουσία και ο Δημήτρης Πιατάς που στάθηκε αξιοπρεπής, παίζοντας πρώτη φορά σε τραγωδία, ενώ η εξαιρετική μετάφραση του Δημήτρη Δημητριάδη είναι κάτι που θα έχουμε να θυμόμαστε από την παράσταση. Τα κοστούμια του Γιάννη Μετζικώφ – ίσως του καλύτερου στην Ελλάδα σε αυτό το είδος- είναι αρκετά λειτουργικά, σίγουρα όμως όχι όπως σε σε άλλες φετινές του παραγωγές. Ο Κώστας Βαρώτσος, παρά τις περγαμηνές που τον συνοδεύουν, δημιούργησε ένα λειτουργικό σκηνικό χωρίς να καταπλήξει, ενώ η κίνηση των ηθοποιών από τον Marcello Magni δεν ήταν κάτι το ιδιαίτερο. Οι ηθοποιοί, δεσμευμένοι στο σκηνοθετικό στόχο για θέαμα, δεν μπορούν να κριθούν με κριτήρια που θα άρμοζε σε αρχαία τραγωδία, για αυτό το λόγο δεν μπορούμε να πούμε πως διακρίθηκαν π.χ. για την κίνηση ή τη χροιά της φωνής τους.

Το ζητούμενο σε μια αρχαία τραγωδία, ανεξάρτητα με τον τρόπο που παρουσιάζεται, είναι η «οικεία ηδονή». Αυτή την απαίτηση είχαμε και από τον «Προμηθέα δεσμώτη» του ΔΗΠΕΘΕ Πάτρας σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη. Δυστυχώς παρά την βαρύγδουπη διαφήμιση, και τα ονόματα των ηθοποιών οι προσδοκίες μας έπεσαν στο κενό κάνοντάς μας να παρακολουθήσουμε ένα έργο που θυσίασε την «οικεία ηδονή» και στροβιλίστηκε γύρω από το θέαμα, αντίθετα από τον σκοπό της αρχαίας τραγωδίας. “Shut up party-pooper, the histrionics were good”.

Ταυτότητα παράστασης

Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία: Σταύρος Σ. Τσακίρης
Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης
Σκηνογράφος: Κώστας Βαρώτσος
Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ
Κίνηση: Μαρτσέλο Μάνι
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθοί σκηνοθέτη: Έφη Ρευματά, Μαρία Φλωράτου
Φωτογραφίες αφίσας: Μαριλένα Αναστασιάδου
Φωτογραφίες παράστασης: Μαριλένα Σταφυλίδου
Αφίσα – Πρόγραμμα: Πέτρος Παράσχης

Παραγωγή: Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου- ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Πάτρας –Θεατρικές Επιχειρήσεις Τάγαρη

Παίζουν Kathryn Hunter, Νικήτας Τσακίρογλου, Δημήτρης Πιατάς, Πέγκυ Τρικαλιώτη, Αλέξανδρος Μπουρδούμης, Γεράσιμος Γεννατάς, Περικλής Βασιλόπουλος, Ηλιάνα Μαυρομάτη, Αντιγόνη Φρυδά, Κώστας Νικούλι, Έφη Κιτσαντά, Μπέτυ Αποστόλου, Δημήτρης Παγώνης, Περικλής Σκορδίλης, Νίκος Μπακάλης, Αντώνης Βλάσσης

Πληροφορίες για τις επόμενες παραστάσεις του «Προμηθέα Δεσμώτη» μπορείτε να βρείτε εδώ.