tetartopress

“Ο Νανούκ τον Βορρά” – Η ανθρώπινη θέληση να δημιουργεί δυνατότητες ζωής στο πιο εχθρικό φυσικό περιβάλλον


“Ο Νανούκ του Βορρά” (Nanook of the North).
Σκηνοθεσία: Ρόμπερτ Φλάερτι.
Ντοκιμαντέρ παραγωγής ΗΠΑ, 1922.

“Τα μυστηριώδη Barren Lands, ερημωμένα, ανεμοδαρμένα, αχανή τοπία στην κορυφή του κόσμου… Το άγονο έδαφος, το ουρλιαχτό του ανέμου, η στριγκλιά της χιονοθύελλας, καμία άλλη ανθρώπινη φυλή δεν θα επιβίωνε. Κι όμως, εδώ, εντελώς εξαρτημένοι από τα ζώα που αποτελούν τη μοναδική πηγή τροφής, ζουν οι πιο χαρούμενοι άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο- οι ατρόμητοι, αξιαγάπητοι, ξέγνοιαστοι Εσκιμώοι” (τα “Barren Lands” είναι μια μεγάλη τούνδρα στον Βορειοδυτικό Καναδά, στον αρκτικό κύκλο).


Advertisement

Το 1920, πέντε χρόνια μετά την πρώτη του επαφή με την τοπική φυλή των Ινουίτ, ο Φλάερτυ επέστρεψε στον κόλπο Χάντσον, στον βορειοανατολικό Καναδά, ώστε να γυρίσει ταινία για την ακατάβλητη θέληση αυτών των κυνηγών και τροφοσυλλεκτών σ’ ένα περιβάλλον με ελάχιστους φυσικούς πόρους και μόνιμα παγωμένη επιφάνεια, για τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους πριν αλλοιωθεί από την επίδραση των λευκών, όπου- βάσει των ανθρωπολόγων γι’ αυτές τις κοινωνίες- αναπτύσσονταν φυσικά η συνεργασία, η δημιουργικότητα, το μοίρασμα και η αλληλεγγύη, πάνω στις θεμελιώδεις αξίες τους της ελευθερίας και ισοτιμίας, ακόμα κι ανάμεσα στους ενήλικες και τα παιδιά (η ονομασία “Ινουίτ” αυτών των ιθαγενών, σημαίνει “άνθρωποι”- την εποχή του Φλάερτυ επικρατούσε η ονομασία “Εσκιμώοι” που άλλαξε τη δεκαετία του 1970, χάρη στο κίνημα για την αναγνώριση των Πρώτων Εθνών και, πλέον, θεωρείται ρατσιστική απ’ αυτούς).

Ήδη από την αρχή, με μια σκηνή που παραπέμπει σε κωμωδία, ο Φλάερτυ μας κλείνει το μάτι, θαρρείς, ότι η ταινία δεν θα είναι μια ακριβής απεικόνιση αυτής της κοινωνίας: όταν το μονοθέσιο κανό του Νανούκ φτάνει στην ακτή, δεν βγαίνει μονάχα ο ίδιος απ’ αυτό αλλά ακολουθείται από τη σύζυγό του, τα δύο από τα τρία παιδιά τους κι ένα σκυλί! Το όνομά του Νανούκ, ηγέτη της τοπικής φυλής, είναι τιμητική προσφώνηση που μεταφράζεται ως “μεγάλη αρκούδα”, τονίζοντας τη μεγάλη αξία του ως κυνηγός- και, συνακόλουθα, τη μεγάλη συμβολή του στην εξασφάλιση της τροφής στην οικογένεια και τη φυλή του. Πρόκειται για ένα μυθοπλαστικό  πρόσωπο που υποδύθηκε ο Ινουίτ Allakariallak. Μυθοπλαστική οικογένεια συνιστούν, επίσης, η σύζυγος και τα παιδιά του Νανούκ.


Advertisement


Το πρόσωπο του Νανούκ είναι χαμογελαστό, μεταδίδει θέρμη, αισιοδοξία κι εξυπνάδα. Οδοιπορεί πάνω σε τεράστια κομμάτια πάγου που “φτάνουν ως τον ουρανό”, μοχθώντας να μεταφέρουν το κανό με άλλους Ινουίτ τον χειμώνα όταν μετανάστευαν κοντά στη θάλασσα για να κυνηγούσαν φώκιες, φάλαινες, θαλάσσιους ίππους, σολομούς, εξασφαλίζοντας τροφή και ένδυση. Βλέπουμε τον Νανούκ να λαβώνει με το καμάκι έναν θαλάσσιο ίππο στην ακτή και να πασχίζει με τους συντρόφους του να κρατήσουν αυτό των δύο τόνων ζώο στη στεριά. Ο θαυμασμός μας κορυφώνεται παρατηρώντας τον να χτίζει ένα ιγκλού με αστείρευτη ενέργεια, απαράμιλλη δεξιότητα κι ακατάβλητη θετικότητα, εξυψώνοντας την εργασία και τη μαστοριά του σε τέχνη. Ο Νανούκ γλείφει το μαχαίρι του από χαυλιόδοντες ώστε να παγώνει αμέσως από τον κρύο αέρα και να γίνει πιο σκληρό, κάνοντας λιγότερο κοπιαστικό και χρονοβόρο την κοπή του πάγου σε μικρότερα κομμάτια για δομικό υλικό, χρησιμοποιεί το χιόνι ως μονωτικό υλικό, φτιάχνει και παράθυρο ξύνοντας τον πάγο ώστε να γίνει διάφανος, χτίζει κι ένα μικρότερο ιγκλού για προφύλαξη των μικρών ακόμα σκυλιών από την επιθετικότητα των μεγαλυτέρων. Δίπλα του, η γυναίκα συμβάλλει με την επάλειψη του έλκηθρου με λίπος φώκιας, το ράψιμο των ρούχων, τη φροντίδα των παιδιών. Και, γύρω τους, τα παιδιά παίζουν- κι εκπαιδεύονται: ένα παιδί χτυπάει με μικρό καμάκι το ομοίωμα ζώου από πάγο που έχει κατασκευάσει ο Νανούκ, ένα σκυλάκι σέρνει ένα μικρό έλκηθρο μ’ ένα παιδί. Γιατί, τα παιδιά  λαχταρούν το παιχνίδι ακόμα και σ’ αυτόν τον αφιλόξενο τόπο, μέσω του παιχνιδιού αποζητούν την έκφραση της δημιουργικότητάς τους, την ανάπτυξη της φαντασίας, τη συμμετοχή κι αλληλεπίδραση με τον κόσμο γύρω τους. Παρόμοια είναι η ανάγκη των ενηλίκων να ψυχαγωγούνται: ένας λευκός γουνέμπορος που ανταλλάσσει χρηστικά αγαθά με γούνες από πολικές αρκούδες, δείχνει στον Νανούκ ένα γραμμόφωνο, εξηγώντας πως παράγεται ο ήχος. Έκπληκτος και πάντα χαρούμενος, ο Νανούκ βάζει το αυτί του παντού ώστε να ανακαλύψει κρυμμένες πηγές των ήχων και της μουσικής- και καταλήγει να γεύεται έναν δίσκο μουσικής στο στόμα του!

Βέβαια, τα πράγματα δεν έχουν συχνά αίσια κατάληξη: το περιβάλλον γίνεται όλο και πιο επικίνδυνο καθώς πλησιάζει ο χειμώνας, η εύρεση τροφής γίνεται όλο και πιο δύσκολη καθώς όλο και σπανίζει, η απειλή του θανάτου όλο και μεγαλώνει. Και, όπως μαθαίνουμε, ο Allakariallak πέθανε μετά την εμπορική προβολή της ταινίας από πείνα, έχοντας καταφύγει στην ενδοχώρα για εύρεση τροφής. Ο ηρωισμός και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου στη μάχη με τη φύση, συχνά δεν αρκεί για να αποφευχθεί η ήττα- και ο θάνατος…


Advertisement


Ο “Νανούκ του Βορρά” θεωρείται ως το πρώτο μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ στην ιστορία του κινηματογράφου πριν αυτό καθιερωθεί ως κινηματογραφικό είδος. Έχει ασκηθεί κριτική στον Φλάερτυ για απόκλιση από την εθνογραφική αντικειμενικότητα καθώς απεικονίζει έναν ήδη ξεπερασμένο τρόπο ζωής χωρίς να το αναφέρει: οι Ινουίτ ήδη χρησιμοποιούσαν καραμπίνες, είχαν αρχίσει να ντύνονται δυτικότροπα, οι μηχανοκίνητες βάρκες είχαν αντικαταστήσει τα κανό ενώ τα ιγκλού είχαν αρχίσει να συνυπάρχουν με ξύλινες καλύβες. Επίσης, επικεντρωνόμενος στον Νανούκ, ο Φλάερτυ δεν παρέχει περισσότερες πληροφορίες για τον πολιτισμό των Ινουίτ, όπως, για παράδειγμα, τον ανιμισμό τους, την ύπαρξη σαμάνου που επικοινωνούσε με τα πνεύματα- όπου, συνήθως, προτιμούνταν γυναίκες επειδή το γυναικείο σώμα θεωρούνταν ως καταλληλότερο “δοχείο” για την ενέργεια των πνευμάτων- για τις θεότητές τους και πως τις λάτρευαν.

Παρά αυτούς τους συνειδητούς αναχρονισμούς, η ταινία έχει αυθεντικότητα και τη βιώνουμε ως μια ιδιαίτερη εμπειρία. Οι ηθοποιοί υποδύονται, βιώνουν ακριβέστερα, ρόλους της πραγματικής τους ζωής και παράδοσης. Ο Φλάερτυ είχε δηλώσει: “ήθελα να δείξω το πρώην μεγαλείο και τον χαρακτήρα αυτών των ανθρώπων, τότε που ήταν ακόμα δυνατόν. Με παρακίνησαν τα αισθήματα και ο θαυμασμός μου, ήθελα να διηγηθώ σε όλον τον κόσμο γι’ αυτούς τους ανθρώπους”. Ο σκηνοθέτης επιδίωκε να διαφυλάξει τη μνήμη ενός τρόπου τρόπο ζωής που χανόταν και να κατανοηθεί το πνεύμα αυτών των “ξένων”, “πρωτόγονων” ανθρώπων στα μάτια του δυτικού θεατή. Και, κυρίως, σ’ αυτό το πραγματικό σκηνικό με τις ακραίες κλιματολογικές συνθήκες, ο Φλάερτυ κατέστησε συνδημιουργούς τους Ινουίτ, εμπλουτίζοντας το προσωπικό του όραμα με την πραγματικότητά τους καθώς τους έδειχνε το φιλμαρισμένο υλικό ώστε να το συνδιαμορφώσουν με τη δική τους άποψη.

“Ο Νανούκ τον Βορρά” είναι περισσότερο μυθοπλαστική ταινία με μια ντοκιμαντερίστικη ματιά που βασίζεται σε πραγματικά πολιτιστικά στοιχεία παρά ένα ντοκιμαντέρ. Πάνω απ’ όλα, παραμένει μια αξέχαστη ταινία, 100 χρόνια μετά τη δημιουργία της, με τον Νανούκ/Allakariallak να συμβολίζει την ανθρώπινη θέληση να δημιουργεί τη δυνατότητα ζωής ακόμα και στο πιο εχθρικό φυσικό περιβάλλον.

Το ντοκιμαντέρ “Ο Νανούκ τον Βορρά” το είδαμε στο 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης- Τμήμα: “Η τέχνη της πραγματικότητας: Πέρα από την παρατήρηση”. Πληροφορίες για το ντοκιμαντέρ μπορείτε να βρείτε εδώ.


Advertisement


Advertisement

 

ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

 

Advertisement

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

 
Yasunari Kawabata «Η Χώρα του χιονιού»

Yasunari Kawabata «Η Χώρα του χιονιού»

Η Χώρα του χιονιού είναι μια ιστορία έρωτα ανάμεσα σε έναν αργόσχολο διανοούμενο αστό του Τόκυο και μια γκέισα των ...
Betty Smith «Το αύριο θα είναι καλύτερο»

Betty Smith «Το αύριο θα είναι καλύτερο»

Ένα ξεχασμένο λογοτεχνικό διαμάντι της σπουδαίας Betty Smith. Μια ωδή στη νεανική αγάπη, τον γάμο, την οικογένεια, την ελπίδα. Μπρούκλιν, ...
Χατζηφραγκέτα

Χατζηφραγκέτα the band ζωντανά στην Πάτρα

Οι Χατζηγφραγκέτα σε fullband σύνθεση έρχονται το Σάββατο 2 Μαρτίου στο Royal στην Πάτρα. Οι Χατζηφραγκέτα είναι: Πάνος Φραγκιαδάκης – ...
Πάτρα: Πάρτι για τα 4 χρόνια Πίξελbooks

Πάτρα: Πάρτι για τα 4 χρόνια Πίξελbooks

Πάρτι για τα 4 χρόνια Πίξελbooks (Κανακάρη 185, Πάτρα) την Πέμπτη 22 Φεβρουαρίου στις 20:00 θα διαβάσουν αποσπάσματα από τα ...

Σχετικά με τον αρθρογράφο:

Έχει γράψει 199 Άρθρα

Εκείνες τις ατέλειωτες ελεύθερες ώρες των φοιτητικών χρόνων στην δεκαετία του '80, η ανάγκη για τη διαμόρφωση μιας προσωπικής ταυτότητας, να ξέρεις τουλάχιστον ποιος δεν είσαι, βρήκε καταφύγιο στην κινηματογραφοφιλία, στα διαβάσματα των κριτικών για ταινίες και στις συζητήσεις γύρω απ' αυτές. Με τα χρόνια, μετά από ναρκισσισμούς κι επιδείξεις, αυτό που μένει στο τέλος είναι το να είσαι επιτέλους ανοιχτός στο να μαθαίνεις διαρκώς τι σ' αρέσει, τι δεν σ' αρέσει, τι παύει να σ' αρέσει και τι αρχίζει να σ' αρέσει. Έτσι, ταυτόχρονα, είναι δυνατό επιτέλους, να μπορείς να δεχθείς τι αρέσει και τι δεν αρέσει και στον άλλον. Ο κινηματογράφος είναι σαν ένα δεύτερο σπίτι που μπορεί να χωράει όλο και πιο πολλούς. | [email protected]

RELATED ARTICLES

Back to Top