“Oedipus19” – Η ιστορία του Οιδίποδα ως υπονόμευση της «κανονικότητας»

«..η εποπτική παράσταση καθιστά δυνατό εκείνο το είδος της κατανόησης που συνίσταται ακριβώς στον να “βλέπουμε τις διασυνδέσεις”. Εξ ου και η σημασία της ανέρευσης ενδιάμεσων περιπτώσεων» – Ludwig Wittgestein

Το ρομαντικό ιδεολόγημα του κλασικού αρχαιοελληνικού λευκομαρμαρωτού κάλλους, με το ήρεμο μεγαλείο, συνιστά μια αναπαράσταση του κειμενικού νοήματος, βασισμένο στη δομή επακριβώς του γραπτού κειμένου. Αυτή είναι η λεγόμενη φιλολογική θέση. Ξεχνώντας βέβαια ότι τα κείμενα των Ελλήνων κλασικών δραματουργών γράφτηκαν για να παρασταθούν. Στον αντίποδα, οι σύγχρονες θεωρίες της πρόσληψης, αναγνωρίζουν την αισθητική απόκλιση· δηλαδή την ανασυγκρότηση του ορίζοντα προσδοκιών του κοινού με βάση τη φύση και την ένταση της επίδρασης, που μια παράσταση ασκεί σε συγκεκριμένο κοινό.

Η παράσταση Oedipus19 σε σκηνοθεσία Γεωργίας Καλογεράτου, που παρουσιάστηκε στην Πάτρα (23-27 Ιουνίου) είναι μια κειμενική αναπαράσταση με μορφή Cabaret του Σοφόκλειου Οιδίποδα Τύραννου και έχει σχέσης δομής-αντιδομής με το αρχικό έργο· καθώς ενυπάρχει στην παράσταση ένα σύστημα δοκιμών. Η μετωπικότητα των σκηνικών όρων (στους διαλόγους δεν κοιτάζονται οι ηθοποιοί) και η διάδραση με τους θεατές, εμφανίζουν ένα αντιρεαλιστικό στοιχείο. Το ανάπτυγμα του κειμένου, με μια γραμμική αποτύπωση νοημάτων, λειτουργεί αντιφατικά με τις πράξεις των ηθοποιών στη σκηνή. Χάριν παραδείγματος, τη στιγμή της αποκάλυψης από τον Κορίνθιο δούλο, οι δυο γυναίκες υπονομεύουν την ένταση της σκηνής κάνοντας σεξ και στηλιτεύοντας οργασμικά την αριστοτελική κάθαρση, που θα προέκυπτε από μια τέτοια στιγμή, καταγγέλοντας ουσιαστικά με ένα σεξουαλικό Gestus την αναμενόμενη αντίδραση του κοινού, στη συγκεκριμένη σκηνή.

Ολόκληρη η παράσταση είναι υπονομευτική της «κανονικότητας», καθώς παίζουν μόνο γυναίκες (ο μοναδικός άντρας ήταν στο μουσικό όργανο) ντυμένες προκλητικά ανταλλάσοντας ρόλους και σχέσεις εξουσίας, εξάγοντας την ταμπέλα γυναίκα/σεξουαλικό υποκείμενο· παρουσιάζοντας μια φεμινιστική αποτύπωση. Οι εγγραφόμενες διαφορές στους εξουσιαστικούς ρόλους – πάντοτε από γυναίκες – είτε αυτοί οι ρόλοι είναι ο Οιδίποδας είτε ο ερμαφρόδιτος (αλλά πάντα θηλυκός στην παράσταση) Τειρεσίας, είτε η Ιοκάστη, στηλιτεύουν την φαλλοκεντρικά ετεροπροσδιοριζόμενη γυναικεία ηγεμονική θέση. Στην παράσταση αυτή την εξουσία την έχουν οι γυναίκες. Ακόμα και στον τρόπο της διάδρασης με τους θεατές, οι γυναίκες έχουν το πάνω χέρι.

Δραματουργικά η παράσταση, είναι άρτια μελετημένη. Στην έναρξη η εξαιρετική Δήμητρα Ταρούση, στο ρόλο του Οιδίποδα, στέκεται ψηλά και κραταιή ενώ στο τέλος εγακαταλείπει τη σκηνή υποβασταζόμενη από την κόρη της Αντιγόνη, δίνοντας πάτημα για τη συνέχεια του Οιδίποδα στον Κολωνώ. Οι αυτοπαθείς αντιδράσεις των γυναικών, λειτουργούν στο συμβολικό πεδίο του λογοθετήματος αναφερόμενες είτε στην προ-πολιτισμικά απαγορευμένη αιμομιξία είτε στην σκοποθετημένη από την κοινωνία γυναικεία φύση, μας δείχνουν πως η επιτελεστικότητα κάνει το φύλο που φέρουμε, με βάση τις κοινωνικές λειτουργίες που επιτελούμε.

Το πυρηνικό συστατικό της παράστασης είναι η βύθιση σε ένα σκοτεινό έργο, σε μια προσπάθεια να αποκαλύψει ενδότερες ενορμήσεις. Η διαφορά μεταξύ (οπτικής)υλικότητας και ιδέας που αποτυπώνεται στη σκηνή, μας δείχνουν μια δισυπόστατη αλληλόραση από τις ηθοποιούς και τους θεατές. Η αλληλόραση αυτή συνίσταται αρχικά στην αυτοαξιοθέτηση που προκατειλημμένα περιμένει να δει ο θεατής· και στην απόρριψη των συντεταγμένων δομών της αρχαίας τραγωδίας. Η σκηνοθέτις Γεωργία Καλογεράτου, έχει πλήρη αντίληψη του σύγχρονου κοινού που απευθύνεται και με εξαιρετικό έμφυλα ανοικειωτικό τρόπο, καταδεικνύει τους παραμορφωτικούς αντικατοπτρισμούς αρκετών κοινωνικών βεβαιοτήτων.

Σημειωτικά, τα σκοτεινά μάτια σε όλες τις ηθοποιούς και στον οργανοπαίκτη μας δείχνουν μια διάσπαση ρόλου. Όλοι είναι ένας Οιδίποδας, που στο τέλος χρησιμοποιώντας χώμα, ένα αρχέγονο υλικό, μας δείχνουν το τέλος της ανθρώπινης φύση. Όλα αυτά, σε ένα μινιμαλιστικό σκηνικό, με εξαιρετικά έξυπνη τη στιγμή της αυτοκτονίας της Ιοκάστης, που αχνοφαινόταν στο δωμάτιό της. Στο αρχαίο κείμενο τη σκηνή αυτή οι θεατές καλούνταν να την πραγματώσουν στη φαντασία τους, καθώς άκουγαν μόνο τα λόγια του εξάγγελου. Η σκευή των ηθοποιών είναι ένα από τα όπλα της παράστασης, καθώς είναι σεξουαλικά προσδιορισμένη και καλεί τον θεατή να υπερβεί την ταμπέλα του Σεξουαλικού υποκειμένου, για να ανακαλύψει τις ενδότερες πτυχές της παράστασης, λειτουργώντας συγκρουσιακά ανάμεσα σε ύλη και ιδέα.

Υποκριτικά οι ηθοποιοί ήσαν όλες άρτιες. Η Δήμητρα Ταρούση, στο ρόλο του Οιδίποδα ως γυναίκα συγκεκριμενοποιεί εμβληματικά την εξουσιαστική έμφυλη σχέση εξουσίας. Παράλληλα, η Χριστίνα Κουταλιάγκα, σε πολλαπλούς ρόλους, αποδίδει πολύ καλά την ταύτιση που χρειάζονται οι ρόλοι αυτοί. Η Ελένη Μεσσήνη με διάδραση και ευρηματικούς διαλόγους προκαλεί την οικειοποίηση εξαιρετικά, ώστε στη συνέχεια να επέλθει η ανοικείωση από την παράσταση, έχοντας ρόλο κλειδί.

Βλέποντας κανείς την παράσταση Oedipus19, είναι εύκολο να αντιληφθεί πως ενέχει μια διαφοροποίηση που προκύπτει ανάμεσα στη ρήξη με τη συμβατική φόρμα αλλά και ανάμεσα στη ρήξη της γυναικείας με την αντρική φύση· και σε κάνει να αναρωτιέσαι: Τι θα γινόταν αν τελικά ο Φρόιντ δεν είχε χρησιμοποιήσει ως μοντέλο του τον Οιδίποδα αλλά την αδερφή του την Αντιγόνη;

Συντελεστές Παράστασης

Παίζουν: Δήμητρα Ταρούση, Χριστίνα Κουταλιάγκα, Ελένη Μεσσήνη
Πιάνο/Μουσικές Διασκευές: Χρήστος Αλεξανδρόπουλος
Σκηνοθεσία/Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Γεωργία Καλογεράτου
Χορογραφίες: Μαρία Κίκινα
Make-up artist: Μαριλίνα Καρκαβέλια
Hairstyling: New Image – Γεωργία Παναγιωτοπούλου
Χορηγός: Ελαιοτριβείο Σπηλιωτόπουλος
Φωτογραφία Αφίσας: Θάνος Σερέτης