Σάμιουελ Μπέκετ… εκτός νόρμας και κανόνων

Θα πάψετε επιτέλους να με βασανίζετε με τον καταραμένο τον χρόνο σας! Είναι απάνθρωπο! Πότε! Πότε! Μια μέρα! Δεν σας φτάνει αυτό; Μια μέρα σαν τις άλλες, μια μέρα μουγγάθηκε, μια μέρα τυφλώθηκα, μια μέρα θα κουφαθούμε, μια μέρα γεννηθήκαμε, μια μέρα θα πεθάνουμε, την ίδια μέρα, την ίδια ώρα, την ίδια στιγμή, δε σας φτάνει αυτό; Ξεγεννάνε καβάλα σ’ ένα τάφο, αστράφτει το φως μια στιγμή, κι ύστερα πάλι σκοτάδι. – Περιμένοντας τον Γκοντό (1948)

Ο Σάμιουελ Μπέκετ (13 Απριλίου 1906 – 22 Δεκεμβρίου 1989) ήταν Ιρλανδός λογοτέχνης, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Θεωρείται ένας από τους κύριους εκφραστές του θεάτρου του παραλόγου, αν και το έργο του δεν μπορεί να ενταχθεί βάση των χαρακτηριστικών του, σε κάποια τυπική καλλιτεχνική φόρμα.

Το έργο του, αντανακλά την αέναη αναζήτηση μιας απάντησης που μέσα από ένα ταξίδι μετ’ εμποδίων της ανθρώπινης ύπαρξης, οδηγεί στο τίποτα. Ίσως και γι’ αυτό το λόγο η μόνη αυθεντική αλήθεια να βρίσκεται σ’ αυτό το ίδιο το ταξίδι.

Τίποτα δεν είναι πιο πραγματικό από το τίποτα. – Ο Μαλόν πεθαίνει (1951)

Ο Μπέκετ αποτυπώνει μ’ έναν δυσδιάκριτα ρεαλιστικό τρόπο τη φύση και την ουσία της αναζήτησης, ενός λογοτεχνικού κόσμου που ελάχιστα απέχει από τον πραγματικό κόσμο και γι’ αυτό το λόγο  ο αναγνώστης μπορεί να ταυτίσει εύκολα τις δυσκολίες  στις δικές του αναζητήσεις.

Ναι, στη ζωή μου, αφού πρέπει να τη λέω έτσι, υπήρχαν τρία πράγματα, η ανικανότητα να μιλήσω, η ανικανότητα να σωπάσω, και η μοναξιά, μ’ αυτά έπρεπε να τα βγάλω πέρα. – Ο Ακατονόμαστος (1954)

Γεννημένος  κοντά στο Δουβλίνο, από μια μεσοαστική προτεσταντική οικογένεια, σπουδάζει Γαλλικά, Αγγλικά και Ιταλικά και αποφοιτά από το Trinity College, του Πανεπιστημίου του Δουβλίνου. Δίδαξε για μικρό χρονικό διάστημα στο Campbell College του Μπέλφαστ κι έπειτα διορίστηκε ως καθηγητής αγγλικών στην École Normale Supérieure στο Παρίσι, όπου και γνωρίστηκε με το Ιρλανδό συγγραφέα Τζέιμς Τζόις, που ζούσε εκεί αυτοεξόριστος. Δημοσίευσε το πρώτο του δοκίμιο το 1929 με τίτλο “Dante…Bruno. Vico..Joyce” και το 1930 κέρδισε το πρώτο του λογοτεχνικό βραβείο για το ποίημά του, “Whoroscope”, εμπνεσμένο από το έργο του Γάλλου φιλόσοφου Ρενέ Ντεκάρτ σχετικά με το θέμα του χρόνου και της παροδικότητας της ζωής.

Την ίδια χρονιά επέστρεψε ως λέκτορας στο Trinity College, ωστόσο σύντομα απογοητεύτηκε από το ακαδημαϊκό λειτούργημα. Την απέχθειά του αυτή την εξέφρασε με ένα τέχνασμα που έκανε στην Modern Language Society του Δουβλίνου, διαβάζοντας στα γαλλικά ένα σοβαρό επιστημονικό άρθρο του συγγραφέα Jean du Chas, ιδρυτή του κινήματος του Συγκεντρωτισμού. Τόσο ο συγγραφέας όσο και το κίνημα ήταν δημιουργήματα της φαντασίας του Μπέκετ, που με αυτό τον τρόπο ήθελε να κοροϊδέψει τους σχολαστικούς. Ο Μπέκετ παραιτήθηκε από τη θέση του λέκτορα το 1931 και ξεκίνησε να ταξιδεύει στην Ευρώπη.

By Binant (Own work) [CC BY-SA 4.0], via Wikimedia Commons

Στο Λονδίνο, εξέδωσε μια κριτική μελέτη για το Γάλλο συγγραφέα Μάρσελ Προυστ. Ένα χρόνο αργότερα, έγραψε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο “Dream of Fair to Middling Women”, το οποίο εγκατέλειψε μετά τις απορρίψεις αρκετών εκδοτών (τελικά εκδόθηκε το 1993). Τον Ιανουάριο του 1938 στο Παρίσι, έγινε εναντίων του μια απόπειρα δολοφονίας, καθώς αρνήθηκε τις ανήθικες προτάσεις ενός περιβόητου μαστροπού της πόλης. Κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του στο νοσοκομείο, γνώρισε την Suzanne Deschevaux-Dumesnil, με την οποία θα διατηρούσε μια μακροχρόνια σχέση για σχεδόν 50 χρόνια.

Ο Μπέκετ έγινε μέλος της γαλλικής Αντίστασης, κατά τη ναζιστική γερμανική κατοχή της Γαλλίας το 1940, κινδυνεύοντας να συλληφθεί αρκετές φορές από την Γκεστάπο.

Τον Αύγουστο του 1942, η μονάδα του καταδόθηκε από έναν καθολικό ιερέα και κάποιοι από τους συντρόφους του συνελήφθησαν. Ο ίδιος και η σύντροφός του αναγκάστηκαν να καταφύγουν στο χωριό Ρουσιγιόν, όπου και συνέχισαν να βοηθούν στην Αντίσταση, κρύβοντας πολεμικό εξοπλισμό στο σπίτι τους και βοηθώντας ένα σαμποτάζ εναντίον του γερμανικού στρατού. Η φρίκη του πολέμου καθορίζει τον ψυχισμό του Μπέκετ, που μέσα από τα έργα του θα εκφράσει τον παραλογισμό και τη ματαιότητα ολόκληρης της ζωής.

Το 1945, ο Μπέκετ επέστρεψε στο Δουβλίνο, και αρχίζει μια περίοδο έντονης δημιουργικότητας, όπου και γράφει πλέον αποκλειστικά στα γαλλικά. Το 1946-1947 έγραψε το πρώτο του (τρίπρακτο) έργο, με τον ελληνικό τίτλο Eλευθερία, που αποτυπώνει και την προσωπική του αναζήτηση της ελευθερίας.

Ο Μπέκετ είναι περισσότερο γνωστός για τα θεατρικά έργα του «Περιμένοντας τον Γκοντό», που γράφτηκε το 1948 -1949, «Το τέλος του Παιχνιδιού» (1957), «Η Τελευταία μαγνητοταινία του Κραπ» (1958), “Happy Days” (δημοσιεύθηκε το 1963). Εξίσου γνωστά είναι και τα πεζά έργα του: «Ο Μαλόν πεθαίνει» (1951), «Μολλόυ» (1951), «Ο Ακατονόμαστος» (1954).

Το 1969 κατά τη διάρκεια των διακοπών του στην Τύνιδα με τη Σουζάν πληροφορήθηκε πως κέρδισε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Ο ίδιος αρνήθηκε να το παραλάβει ο ίδιος, στέλνοντας στη θέση του τον εκδότη του. Το χρηματικό έπαθλο που συνόδευε το βραβείο το δώρισε σχεδόν στο σύνολό του. Το μεγαλύτερο μέρος του διατέθηκε για την οικονομική στήριξη φίλων του και νέων δημιουργών, ενώ έκανε επίσης μια μεγάλη δωρεά στη βιβλιοθήκη Trinity.

Ναι, ναι, είναι το πιο κωμικό πράγμα στον κόσμο. Στην αρχή γελάμε, γελάμε με την καρδιά μας. Αλλά η ιστορία επαναλαμβάνεται. Είναι σαν το ανέκδοτο που τ’ ακούμε κάθε τόσο και μ’ όλο που μας αρέσει, δεν μπορούμε πια να γελάσουμε. – Το τέλος του Παιχνιδιού (1957)

By Javad Alizadeh (javadalizadeh.com: Gallery Direct) [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons