Στη Χώρα του Πάγου και της Φωτιάς της Δήμητρας Ζήρου από 3/11 στους κινηματογράφους

Το καθηλωτικό ντοκιμαντέρ «Στη Χώρα του Πάγου και της Φωτιάς» (Into the Land of Ice and Fire) της Δήμητρας Ζήρου που έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα προβάλλεται από 3 Νοεμβρίου στους κινηματογράφους Ταινιοθήκη της Ελλάδος, Διάνα και Μικρόκοσμος.

Στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος η ταινία θα προβληθεί το  Σάββατο 5 Νοεμβρίου (6 μ.μ.), παρουσία των συντελεστών. Θα ακολουθήσουν άλλες δύο προβολές στην Ταινιοθήκη, στις 12 και 19 Νοεμβρίου (6 μ.μ.)

Το μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ Στη Χώρα του Πάγου και της Φωτιάς είναι εμπνευσμένο από τη σύγχρονη ζωή των αυτοχθόνων που κατοικούν στην Ευρωπαϊκή Αρκτική ζώνη, τους Sámi, ευρέως γνωστοί ως Λάπωνες. Μετά από δεκαπέντε χρόνια έρευνας και φωτογράφησης του ευρωπαïκού αρκτικού τοπίου και των αυτοχθόνων κατοίκων του, η σκηνοθέτης Δήμητρα Ζήρου ξεκινά ένα ντοκιμαντέρ εμπνευσμένο από τη μακρινή αυτή γη και τους ανθρώπους της.

Δύο παράλληλες ιστορίες ξετυλίγουν σταδιακά την καθημερινή ζωή δύο πολύ διαφορετικών ανθρώπων: της 87χρονης Sara και του 7χρονου Mihka, που ζουν στην Guovdageaidnu – Kautokeino, μια μικρή απομακρυσμένη πόλη στη μέση της Νορβηγικής αρκτικής τούνδρας. Η ταινία παρατηρεί τη ζωή τους κατά τη διάρκεια ενός έτους, μέσα από τις εναλλαγές των εποχών και το πέρασμα από το καλοκαιρινό διαρκές φως,στο αρκτικό σκοτάδι.

Ντοκιμαντέρ παρατήρησης που σε γοητεύει με τις εικόνες του, φωτίζει την ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία των Sámi που, αν και ζουν απολαμβάνοντας τις ανέσεις που τους προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, διαφέρουν πολύ από τον Δυτικό άνθρωπο: βρίσκονται σε απόλυτη επαφή με τη φύση και τα πλάσματά της, ορατά και αόρατα, και νοιώθουν την ανάγκη να τους ζητήσουν την άδεια ακόμα και για το νερό που θα πιούν από ένα ρυάκι, ή για τον τόπο όπου θα στήσουν τη σκηνή τους. Και μετά, ευγνώμονες,  να  ευχαριστήσουν τα πνεύματα της φύσης για τα αγαθά που τους προσφέρουν.

Ζώντας σε σκληρές καιρικές συνθήκες, αλλά απολαμβάνοντας και μαγικές στιγμές όπως το Βόρειο Σέλας, οι Sámi έχουν μάθει να επιβιώνουν: κυκλοφορούν με έλκηθρα στο χιόνι, καπνίζουν το κρέας  με τον πατροπαράδοτο τρόπο στις σκηνές τους, ψαρεύουν ανοίγοντας τρύπες στον πάγο, φτιάχνουν ανθεκτικά στο χιόνι παπούτσια από δέρμα ταράνδου και μαζεύουν τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους αρκτικά μούρα. Την ίδια στιγμή  τα παιδιά τους, όπως ο Mihka,ενώ απολαμβάνουν να παίζουν με το τάμπλετ τους, όπως όλα τα σημερινά παιδιά,  μαθαίνουν να χειρίζονται το μαχαίρι και να ρίχνουν το λάσο στους ταράνδους…

Όμως οι Sámiδεν ζούσαν πάντα όπως ήθελαν. Κάποτε, τους απαγορευόταν να μιλούν τη γλώσσα τους. Σήμερα, ζουν αρμονικά στον τόπο τους.

Τη μουσική της ταινίας υπογράφει η Άννα Στερεοπούλου, ενώ ακούγονται και yoik, τα μοναδικά φωνητικά των Sámi.

Με τα Λόγια της Σκηνοθέτιδος

Αρχική Ιδέα

Ανέκαθεν είχα μέσα μου ένα πολύμεγάλο ενδιαφέρον για τους αυτόχθονες λαούς του πλανήτη μας και είχα την τύχη, μετά τις βασικές σπουδές στον κινηματογράφο στις Η.Π.Α να  μαθητεύσω δίπλα στον σπουδαίο Γάλλο εθνογράφο κινηματογραφιστή, τον Jean Rouch.

Ήταν πριν 24 χρόνια, τον Απρίλιο του 1998 όταν ξεκίνησα για πρώτη φορά με μία αναλογική φωτογραφική μηχανή και ένα τρίποδο, για την αρκτική Νορβηγική τούντρα, τη γη των Sámi. Έκτοτε, ταξίδεψα εκεί αρκετές φορές, σε διαφορετικές εποχές του χρόνου, γνωρίζοντας περισσότερο αυτούς τους ανθρώπους και φωτογραφίζοντας το αρκτικό τοπίο.

Η πρώτη σπίθα αυτής της ταινίας ξεπρόβαλε μέσα μου όταν πριν δέκα χρόνιαγ νώρισα τη Sara, την 87χρονη πλέον πρωταγωνίστριά μου. Η ηλικιωμένη αυτή γυναίκα που είχε ζήσει όλη της τη ζωή σε αυτή τη γη και είχε τόσο βαθειά επιθυμία να μεταδώσει τις γνώσεις της στους νεότερους, αντανακλούσε ξαφνικά στα μάτια μου την πεμπτουσία της φυλής της. Ήταν τότε λοιπόν, ένα χειμώνα πριν δέκα χρόνια, ότανξεκίνησα να κινηματογραφώ κάποια πρώτα στιγμιότυπα από την καθημερινή της ζωή.

Οι Sámi

Οι Sámi, όπως οι περισσότεροι αυτόχθονες λαοί, έχουν γαλουχηθεί από μικροί με μία αρκετά διαφορετική αντίληψη για τη ζωή και τα στοιχεία της φύσης από το μέσο δυτικό άνθρωπο. Τους χαρακτηρίζει μια ιδιαίτερα βαθειά ψυχική διασύνδεση με τη γη, τον ήλιο, τα βουνά, τα ποτάμια, τις λίμνες, τα ζώα, τα δέντρα και τα φυτά, όπως και απόλυτος σεβασμός προς όλα τα έμβιαόντα και όλες τις μορφές ζωής επάνω στη γη.

Έχουν πολύ μεγάλο σεβασμό για τους προγόνους τους όπως και για τους ηλικιωμένους της φυλής τους, ενώ η επιβίωσή τους εξαρτάται πάντα από τη μεταφορά της γνώσης από τον παλαιότερο στους νεότερους. Είναι αυτή η άλλη ματιά προς τη ζωή και τον κόσμο που μ’ ενδιαφέρει να επικοινωνήσω. Όλα αυτά τα χρόνια μαζί τους έχω δει ότι η μετάδοση της γνώσης τους έχει τη δύναμη να επιφέρει θετική επίδραση στις ζωές όλων μας.

Οι δύο πρωταγωνιστές

Από την πρώτη στιγμή που γνώρισα την Sara, με συνεπήρε η προσωπικότητά της, το λαμπερό της χαμόγελο, η θετική της ενέργεια προς τη ζωή και τους άλλους, και η απίστευτη ζωτικότητα που είχε και ακόμα έχει για την ηλικία της. Η Sara συνδυάζει την ευαισθησία μιας ηλικιωμένης γυναίκας που έχει ζήσει πολλές χαρές αλλά και πάρα πολύ δύσκολους καιρούς, με μία παράλληλη απίστευτη εσωτερική δύναμη, ζωτικότητα και αποφασιστικότητα στην καθημερινή της ζωή.

Όταν ήμουν μαζί της είχα μόνιμα την αίσθηση ότι δίπλα μου βρίσκεται μία νέα γυναίκα. Μόνο οι ρυτίδες στο πρόσωπό της μαρτυρούν την ηλικία της. Η Sara, είτε όταν ράβει ρούχα, καπέλα και παπούτσια από δέρματα ταράνδου, όταν ψαρεύει επάνω στην παγωμένη λίμνη, όταν μαζεύει τα αρκτικά μούρα στην τούντρα το καλοκαίρι, είτε όταν ψάλλει ύμνους μόνη της, έχει πάντα μία απόλυτη προσήλωση και σύνδεση με αυτό που κάνει και μία αστείρευτη ζωτικότητα.

Το καλοκαίρι του 2018 πρωτοσυνάντησα τον 5χρονο τότε Mihka. Ζωντανός, αυθόρμητος, με τα έξυπνα σκιστά μάτια του, παρατηρούσε τα πάντα γύρω του. Ο Mihka, είτε με τα σύγχρονα καθημερινά του ρούχα, είτε με την παραδοσιακή του φορεσιά, άλλοτε παίζοντας με το τάμπλετ, τα βιντεοπαιχνίδια και τους φίλους του, άλλοτε μαθαίνοντας το λάσο με τους τάρανδους, ή μαθαίνοντας να χρησιμοποιεί το πρώτο του μαχαίρι, μοιάζει ν’ ανοίγει τα φτερά του ανάμεσα σε δύο παράλληλους κόσμους.

Οι δυσκολίες…

Οι δυσκολίες ήταν αρκετές. Κινηματογράφησα όλη την ταινία μόνη μου, με τους δύο πρωταγωνιστές. Μόνο οι λήψεις των drones μαζί με κάποια επιπρόσθετα πλάνα από το Βόρειο Σέλας, έγιναν από δύο εξαιρετικούς Sámi εικονολήπτες.

Πολλές λήψεις τις έκανα με θερμοκρασία -25 και -35 Κελσίου. Με πολύ καλή οργάνωση και τα κατάλληλα ρούχα και εξοπλισμό, συνήθως δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Παρόλα αυτά, θα αναφέρω επιγραμματικά δύο μόνο περιστατικά από τις ιδιαίτερες  δυσκολίες της περιοχής: Θυμάμαι ένα βράδυ κατά την αρκτική νύχτα με -24 Κελσίου όπου – ντυμένη πολύ βαριά-  έμειναέξω για δύο ώρες περίπου, φωτογραφίζοντας το Βόρειο Σέλας, όταν συνειδητοποίησα ότι το δάχτυλο του χεριού μου δεν υπάκουε για να κάνει το επόμενο κλίκ. Είχε παγώσει.

Το επόμενο περιστατικό ήταν το αρκτικό καλοκαίρι, ενώ ακολουθούσα την Sara με την κάμερα στο μάζεμα των αρκτικών μούρων, όταν παραπάτησα και έπεσα μέσα σε έναν βαθύ λάκκο με νερό στο αρκετά βαλτώδες έδαφος. Προσπαθούσα με το ένα χέρι να κρατήσω την κάμερα ψηλά από το νερό και με το άλλο την ισορροπία μου. Τελικά, ήρθε και με βοήθησε η Sara. Της έδωσα την κάμερα και με τράβηξε να βγω από τον λάκκο.

Μια άλλη σημαντική πρόκληση για μένα ήταν η δυσκολία στη λεκτική επικοινωνία με τους δύο πρωταγωνιστές της ταινίας, οι οποίοι μιλούν μόνο τη γλώσσα των Sámi και μέτρια Νορβηγικά. Μέσα στα χρόνια, έχω μάθει αρκετές λέξεις και φράσεις της γλώσσας τους και αυτό με έχει βοηθήσει αρκετά. Ευτυχώς, η Sámi σύμβουλός και διερμηνέας μου Asta Balto, η οποία οργάνωσε όλη την παραγωγή στη Νορβηγία, ήταν διαρκώς μαζί μου κάνοντας ευκολότερη την επικοινωνία μου μαζί τους.

Πολλές φορές προγραμματίζαμε κάποιο σημαντικό γύρισμα και οι συνθήκες το καθιστούσαν αδύνατο να πραγματοποιηθεί. Παράλληλα, παρουσιαζόταν κάτι άλλο που ούτε καν το είχαμε σκεφτεί. Και το κάναμε. Συνειδητοποιήσαμε λοιπόν τελικά ότι η ‘Sápmi’, – η γη των Sámi – μας επέτρεπε κάθε φορά να κινηματογραφήσουμε αυτό που εκείνη ήθελε να μας δώσει. Εμείς είμασταν απλοί παρατηρητές.

Η μουσική

Η μουσικός και συνθέτης Άννα Στερεοπούλου πλησίασε με ευλαβική λεπτοφυή σχολαστικότητα  τη μουσική της ταινίας, έχοντας ήδη ακούσματα από την αρχέγονη αλλά και τη σύγχρονη μουσική παράδοση του αρκτικού αυτού λαού, των Sámi, συνδέοντας τη λιτότητα των πρωτογενών ήχων με την ηλεκτρονική μουσική.

Μέσα στη μινιμαλιστική τους απλότητα, τα μοναδικά φωνητικά των Sámi, τα yoik του Mihka    και της Sara, διαπερνούν ενίοτε τη σιωπή του τοπίου. (Τα ‘yoik’ τραγουδιούνται από τους Sámi ως ύμνος προς κάθε μορφή ζωής, από το ποτάμι, τα λουλούδια και τα σύννεφα, έως τη μορφή ενός αγαπημένου προσώπου).

Ειδικά για την ταινία αυτή γράφτηκαν στη Νορβηγία οι στίχοι και η μουσική του πρώτου yoik αφιερωμένο στο μικρό Mihka από την εξαιρετική Sámi τραγουδίστρια – μουσικό KajsaBalto, ενώ για τη Sara ηχογραφήθηκε το δικό της προσωπικό προϋπάρχον yoik από την γηραιά BeritKarenGaino.