«Το Ακουστικό Κέρας» – Γερνώντας Σουρεαλιστικά

Η Λεονόρα Κάρινγκτον, η σπουδαία σουρεαλίστρια ζωγράφος και συγγραφέας, πέθανε το 2011, σε ηλικία 94 ετών, έχοντας ζήσει μια, ομολογουμένως συναρπαστική ζωή. Άφησε πίσω της μια σημαντική παρακαταθήκη έργων – βιβλία, πίνακες, κοστούμια, γλυπτά. Η σπουδαιότητα όλων αυτών αρχικά επισκιάστηκε από την σχέση της με τον Μαξ Έρνστ, έναν από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του κινήματος του υπερρεαλισμού, αλλά κατάφερε να αναγνωριστεί παγκόσμια χάρη στην ξεχωριστή συνεισφορά της στο κίνημα του σουρεαλισμού. Μια συνεισφορά που μοιάζει με εξωτικό, σκοτεινό όνειρο.

Την περίοδο που οι Γερμανοί εισέβαλαν στη Γαλλία, η Κάρινγκτον υπέστη νευρικό κλονισμό. Έφυγε από τη Γαλλία στην Ισπανία για να αποφύγει τη μεταφορά της σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπως συνέβη με τον σύντροφό της Ερνστ, και κατέληξε σε άσυλο καθώς η κατάστασή της χειροτέρευε. Ξεφεύγοντας από έναν παραλίγο εγκλεισμό σε σανατόριο, πέταξε για το Μεξικό, όπου και έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής της, ζωγραφίζοντας και γράφοντας, με έμφαση στην εκκεντρικότητα, τον μαγικό ρεαλισμό, τις βιωματικές καταγραφές, τον φεμινισμό, τη μυθολογία, την απομόνωση. Το έργο της, που πλέον θεωρείται εξαιρετικής σημασίας, αναγνωρίστηκε αρκετά αργά. Αλλά ευτυχώς αναγνωρίστηκε. Γι’ αυτό και έχουμε σήμερα την τύχη να μιλάμε για Το Ακουστικό Κέρας.

Το Ακουστικό Κέρας δημοσιεύτηκε το 1974, την εποχή που η Κάρινγκτον είχε ήδη αρχίσει να αφοσιώνεται στο γυναικείο απελευθερωτικό κίνημα της εποχής. Στο σύντομο αυτό μυθιστόρημα αποτυπώνεται με πρωτότυπο, γοητευτικό τρόπο η ανατρεπτική δύναμη των γυναικών, όταν κανείς δεν το περιμένει.

Σύμφωνα με τις πατριαρχικές επιταγές, όταν μια γυναίκα γερνάει γίνεται ακόμα μεγαλύτερο βάρος στους γύρω της. Η κοινωνία προσπαθεί να την κάνει αόρατη, περιορίζοντάς την ακόμα περισσότερο σε σφιχτά στερεότυπα, μέχρι να γίνει ένα κατώτερο πλάσμα με ελάχιστα δικαιώματα, όπου οι υπόλοιποι απλά το ανέχονται.

Και τι κάνει η Κάρινγκτον για αυτό; Επινοεί έναν φανταστικό κόσμο στον οποίο οι γυναίκες παίρνουν τον έλεγχο με τρόπους απόλυτα σουρεαλιστικούς, και οι άντρες έχουν επιτέλους απλώς «υποστηρικτικούς» ρόλους.

Κέντρο του κόσμου αυτού είναι η Μάριαν Λέδερμπι, μια γυναίκα 92 χρονών με όρεξη για ζωή και μάλλον θεόκουφη, που αθώα αναρωτιέται «γιατί κατηγορήθηκε η Εύα για όλα τα δεινά». Παραγκωνισμένη από την οικογένειά της η Μάριαν μαθαίνει ότι σκοπεύουν να την κλείσουν σε οίκο ευγηρίας, και ανήμπορη να επαναστατήσει αποδέχεται τη μοίρα της.  «Να θυμάσαι, Γκάλαχαντ» συμβουλεύει η νύφη της Μάριαν τον άντρα της «οι μεγάλοι άνθρωποι δεν έχουν συναισθήματα όπως εσύ κι εγώ. Θα ήταν πολύ πιο χαρούμενη σ’ ένα ίδρυμα όπου υπάρχει προσωπικό να τη φροντίζει.»

Ο οίκος ευγηρίας, ο οποίος ανήκει σε μια Αδελφότητα με το όνομα Πηγή του Φωτός, αποδεικνύεται ένα περίεργο μέρος με «σπιτάκια σε σχήμα μανιταριού σαν για ξωτικά, ελβετικά σαλέ, βαγόνια αμαξοστοιχίας, ένα-δυο κανονικά μπανγκαλόου, κάτι σε σχήμα μπότας κι ένα άλλο που μου φάνηκε σαν ευμεγέθης αιγυπτιακή μούμια».

Ομολογώ πως, ενώ το ενδιαφέρον μου για την, κάποιες φορές αληθινά σουρεαλιστική πορεία της ιστορίας, ατόνησε προς το τέλος, γνώρισα μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ηρωίδες της σύγχρονης λογοτεχνίας. Κι αυτό γιατί, με πλήρη επίγνωση του γήρατος και της κατάπτωσής της, αλλά και της αδιαφορίας του κόσμο απέναντί της ως γυναίκα που διανύει τα τελευταία χιλιόμετρα της ζωής της, ξεχειλίζει από χιούμορ, ειλικρίνεια, αυτοπεποίθηση, και πάνω απ’ όλα αλήθειες. Αλήθειες που την κάνουν να απολαύσει τη διαδρομή, όσο κι αν αυτές πονάνε.

«Μου φαίνεται κρίμα να αυτοκτονήσω όταν έχω ζήσει ενενήντα δύο χρόνια χωρίς να έχω καταλάβει στην πραγματικότητα τίποτα», εκμυστηρεύεται στη μοναδική της φίλη, Καρμέλα, όταν ανακαλύπτει τα σχέδια για το γηροκομείο.

Όνειρό της ζωής της να διασχίσει τη Λαπωνία πάνω σε ένα όχημα που θα το σέρνουν μαλλιαρά σκυλιά. Τα «τελευταία σαράντα χρόνια» προσπαθεί να φύγει μακριά, μα μένει σαν κάποια μάγια να την κρατούν. Είναι η γυναικεία της φύση που την κρατά δεμένη με μια ζωή που δε διάλεξε, και είναι η ανθρώπινη φύση της που τη βοηθά να βρίσκει τη χαρά σε έναν κόσμο ανθρώπων «που δεν έχουν χρόνο ποτέ και για τίποτα». Και παρακολουθεί έκπληκτη και υπομονετική τις αξίες που αλλάζουν και χάνονται τόσο γρήγορα που χάνει πια τον λογαριασμό.

Βασικό στοιχείο του χαρακτήρα της Λέδερμπι είναι η εκκεντρικότητά της, κάτι που χαρακτηρίζει και το μυθιστόρημα συνολικά, αφού πόσο συχνά διαβάζει κανείς ιστορίες με πρωταγωνίστριες μια παρέα παράξενων ηλικιωμένων κυριών;

Επειδή όλοι ξέρουμε την απάντηση το βιβλίο αυτό μου έδωσε έναν ακόμη λόγο να χαμογελάσω, να σκεφτώ, να προβληματιστώ διαβάζοντάς το, απορροφημένη μέσα σε μια περιπλάνηση στην τρίτη ηλικία, που, όπως ακριβώς και η παιδική, χαρακτηρίζεται από αδυναμία αλλά και χιούμορ. Η ομορφιά της ζωής όμως δεν γνωρίζει νούμερα, παρά προσφέρεται σε όσους ευγενικά καταπιάνονται με το ξεζούμισμά της.

Αστείο, παράδοξο, βαθύ, το Ακουστικό Κέρας είναι ένα βιβλίο που γιορτάζει τη φαντασία και τον κόσμο της Κάρινγκτον, τόσο ως συγγραφέα όσο και ως γυναίκα. Γιατί, όπως είχε πει και η ίδια «Η ψυχή σου πρέπει να σου ανήκει, όσο τουλάχιστον μπορεί να σου ανήκει—ή να της ανήκεις εσύ. Αλλά να την δώσεις σε κάποιο ψευτοαρσενικό; Δεν θα το πρότεινα».