Το Κάστρο της Πάτρας και το τελευταίο τσιγάρο του Δημήτρη Μάτσαλη

By Swedish National Heritage Board – Fortress in Patras, Greece, No restrictions, Link

Στέκεται το Φρούριο ψηλά στην κορυφή του λόφου που δεσπόζει της πόλεως, παντεπόπτης οφθαλμός, μάρτυρας και αποταμιευτήριο μνήμης, έτσι που αν ποτέ προσπαθούσαμε να φτιάξουμε ένα ψηφιδωτό της πόλεως Πατρών δεν θα βρίσκαμε καλύτερο από τα τείχη, τις πολεμίστρες και τους πύργους του. Γιατί υψώθηκαν κάποτε αυτά με αρχαίων οικοδομημάτων απομεινάρια, ράκη και ξεφτίδια της πόλεως, ψηφίδες από κτήρια που σάπισε ο χρόνος και η αχρησία, μα νέα χρήση βρήκανε στην προστασία και στο γόητρό της κάθε εξουσίας που πια θα το ξεχώριζαν οι επίδοξοι εχθροί της από πολύ μακριά.

Και δεν μπορούμε να φανταστούμε εύκολα, εμείς οι σημερινοί κάτοικοι, τον επιβλητικό ίσκιο του Κάστρου αφού τη θέα του μας την κρύβει το δάσος των πολυκατοικιών μας – στις γκραβούρες όμως που αναπαριστούν την πόλη σε παλιότερες εποχές ξεχώριζε κραταιό κι αγέρωχο, κρεμασμένο πάνω απ’ την εύφορη κοιλάδα που φτάνει μέχρι τις ακτές της θάλασσας στην οποία αργότερα χτίστηκε η νέα πόλη, την γεμάτη περιβόλια κι αμπέλια και λιγοστά οικοδομήματα τότε.

Κι έστεκε το Φρούριο σημάδι σταθερό στον ορίζοντα, ορατό από παντού, και πάντα από τη στιγμή που χτίστηκε, σήμα της ισχύος του Κράτους και της Βίας της κάθε εποχής, στοιχειό της πόλεως, άλλοτε ύστατη καταφυγή σε επιδρομές κατακτητών και οπλισμένων τυχοδιωκτών, άλλοτε έδρα της κάθε εξουσίας που λόγο είχε στη ζωή, στο θάνατο και στις περιουσίες των κατοίκων, άλλοτε φυλακή, άλλοτε στρατόπεδο.

Μέσα στο Φρούριο λοιπόν αντήχησαν κάποτε ιαχές θριάμβου, αγωνίας και τρόμου, οιμωγές βασανισμένων καταδίκων, προσευχές για σωτηρία, στρατιωτικά παραγγέλματα, κραυγές τραυματισμένων και μελλοθάνατων. Κι έτσι μ’ όλο που στον περιτειχισμένο χώρο του Κάστρου συμπυκνώθηκαν πολλές φορές η απελπισία και ο πόνος μιας ολόκληρης πόλης, αυτό στάθηκε – στέκεται – μέχρι και σήμερα όρθιο παρόλο που στα 1899 ένας Μιλτιάδης Δόξας, αξιωματικός όπως αναφέρεται και υποψήφιος βουλευτής του νομού Αχαΐας πρότεινε την κατεδάφιση του Φρουρίου και την αξιοποίηση του χώρου για την κατασκευή άλσους και άλλων εξωραϊστικών έργων. Πρόταση η οποία μάλλον είχε βρει σύμφωνο τον τότε δήμαρχο της πόλεως Γεώργιο Ρούφο μα δεν ευδοκίμησε αφού ο δήμαρχος εξεμέτρησε το ζην πριν προλάβει.

Μετά την παράδοση του Κάστρου της Πάτρας στους Γάλλους τον Οκτώβριο του 1828 κι αφού υψώθηκε η γαλλική και στη συνέχεια η αγγλική και η ρώσικη σημαία στους πύργους του, το Φρούριο χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτική έδρα του Φρούραρχου της πόλης. Στα κατοπινά χρόνια χρησιμοποιήθηκε και ως χώρος φυλακών. Οι φυλακές καταργήθηκαν το 1926 κι έκτοτε υπήρχαν εκεί εγκαταστάσεις στρατωνισμού και αποθήκες. Τις τελευταίες δεκαετίες – μετά το ’50 – ο εσωτερικός χώρος του Φρουρίου έγινε φυτώριο το οποίο καλλιεργούσε ο δήμος – για να ξεπλύνει άραγε η φιλειρηνική κηπουρική του πολέμου τα εγκλήματα; – μέχρι να γίνει αρχαιολογικό μνημείο και να περάσει στα χέρια της Εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και να στηθεί εκεί θεατράκι στο οποίο οι κάτοικοι της πόλεως απόλαυσαν συναυλίες και φεστιβάλ, αλλά και παιδική χαρά.

Υπό το άγρυπνο βλέμμα της γνωστής Πατρινέλλας, του αγαλματένιου κορμού δηλαδή μιας ανδρικής φιγούρας που είχε χωθεί ως οικοδομικό υλικό κάπου ψηλά στον τοίχο ενός από τους πύργους του Φρουρίου, και που τόσο παράταιρο κι αφύσικο φαινόταν ώστε χρειάστηκε η κατασκευή ολόκληρου μύθου για να εξευμενιστεί ο φόβος που προκαλούσε, οι επισκέπτες του Κάστρου πια δεν μπορούν να θαυμάσουν κάτι το εκθαμβωτικό σαν κι αυτά που χρειάζονται για αποτελέσει ένα μνημείο τουριστική ατραξιόν, παρά μόνο ένα κουφάρι έτσι που το κατάντησε – αλίμονο – ο χρόνος και η τριβή του αέρα…

Μα έχει φυλακισμένες μνήμες, εικόνες, φωνές και θάνατο στα μπουντρούμια του που δεν είναι επισκέψιμα. Και κάποτε σ’ ένα απ’ αυτά ρίχτηκε ο – κατά δήλωσή του – αναρχικός Μάτσαλης, υποδηματοποιός στο επάγγελμα, αφού διέπραξε ένα από τα πρώτα πολιτικά εγκλήματα με τέτοιου είδους αιτιολογία σαν κι εκείνη που επικαλέστηκε ο δράστης, στην ιστορία του ελληνικού κράτους: τη δολοφονία του Διονυσίου Φραγκόπουλου και τον τραυματισμό του Αντρέα Κόλλα, γνωστού τραπεζίτη και πλούσιου σταφιδέμπορου αντίστοιχα, στις 3 Νοεμβρίου του 1896 ενώ περπατούσαν την Κυριακάτικη βόλτα τους μετά την απόλυση της εκκλησίας στη συμβολή των οδών Ανεξαρτησίας (σημερινή Γεροκωστοπούλου) και Ρήγα Φεραίου, εκεί δηλαδή που σήμερα συνωστίζονται στις καφετέριες οι κάτοικοι της πόλεως. Δολοφονία με τέτοιου είδους πολιτικά κίνητρα ήταν τότε πρωτάκουστο γεγονός, όχι μόνο για την Πάτρα. Και κλείστηκε ο Μάτσαλης στις φυλακές της Ακροπόλεως, όπως λεγόταν τότε το Κάστρο αφού στ’ αρχαία χρόνια πράγματι η Ακρόπολη της πόλεως ήταν στον ίδιο χώρο, μα μόλις μεταφέρθηκε σε μπουντρούμι απομόνωσης ακούστηκε έκρηξη που έσπειρε πανικό και τράνταξε το Φρούριο・οι φύλακες που έσπευσαν επί τόπου τον βρήκαν νεκρό.

Πως προμηθεύτηκε φυσίγγια πυρίτιδας δεν εξακριβώθηκε. Όμως χωμένος αυτός στα σπλάχνα του Φρουρίου μέσα στο βαθύ σκοτάδι του κελιού στο στομάχι της πόλεως έχωσε το ένα στο στόμα του κι άναψε τσιγάρο για φιτίλι. Βαρύ σέρτικο με γεύση μπαρουτιού κι απόγνωσης με τζούρες αργές και θολωμένο βλέμμα μέτρησε τρεμάμενες σκέψεις, σπαράγματα παραφροσύνης κι αφού ο ιδρώτας που έσταζε απ’ το μέτωπο δεν έφτασε να σβήσει την καύτρα ανατινάχτηκε ανθρώπινη αυτοαναφλεγόμενη βόμβα, ίσως θέλοντας έτσι να ανατινάξει μαζί και τα σάπια θεμέλια της πόλης. Ακέφαλο βρέθηκε το σώμα του στο κελί της απομόνωσης το πνιγμένο στο ντουμάνι από το τελευταίο τσιγάρο του. Και σκέπασε για λίγο ο καπνός τούς διαδρόμους των φυλακών μέχρι που πήρε την ιστορία ο αέρας για να πασπαλίσει από ψηλά την πόλη που στα πόδια του Φρουρίου ταραγμένη είχε ήδη αρχίσει να βλέπει καινούριους εφιάλτες μηρυκάζοντας τις τραγωδίες που βρίσκονταν προ των πυλών.

Έχει τέτοιες κι άλλες πολλές ιστορίες το Φρούριο φυλακισμένες και χτισμένες στα τείχη του. Παραμένει όμως μυστηριώδες κι αμίλητο, καστέλι άλλων εποχών αδιάφορη κορόνα στο κεφάλι μιας πόλης που πολύ θα ήθελε να είναι πριγκίπισσα μα δεν σκέφτηκε ποτέ κανείς έτσι να τη φωνάξει.