Του ανταποκριτή μας, από την Ευρώπη του 1850, Καρλ Μαρξ

Ο ιδρυτής, εκδότης και δημοσιογράφος της New York Tribune, Οράτιος Γκρίλι, δεν επέλεξε τυχαία τον Καρλ Μαρξ ως ανταποκριτή για ολόκληρη την Ευρώπη της αμερικάνικης εφημερίδας, που έφτασε τα 200.000 φύλλα αληθινής κυκλοφορίας στη δεκαετία του 1850, μετά την συνάντηση στην Κολωνία του Μαρξ με τον αρχισυντάκτη τής Tribune, Τσαρλς Ντάινα, και την προσωπική εκτίμηση που έδειξε ο ίδιος στο πρόσωπό του, πάρα τις πολιτικές τους διάφορες.

Την ώρα, λοιπόν, που κλείνουν 200 χρόνια από τη γέννηση του Καρλ Μαρξ, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη μια συλλογή 22 άρθρων από τα εκατοντάδες που έγραψε, ο νεαρός τότε, Μαρξ τη δεκαετία του 1850 ως δημοσιογράφος – ανταποκριτής από το Λονδίνο, για τη μεγαλύτερη καθημερινή αμερικανική εφημερίδα εκείνης της εποχής.

Με τίτλο στο βιβλίο «Του ανταποκριτή μας στο Λονδίνο Καρλ Μαρξ. 22 επίκαιρες ανταποκρίσεις για τη Νew York Daily Tribune», την επιλογή των άρθρων – ανταποκρίσεων, την επιστημονική επιμέλεια, τα εισαγωγικά κείμενα και το επίμετρο του Νίκου Στραβελάκη και σε μετάφραση και πρόλογο της Μαριάννας Τζιαντζή, συναντάμε με τη δημοσιογραφική ιδιότητα τον τρόπο σκέψης του Μαρξ, την ατμόσφαιρα της εποχής αλλά και τις κορυφαίες σημασίας απόψεις του.

Ταυτόχρονα τα δημοσιογραφικά κείμενά του αποτελούν άρτιες ανταποκρίσεις βασισμένες σε βαθιά, εξαντλητική και πολύπλευρη έρευνα από πηγές, αρχεία, στατιστικές μελέτες και αναλυτική προσέγγιση των ιστορικών και πολιτικών δεδομένων της εποχής.

Συνολικά, στην «New York Daily Tribune», δημοσιεύτηκαν 487 άρθρα των Μαρξ και Ένγκελς, εκ των οποίων τα 350 τα υπογράφει ο Μαρξ, τα 125 ο ‘Ένγκελς, ενώ  βρίσκουμε και 12 τα οποία υπογράφουν μαζί.

Το βιβλίο μεταφέρει στις σελίδες, μέσα από τις ανταποκρίσεις του νεαρού Καρλ Μαρξ, ολοζώντανα τη δεκαετία του 1850, σε μια ιστορική περίοδο στον απόηχο τής καπιταλιστικής κρίσης του 1847 και των επαναστάσεων που συντάραξαν την Ευρώπη το 1848.

Πρόκειται ουσιαστικά για το το διάστημα ανάμεσα στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο και την ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς και την περίοδο συγκέντρωσης και επεξεργασίας του  συγγραφικού υλικού για το Κεφαλαίο, όταν ο Μαρξ βρισκόταν μόνιμα εγκατεστημένος στο Λονδίνο και μελετούσε συστηματικά και σε βάθος την πολιτική οικονομία.

Τα 22 άρθρα του βιβλίου ο Νίκος Στραβελάκης τα ομαδοποιεί μέσα από το τρίπτυχο των «γεωπολιτικών εξελίξεων, μιας και σήμερα ζούμε σε μια περίοδο ανάλογων δραματικών αναδιατάξεων του παγκόσμιου σκηνικού, την κατάσταση της εργατικής τάξης, αφού και στις μέρες μας διαπιστώνουμε τη συμπίεση των μισθών και την ισοπέδωση των εργασιακών δικαιωμάτων και, τέλος, την οικονομία, καθώς η μεγάλη καπιταλιστική κρίση του 2007-2008 έχει μεταβάλει καθοριστικά τη ζωή των ανθρώπων τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκόσμια».

Από δημοσιογραφική διάσταση και σκοπιά ο Μαρξ στις ανταποκρίσεις του για την εφημερίδα ασχολείται με τους πολέμους, την επανάσταση και την αντεπανάσταση στην Ευρώπη, το Ανατολικό Ζήτημα, την Πρωσία, την Ισπανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία, την Ιταλία, την κατάσταση των εργαζομένων στην Αγγλία και την οικονομία της εποχής, ενώ δεν ξεχνά να ασχοληθεί χαρακτηριστικά με την Ελλάδα και τη σχεδόν άγνωστη εξέγερση των Ηπειρωτών και των Θεσσαλών του 1854, θέτοντας από εκείνη την εποχή την ανάγκη διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας.

Οι ανταποκρίσεις του Καρλ Μαρξ από το Λονδίνο ταξίδευαν με τα ατμόπλοια της εποχής για να φτάσουν σχεδόν δυο βδομάδες μετά στην άλλη ακτή του Ατλαντικού προς δημοσίευση στην «New York Daily Tribune».

Ο Κ. Μαρξ ζώντας στο Λονδίνο σε συνθήκες  φτώχειας και στέρησης έγραφε στην αμερικανική εφημερίδα καταρχάς για την επιβίωση της οικογένειάς του, βρίσκοντας έτσι έναν δίαυλο επικοινωνίας για να διαδώσει τις ιδέες, την πολιτική και φιλοσοφική θεωρία και το συγγραφικό έργο, που προετοίμαζε χρησιμοποιώντας, μάλιστα, σε κάποιες ανταποκρίσεις του παραποιημένα στοιχεία, μια μορφής fake news όπως θα λέγαμε σήμερα.

Παρόλα αυτά στο βιβλίο κανείς δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει «την ευρυμάθεια, την τεκμηρίωση, τη λεπτή ειρωνεία και το επαναστατικό πάθος του δημοσιογράφου Μαρξ» καθώς και τις αναλογίες ανάμεσα στο μακρινό χθες και το σήμερα, «ιδίως όσον αφορά τη γαλλική κερδοσκοπική τράπεζα Credit Mobilier που οι πρακτικές της θυμίζουν την περιβόητη Lehman Brothers».

Το εξώφυλλο της έκδοσης έχει φιλοτεχνηθεί με ένα τμήμα από τον πίνακα του Εβγκένι Σαπίρο, από το Μουσείο Μαρξ-Ένγκελς στη Μόσχα όπως τους απεικονίζει στο τύπωμα της «Νέας Εφημερίδας του Ρήνου».

Μια σύντομη και εύληπτη σύσταση ενός εφήβου 200 χρόνων στον 21ο αιώνα

Συνομιλήσαμε με τον Νίκο Στραβελάκη που με τα κείμενα του επιμελήθηκε συνολικά την επιστημονική προσέγγιση και σας μεταφέρουμε τις ενδιαφέρουσες απόψεις του για την εκδοσή του βιβλίου:

«Το σύνηθες είναι παλιά δημοσιογραφικά άρθρα και ανταποκρίσεις να έχουν αξία όταν μας μεταφέρουν στο κλίμα και την ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής.

Σπάνια βρίσκει κανείς δημοσιογραφικά άρθρα που να είναι συγκλονιστικά επίκαιρα. Οι επιλογή των 22 ανταποκρίσεων του Μάρξ για τη New York Daily Tribune έγινε γιατί ανήκουν σε αυτή τη σπάνια κατηγορία.

Μιλούν για το Ανατολικό Ζήτημα, τα Βαλκάνια τη Ρωσία και την Ευρώπη και νομίζεις ότι θα προβάλουν από τη γωνία, τηρουμένων των αναλογιών, “κίτρινα γιλέκα”,  θυμωμένοι δεσποτάδες, βαλκάνιοι πολιτικοί και πολιτικάντηδες, Ρώσοι διπλωμάτες και Ευρωπαίοι γραφειοκράτες.

Δεν ξέρω αν αυτό οφείλεται στην επιστροφή του κόσμου σε ένα καθεστώς ”μεγάλων δυνάμεων” μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ή στην αναλυτική ιδιοφυΐα του Μαρξ που καταλάβαινε από τα μέσα του 19ου αιώνα τη δυναμική της διείσδυσης των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής.

Νομίζω ότι οφείλεται και στα δύο.

Αλλά και όταν αναφέρεται στην κατάσταση της εργατικής τάξης από την αναγκαστική μετανάστευση των Ιρλανδών αγροτών μέχρι την λογική του «εθνικού πλούτου» είναι σαν να ακούς τον προβληματισμό των σύγχρονων κοινωνιών γύρω από τις συνέπειες της τρέχουσας κρίσης και το μέλλον των ανθρώπων. Όπως γράφει χαρακτηριστικά: ”Μπορεί … να υπάρξει κάτι πιο παιδαριώδες, πιο κοντόφθαλμο από τις απόψεις εκείνων των οικονομολόγων που πιστεύουν στα σοβαρά ότι αυτό το θλιβερό μεταβατικό στάδιο εξαντλείται στην προσαρμογή της κοινωνίας στις αρπακτικές τάσεις των καπιταλιστών, των μεγιστάνων της γης και του χρήματος;”

Εκεί όμως που η επικαιρότητά του γίνεται αξεπέραστη είναι στο πεδίο της οικονομίας.

Το ότι έβλεπε τη δυναμική του καπιταλισμού ως την αλληλουχία περιόδων οικονομικής και μεγέθυνσης και κρίσης κάνει τη ματιά του μοναδική. Μιλά για τις τιμές των εμπορευμάτων και τη γαιοπρόσοδο, για τις κεντρικές τράπεζες και τη θεωρία του χρήματος, για χρηματιστηριακές πυραμίδες και μαγειρεμένα λογιστικά βιβλία ενώ ψηλαφίζει τις αιτίες τους στις εγγενείς αντιφάσεις του κινήτρου του κέρδους.

Κοντολογίς, το βιβλίο είναι μια σύντομη και εύληπτη σύσταση ενός εφήβου 200 χρόνων στον 21ο αιώνα».

Του ανταποκριτή μας στο Λονδίνο Καρλ Μαρξ – 22 επίκαιρες ανταποκρίσεις για τη «New York Daily Tribune» |  Επιλογή-εισαγωγικά κείμενα-Επίμετρο: Νίκος Στραβελάκης | Μετάφραση – πρόλογος: Μαριάννα Τζιαντζή | Εκδόσεις Καστανιώτη – Νοέμβριος 2018