Βάλτερ Μπένγιαμιν «Ημερολόγιο Μόσχας»

Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν βρέθηκε στη Μόσχα για ένα δίμηνο, μεταξύ 1926 και 1927. Η καταγραφή του συγκεκριμένου ταξιδιού καταλαμβάνει περίοπτη θέση στα κείμενά του, εξαιτίας της ειλικρινούς και άτεγκτης πάλης που είχε ο Γερμανοεβραίος στοχαστής τόσο με τα κίνητρα όσο και με τη συνείδησή του. Φαίνεται ότι ο αρχικός λόγος εκείνου του ταξιδιού ήταν η Άσια Λάτσις, μια Λετονή που είχε αναδειχθεί σε σημαντική επιρροή για τον ίδιο, συναισθηματική και πνευματική. Το ημερολόγιο του Μπένγιαμιν είναι, αφενός, η αποτύπωση μιας δύσκολης ερωτικής σχέσης όπου το αντικείμενο του πόθου είναι άπιαστο και μάλλον άπονο. Αφετέρου, είναι η ιστορία ενός αποτυχημένου ειδυλλίου με την Επανάσταση. Διότι ο Μπένγιαμιν μετέβη στη Ρωσία όχι μόνο για να αποκτήσει μια εικόνα της σοβιετικής κοινωνίας από πρώτο χέρι, αλλά και για να λάβει μια τελική απόφαση σχετικά με το αν θα γινόταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Όμως το Ημερολόγιο Μόσχας συνιστά κάτι παραπάνω από μια μαρτυρία για την ιδεολογική αμφιθυμία, τη διλημματική συνθήκη που βιώνει ένας διανοούμενος. Η αισθητική του αξία είναι επίσης μεγάλη. Γιατί ο Mπένγιαμιν αποδεικνύεται εδώ ένας από τους πιο διεισδυτικούς φυσιογνωμιστές της Μόσχας κατά τον εικοστό αιώνα, φιλοτεχνώντας ένα αλησμόνητο χειμερινό πορτρέτο της πόλης.

«Το ημερολόγιο του Μπένγιαμιν κατά τη διάρκεια της δίμηνης διαμονής του στη Μόσχα, από τις 6 Δεκεμβρίου 1926 ως τα τέλη Ιανουαρίου 1927 , είναι, όσο τουλάχιστον εγώ μπορώ να πω γνωρίζοντας τα κατάλοιπά του, ένα πόνημα κυριολεκτικά μοναδικό. Είναι πράγματι, πέρα από κάθε αμφιβολία, η πιο προσωπική, απόλυτα και ανελέητα ειλικρινής μαρτυρία που διαθέτουμε για ένα σημαντικό μέρος του βίου του. Καμία από τις άλλες ημερολογιακού τύπου δοκιμές που διασώθηκαν, οι οποίες πάντα διακόπτονται ύστερα από λίγες σελίδες, δεν συγκρίνεται με αυτήν εδώ – ούτε καν οι πολύ προσωπικές σκέψεις που κατέγραψε το 1932, όταν σκέφτηκε να αφαιρέσει τη ζωή του». – Γκέρσομ Σόλεμ

«Το Ημερολόγιο Μόσχας είναι ένα κείμενο-κλειδί για την κατανόηση της ψυχοσύνθεσης του συγγραφέα ενός ογκώδους, πολυσχιδούς και κατ’ εξοχήν ριζωματικού έργου, που, ευτυχώς, ακόμα (θα) αντιστέκεται στις απεγνωσμένες προσπάθειες των φιλολόγων, των φιλοσόφων και των θεωρητικών να διεμβολίσουν, να ερμηνεύσουν και, ει δυνατόν, να οικειοποιηθούν το μπενγιαμινικό Σύμπαν» – Κώστας Θ. Καλφόπουλος

Ο Βάλτερ Μπένγιαμιν γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1892 στο Βερολίνο. Σπούδασε φιλοσοφία, μεταξύ άλλων, στο Φράιμπουργκ, στο Μόναχο και στη Βέρνη. Μετά την αναγόρευσή του σε διδάκτορα, έζησε στην πόλη του ως ελεύθερος επαγγελματίας, συγγραφέας και μεταφραστής. Το 1933 κατέφυγε στη Γαλλία. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους και πλέον ιδιότυπους στοχαστές και δοκιμιογράφους κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα. Τα γραπτά του –εμπνευσμένα μωσαϊκά που συνδυάζουν τη φιλοσοφία, την αισθητική, τη θεωρία της λογοτεχνίας, την πολιτισμική κριτική, τη μαρξιστική ανάλυση– παραμένουν ακατάτακτα και δεν ανήκουν σε συγκεκριμένες σχολές ή ρεύματα σκέψης. Ο Μπένγιαμιν υπήρξε, εκτός των άλλων, μια κεντρική φυσιογνωμία της κουλτούρας του Μεσοπολέμου. Η ζωή του συνυφάνθηκε με σκοτεινές περιόδους, τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, την ανάδυση του φασισμού, και συνιστά μια αυθεντική αλληγορία για την πορεία των ιδεών στην εποχή του. Η πνευματική του οδύσσεια ολοκληρώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1940, όταν, προσπαθώντας να διαφύγει από τους ναζιστές, αυτοκτόνησε στα γαλλοϊσπανικά σύνορα.

«Ημερολόγιο Μόσχας» | Συγγραφέας: Βάλτερ Μπένγιαμιν |Μετάφραση: Έμη Βαϊκούση | Επιμέλεια πρωτοτύπου – Σημειώσεις: Γκάρι Σμιθ | Επίμετρο: Κώστας Θ. Καλφόπουλος | Σελ. 272| Ημερομηνία παρούσας έκδοσης: 10 Μαΐου 2021 | Εκδόσεις Καστανιώτη