Βιβλίο: ένα είδος μηχανής…

Ένας πολύ ενδιαφέρων συγγραφέας της σύγχρονης εποχής, ο Andy Miller, γράφει στην προσωπική του ιστοσελίδα, τα εξής:

«Πιστεύω ότι τα βιβλία αντιπροσωπεύουν το καλύτερο που μπορούν να έχουν τα ανθρώπινα όντα. Επιπλέον, τα βιβλία είναι ανώτερα από τα ανθρώπινα όντα που τα δημιουργούν. Ελπίζω ότι τελικά τα βιβλία θα γίνουν αισθανόμενα και θα ανέβουν σαν κάποιος στρατός από ρομπότ για να εξαλείψουν τους αδύναμους ανθρώπινους πλοιάρχους τους. Θεωρώ το ηλεκτρονικό βιβλίο ως το κρίσιμο πρώτο βήμα προς αυτόν τον στόχο.»

Μου κέντρισε πολύ την περιέργεια η παραπάνω διατύπωση και έψαξα λίγο παραπάνω, να δω τι λέει γενικότερα, τι γράφει κλπ. Έπεσα επάνω στο παρακάτω απόσπασμα από ένα βιβλίο του που έχει τίτλο «The Year of Reading Dangerously: How Fifty Great Books (and Two Not–So–Great Ones) Saved My Life». Έχει πολύ ενδιαφέρον η τοποθέτηση που επιχειρεί σε αυτό γενικά για το βιβλίο. Γράφει λοιπόν:

«Κάθε βιβλίο είναι ένα είδος μηχανής (…). Θα πρέπει να το διαβάσετε για να μάθετε πώς λειτουργεί. Τι είναι αυτό που κάνει ένα βιβλίο σπουδαίο; Εξαρτάται τόσο από το βιβλίο όσο και από τον χειριστή του. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η σπουδαιότητα επαναπροσδιορίζεται αυτόματα από άτομο σε άτομο και από βιβλίο σε βιβλίο. Για έναν αναγνώστη, “σπουδαίο” μπορεί να είναι ένα βιβλίο ασυγκράτητης πολιτιστικής υπεροχής, όπως, λ.χ., τα σπουδαία έργα του Τολστόι ή του Φλωμπέρ· για έναν άλλο, μπορεί να είναι μια έκφραση ευχαρίστησης, π.χ. “Το Μια Mέρα του Ντέιβιντ Νίκολς: τι σπουδαίο βιβλίο!” Από την άλλη, όταν μιλάμε για ένα “σπουδαίο βιβλίο”, ίσως να αναφερόμαστε σε έναν από τους πυλώνες του Δυτικού κανόνα: με άλλα λόγια, σε ένα κλασικό έργο. Τα “σπουδαία βιβλία” αυτού του είδους μπορεί να είναι σημαντικά αλλά δεν είναι πάντα εύκολα ή διασκεδαστικά. Κάποια, όπως το “Κάτω από το Ηφαίστειο” ή ο “Οδυσσέας”, μπορεί να απαιτούν την επικουρική ανάγνωση άλλων σπουδαίων βιβλίων για να γίνουν κατανοητά. Η δυσκολία ενός βιβλίου αποτελεί για κάποιους ένα είδος καθόλου ελκυστικού λογοτεχνικού μαζοχισμού· για άλλους, αποτελεί κριτήριο καλλιτεχνικής ιδιοφυίας. Σε κάθε περίπτωση, ένα βιβλίο δεν πρέπει κατ’ ανάγκη να είναι ευχάριστο ανάγνωσμα για να είναι σπουδαίο. Μερικά βιβλία γίνονται σπουδαία, γιατί το κοινό τα αγκαλιάζει μαζικά· άλλα κρίνονται σπουδαία από το κριτικό κατεστημένο, παρά την αδιαφορία του κοινού – ή ακόμα και εξαιτίας της.»

Τείνω να υιοθετήσω τον ορισμό, βιβλίο – ένα είδος μηχανής, σπουδαίο βιβλίο – μια αρκούντως πολύπλοκη μηχανή αλλά κι ένα κοινό μηχανικό εξάρτημα ενίοτε. Αναλόγως του αναγνωστικού κοινού, στην τελική. Είναι όμως έτσι; Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο αναγνώστης προσδιορίζει το βιβλίο; Ο θεατής προσδιορίζει την ταινία στον κινηματογράφο; Ο ακροατής προσδιορίζει το τραγούδι; Είναι δηλαδή όλα αυτά ετερόφωτα; Δεν νομίζω ότι φθάνει ως εκεί το πράγμα. Άλλο η αποδοχή, άλλο η διαχρονική αξία ενός πονήματος (βιβλίο, ταινία, μουσική). Όπως και να ‘χει όμως το βιβλίο είναι σίγουρα σαν μια μηχανή. Σε αυτό συμφωνώ με τον Miller. Μια μηχανή που περιμένει να ασχοληθείς με τα γρανάζια της, να γνωρίσεις τους ήχους της, να αγαπήσεις τις κινήσεις της και να αφεθείς να σε ταξιδέψει, να σε πάει και να σε φέρει, να σου προσφέρει και να σε μάθει, να σε βελτιώσει και να σε ανεβάσει πιο ψηλά…

Εν κατακλείδι, το κατά πόσον ένα βιβλίο μπορεί να θεωρηθεί σπουδαίο ή όχι μάλλον βασίζεται στο αν η μηχανή του θα αρχίσει να λειτουργεί, αν θα ζωντανέψει και θα σου μιλήσει ενώ θα ξεκινήσεις να γυρνάς τα γρανάζια του, τις σελίδες του. Κάπως έτσι.