Τζορντάνο Μπρούνο. Ένας μάρτυρας της επιστήμης

Στις σκοτεινές εποχές της ανθρωπότητας, που κυριαρχούσε η «απόλυτη αλήθεια» οποιοδήποτε ελεύθερο πνεύμα βρίσκονταν μπρος στο τρομακτικό αδιέξοδο είτε να αποκηρύξει τις απόψεις τους είτε να θανατωθεί.

Στις 17 Φεβρουαρίου 1600 καίγεται στην πυρά ο Τζορντάνο Μπρούνο, φιλόσοφος, μαθηματικός, ποιητής και αστρονόμος.

Γεννήθηκε στη Νόλα της Καμπανίας το 1548 και παρότι εισήλθε ως μοναχός στο Τάγμα των Δομινικανών το ελεύθερο πνεύμα του, τον οδηγεί να ξεπεράσει το ισχυρότατο δόγμα της εκκλησίας.

Ο ίδιος είχε αναπτύξει ένα πολύπλοκο αλλά και αξιοθαύμαστο μνημονικό σύστημα το οποίο κυρίως βασίζεται στην οργάνωση της γνώσης. Σταδιακά αρχίζει να διατυπώνει μια πανθεϊστική θέση στην οποία παραδεχόταν μεν την ύπαρξη Θεού, αλλά ως ενοποιό ουσία των πάντων, αμφισβητώντας όμως ταυτόχρονα το επίσημο δόγμα και διατυπώνοντας αντιρρήσεις για τον Ιησού, την Παναγία και την Αγία Τριάδα. Κατά τη δίκη του, υποστηρίχτηκε πως στη μοναστική του ζωή είχε πετάξει όλα τα αγαλματίδια των Αγίων και κράτησε μόνο ένα σταυρό.

Μετά από 11 χρόνια μοναστικού βίου και αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο που διέτρεχε εξαιτίας των αντιλήψεών του, εγκαταλείπει και καταφεύγει σε διάφορες πόλεις της Ευρώπης προκειμένου να διασωθεί. Στην πορεία αρχίζει να διατυπώνει φιλοσοφικές αντιλήψεις για το άπειρο του σύμπαντος και την ύπαρξη άλλων κόσμων, ενώ από το 1584 στρέφεται στη θεωρία του Κοπέρνικου στην οποία οι πλανήτες κινούνται γύρω από τον άξονά τους αλλά και γύρω από την ήλιο. Εξελίσσοντας μάλιστα τη θεωρία αυτή, οδηγήθηκε στην εγκατάλειψη της επικρατούσας δογματικής άποψης περί της ιδέας του κέντρου. Σύμφωνα με τον αιρετικό για την εποχή Μπρούνο δεν υπάρχει κανένα άστρο στο κέντρο του σύμπαντος, γιατί το σύμπαν εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις. «Κάθε αστέρι είναι ένας ήλιος σαν το δικό μας, και γύρω από το καθένα από αυτά τα αστέρια περιστρέφονται άλλοι πλανήτες, αόρατοι στα μάτια μας, αλλά υπάρχουν».

Αυτή η συγκεκριμένη άποψη που πλέον σήμερα φαντάζει αδιαμφισβήτητο γεγονός, δείχνει να του δημιουργεί και τα σοβαρότερα προβλήματα ως προς τις κατηγορίες που αντιμετώπισε και εν τέλει τον οδήγησαν στον θάνατο, κατατάσσοντάς τον για πολλούς ως μάρτυρα της επιστήμης.  Υπάρχει η θέση αρκετών πως από μόνες τους οι θεολογικές του διαφωνίες θα τον οδηγούσαν στο θάνατο, ωστόσο κατά την δίκη του φαίνεται να διατύπωσε κάποιες σχετικές αμφιβολίες σε θέματα του δόγματος και προσπάθησε εντέχνως να διατηρήσει τη βάση της φιλοσοφίας του παραδεχόμενος κάποια από τη δογματική διδασκαλία, ωστόσο έμεινε αμετακίνητος στη θέση του για την πολλαπλότητα των κόσμων. Όταν ο Καρδινάλιος Bellarmine απαίτησε την πλήρη αποκήρυξη των θέσεών του ο ίδιος τελικά αρνήθηκε.

Η δίκη του Τζορντάνο Μπρούνο | By Jastrow (Own work (own picture) [Public domain], via Wikimedia Commons

Ο Μπρούνο συνελήφθη στη Βενετία στις 22 Μάιου 1592, μεταφέρθηκε στη Ρώμη όπου παρέμεινε φυλακισμένος για 7 χρόνια, όσο διήρκεσε και η δίκη του από την Ιερά Εξέταση. Στις 20 Ιανουαρίου 1600 ο Πάπας Clement κηρύσσει τον Μπρούνο αιρετικό. Κατά την ανακοίνωση της καταδίκης του σε θάνατο στην πυρά από την Ιερά Εξέταση ο ίδιος θα απαντήσει: «Πιθανόν εσείς, να ανακοινώνετε την καταδίκη μου με μεγαλύτερο φόβο απ’ ό,τι τη δέχομαι εγώ».

Στις 17 Φεβρουαρίου 1600 στην κεντρική πλατεία της Ρωμαϊκής αγοράς καίγεται ζωντανός και οι στάχτες του πετιούνται στον Τίβερη.

Το 1942 με την αποκάλυψη μερικών εγγράφων που αφορούσαν τη δίκη του Μπρούνο ο Καρδινάλιος Giovanni Mercati διατύπωσε την άποψη πως η εκκλησία ήταν απολύτως δικαιολογημένη για την καταδίκη του. Το 2000 ο Καρδινάλιος Angelo Sodano δήλωσε πως ο θάνατός του ήταν ένα «λυπηρό επεισόδιο» αλλά παρόλα αυτά υπερασπίστηκε τους δικαστές του Μπρούνο. Την ίδια χρονιά ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ έκανε μία γενική δήλωση «συγγνώμης» για το γεγονός πως κάποιοι «δέχθηκαν βία, κατά την υπεράσπιση της αλήθειας».